Búrynghy densaulyq saqtau ministri Eljan Birtanov Inbusiness.kz -ke bergen súhbatynda bir jylgha sozylghan sottyng artynda medisina mafiyasy túrghanyn aitty.

Esterinizde bolsa Astana soty 2022 jyly 28 qazanda eks-ministr Birtanov pen onyng orynbasary Oljas Ábishevti «lauazymyn asyra paylanu» baby boyynsha kinәli dep tanyp, sәikesinshe 5 jәne 4 jylgha bas bostandyghyn shekteu turaly ýkim shygharghan.

Birtanovqa qatysty qylmystyq isti tergeu 2021 jyldyng 7 shildesinde ayaqtaldy. Tergeu mәlimetteri boyynsha, búrynghy densaulyq saqtau ministri men onyng orynbasary budjetting qarjysyna «júmysqa jaramsyz aqparattandyru platformasyn» qabyldap alyp, 1,5 mlrd tengeni jelge úshyrghan. Platformada pasiyentter, dәri-dәrmekter jәne medisinalyq búiymdar turaly barlyq aqparat biriktiriluge tiyis.

Birtanovtyng aituynsha, horvatiyalyq «Ericsson Nikola Tesla» kompaniyasymen kelisimge kelip, jasap shygharylghan platforma júmys isteytin ónim. 99 payyzy dayyn, tek qazaqstandyq 8 jýieni qosu ghana qalghan. Ony iske asyru ýshin otandyq IT mamandargha uaqyt berilip, olar júmysyn istey bastaghan. Biraq tergeu oryndaryna jәne Densaulyq saqtau ministrligine qysym jasalyp, platformanynyng júmysyn jarty jolda toqtatyp tastaghan.

«Búl negizi 2015 jyly bastalghan. 2018 jyldyng ayaghynda «Ericsson Nikola Tesla» kompaniyasy júmystaryn bitirdi. Bizding IT-mamandar «Ericsson Nikola Tesla» әzirlegen platformany tekserip, kelisimshartqa sәikestigin maqúldap, tehnikalyq sarapshylar qabyldady. Biraq bizding auruhanalardaghy, Densaulyq saqtau ministrligindegi informasiyalyq jýieler eskirgen bolyp shyqty. Solardy «Ericsson Nikola Tesla» platformasyna layyqtau ýshin uaqyt qajet boldy. Keyin eki arada kelisim boldy. 3 jyldyng ishinde – 2019, 2020, 2021 jyldyng ishinde ózimizdegi aqparattyq jýielerdi kezek-kezek qosatyn bolghan. Horvattar oghan kómek kórsetuge kelisken.Onyng syrtynda horvattar 5,5 mln dollarlyq bank kepildigin bizge tapsyrdy. Sóitip platformany engizuge 2020 jyly dayyn boldyq.

17 mausymda, men auruhanada jatqan kezde bizding ministrliktin, Aqparat ministrligining mamandary basqa da memlekettik organdardyng adamdarynan komissiya qúrylyp, osy platformany qoldanysqa engizgen. Yaghni, platforma dayyn, iske qosylghan, paydalanugha jaramdy. Biraq bir aidan keyin Qarjylyq monitoring agenttigi mening ornyma kelgen ministrge hat jiberedi. «Qylmystyq iske baylanysty býkil platformany toqtatyndar» degen pәrmen beredi. Sonda men oilaymyn, tergeu organdary nege kiylikti búghan? Kelisimshart merzimining ayaqtaluyna әli 1,5 jyl bar edi», - dedi Birtanov.

Óz júmysyn tolyq bitirip bergen «Ericsson Nikola Tesla» kompaniyasy endi platformanyng qosyluyn kýtip otyr. Óitkeni ónim jaramsyz bolyp tabylsa, Qazaqstan horvattardy sotqa berui mýmkin.

«2021 jyldyng kýzinde horvattar taghy kelip, E.Toghjanovpen kezdesti. Sol kezde 3 jeltoqsangha deyin platforma qosylady dep kelisken. Biraq ony qosqyzbay, «Ericsson Nikola Teslanyn» banktegi kepildigin tartyp alghan. Búghan horvattar renjidi dep aitsam tym az bolady. Olar tikeley diplomatiyalyq nota jiberdi. Bizding Syrtqy ister ministrligine Horvatiyanyng Syrtqy ister ministrligi protest jiberdi. Yaghni, horvat ýkimeti qazaq ýkimetine eskertu jiberip, «Búlarynyz zansyz. Búl әreketti toqtatynyzdar, әitpese biz halyqaralyq arbitrajgha jýginemiz», - dep jazdy.

Jogharyda bank kepildigine 5,5 mln dollar salghan dedim ghoy. Ol soma kelisimshart merzimi bituge jaqyndaghan sayyn kemip otyrady. Songhy 500 myng dollardyng merzimi 2021 jyldyng qarashasyna deyin bolghan. Sol merzimning bituine 1 kýn qalghanda kepildikti tartyp alghan. Biraq onyng aldynda horvatiyalyq kompaniya men Elshi kelip, E.Toghjanovqa bәri dayyn ekenin aitqan. Bir aidyng ishinde qosyp bere alamyz degen. Soghan qaramastan, kepildigin tartyp alghan. Búl endi kelisimshartty búzu bolyp esepteledi. Halyqaralyq zannama boyynsha búl zansyzdyq. Qazir horvatiyalyq kompaniya bizding memleketti halyqaralyq sotqa tartamyz dep bizge uәde berip otyr. 2021 jyly birinshi eskertu jibergen. 2022 jyldyng ayaghynda taghy da eskertu jiberdi. «Shveysariyagha keluge dayyndalynyzdar, biz Qazaqstan ýkimetin sotqa