Keshe Almatyda "Meloman" kitap dýkeninde Sayasy úiymdar aliyansy "Ymyrt aimaq" nemese ótpeli kezeng "túzaqtary" ("Sumerechnaya zona" ily "lovushki" perehodnogo perioda) atty újymdyq enbekting túsaukeserin ótkizip, kópshilikke tanystyrdy. Biylikting auysuy mәselesine arnalghan Qazaqstandaghy túnghysh ghylymy zertteudi belgili sayasattanushylar men әleumettanushylar - Dosym Sәtbaev, Aydos Sarym, Rasul Júmaly, Rýstem Qadyrjanov, Andrey Chebotarev, Tolghanay Ýmbetәliyeva, Zamir Qarajanov, Ayman Jýsipova birigip jazghan.

Árqily tarihy kezenderde әrtýrli elderde biylikting auysu modeliderin qarastyr­ghan avtorlar Qazaqstannyng sayasy bolashaghyna ýnilip, biylikting auysuy ssenari­y­lerine shúqshighan. Avtorlardyng biri Dosym Sәtbaevtyng aituynsha, búl enbek baspadan basylyp shyqpastan búryn Aqordadaghy sayasy elita ókilderi habarlasyp, kitapty oqyp kóruge niyet bildirgen.

"Búl - biylikting jandy jerine tiyetin ózekti mәsele. Alayda búl tyiym salynghan taqyryp emes. Qoghamda biy­likting auysuynyng júmsaq týrinen bastap qatqyl týrine deyin talqylanyp jatyr. Sarapshylar men BAQ-ty bylay qoyghanda, biylikte jýrgen­derding ózi osy taqyrypqa oy qozghap jýr. Sayasy kenesshi E.Ertisbaevtyng ózi birneshe dauly mәlimdeme jasady. Sondyqtan búl - әbden pisip-jetilgen, sayasy jәne biznes elitany tolghandyratyn taqyryp", - dedi sayasattanushy Dosym Sәtbaev.

Keshe Almatyda "Meloman" kitap dýkeninde Sayasy úiymdar aliyansy "Ymyrt aimaq" nemese ótpeli kezeng "túzaqtary" ("Sumerechnaya zona" ily "lovushki" perehodnogo perioda) atty újymdyq enbekting túsaukeserin ótkizip, kópshilikke tanystyrdy. Biylikting auysuy mәselesine arnalghan Qazaqstandaghy túnghysh ghylymy zertteudi belgili sayasattanushylar men әleumettanushylar - Dosym Sәtbaev, Aydos Sarym, Rasul Júmaly, Rýstem Qadyrjanov, Andrey Chebotarev, Tolghanay Ýmbetәliyeva, Zamir Qarajanov, Ayman Jýsipova birigip jazghan.

Árqily tarihy kezenderde әrtýrli elderde biylikting auysu modeliderin qarastyr­ghan avtorlar Qazaqstannyng sayasy bolashaghyna ýnilip, biylikting auysuy ssenari­y­lerine shúqshighan. Avtorlardyng biri Dosym Sәtbaevtyng aituynsha, búl enbek baspadan basylyp shyqpastan búryn Aqordadaghy sayasy elita ókilderi habarlasyp, kitapty oqyp kóruge niyet bildirgen.

"Búl - biylikting jandy jerine tiyetin ózekti mәsele. Alayda búl tyiym salynghan taqyryp emes. Qoghamda biy­likting auysuynyng júmsaq týrinen bastap qatqyl týrine deyin talqylanyp jatyr. Sarapshylar men BAQ-ty bylay qoyghanda, biylikte jýrgen­derding ózi osy taqyrypqa oy qozghap jýr. Sayasy kenesshi E.Ertisbaevtyng ózi birneshe dauly mәlimdeme jasady. Sondyqtan búl - әbden pisip-jetilgen, sayasy jәne biznes elitany tolghandyratyn taqyryp", - dedi sayasattanushy Dosym Sәtbaev.

D.Sәtbaev osy kýnge deyin biylikting auysu taqyrybyn talqylaghandar ýsh týrli kemshilikke boy aldyrghanyn atap kórsetti. "Birinshiden, jýielilik pen birizdilik bol­ghan joq. Búlar jeke-dara mәlimdemeler men pikirler ghana bolatyn. Halyqaralyq tәjiriybe esepke alynbaytyn. Sondyqtan osylardyng basyn biriktirip, taldau jasadyq. Ekinshiden, búl taqyrypty talqylaghandar mәse­leni múragerlerding tizimine әkep tireytin. Eger múny belgili bir túlghalar tizimine әkep tiresek, sayasy jýie men instituttardyng bolashaghyn úmyt qaldyramyz. Búl kólik­ke tәjiririybesiz jýrgizushini otyrghyzumen birdey. Onyng kólik jýrgizuge qúqyghy bar bolghanymen, ol kólikti jýr­gize ala ma, mәsele sonda. Múragerler tizimin qarastyru kartalar kolodasyn sapyrumen ten. Onyng ózinde esh­kimge aty-zaty belgisiz djoker jenimpaz bolyp shyghuy mýmkin. Qysqasy, kim múrager bolsa da, sayasy jýie bәribir ózgeredi. Sondyqtan búl rette ishki faktorlargha ýnildik. Ýshinshi kemshilik - búghan deyingi mәlimdeme­lerding naqty adresaty bola bermeytin. Búl taqyryptyng kimge baghyttalghany týsiniksiz edi. Biz búl enbekti sayasy sheshimderdi qabyldaytyn adamdargha, yaghny sayasy elitagha baghyttadyq.

Elimizding әrtýrli aimaqtarynda әleumettik zertteu jýrgizgen Tolghanay Ýmbetәliyeva halyqtyng oi-pikirin birneshe kriyteriy arqyly anyqtapty. "Olar tabighi, әleumettik jәne sayasy qor­qynysh. Sayasy qorqynyshy basym týsken halyq bolashaghynan, biylikting auysuynan jәne revolusiyadan qorqady eken. "Halyqtyng biylikting auysuynan qorquy tek sayasy elitagha qatys­ty nәrse, ol solardyng sharuasy dep esepteydi. Osy ýsh qorqynyshtyng ishinen halyq bәrinen de revolusiyadan qorqady".

T.Ýmbetәliyeva elimizding әr aimaghynyng túrghyndary biylikting auysu joldaryn әrtýrlishe kóretinin aitty. Mәselen, ontýstik múrager­likti qalasa, soltýstik partiya­lyq biylikti qúp kóredi. Áleumettanushy jarylys qaupi eng yqtimal aimaq retinde Soltýstik oblystardy atady.

Al sayasy sholushy Rýstem Qadyrjanov biylikting auysuyna syrtqy faktordyng qalay qatysatynyn zerttegen. "Birpolyarly jәne bipolyarly әlem keyinge ketti, onyng ornyna kóppolyarly әlem keldi. Ortalyq Aziya aimaghyna Batys, Resey, Qytay geosayasy týrde yqpal etedi. Týrkiya, Iran, Aughanstan faktoryn da joqqa shygharugha bolmaydy. Syrtqy qauip turaly aitqanda Ortalyq Aziyany úmyt qaldyramyz. Ortalyq Aziya - ózi ýshin ózi qater. Sondyqtan búl enbekte syrtqy qauipti azaytudyng joldary da qaras­tyrylghan", - dedi Z.Qara­janov.

"Halyqty biriktiretin qúndylyqtar bar ma?" degen súraqqa jauap bergen D.Sәt­baev: "Elita deiydeologiya­lan­ghan. Olardyng belgili bir qúndylyqtary joq. Al halyq әrtýrli qúndylyqtarmen ómir sýredi. Desek te, biylik bәri­nen de beyjay qaraytyn halyqtan qorquy kerek. Mәselen, kezinde referendumda toqsan payyz halyq KSRO-nyng qúlamauyn qoldaghanymen, odaq qúlap tyndy", - dedi. Osy kezde әngimege aralasqan Aydos Sarym býgin preziydentti 98 payyz halyq qoldaghanymen, erteng búl halyq biylikti qorghaydy degenge kepildik bermeytinin aitty.

Sonymen, ymyrt shaq - búl tannyng atysy nemese keshting batysy aldyndaghy uaqyt. Ymyrttan keyin ne tang atady, ne kesh batady. Qa­zaq­stan jaghdayynda qaysysy iske aspaq? Búghan jauap bergen avtorlar "Tannyng shapaghy tek qaranghy týnekten keyin ghana atady. Biraq ymyrt­tan keyin әiteuir bir tang atady" dep qayyrdy.

Elnúr BAQYTQYZY

«Jas Alash» gazeti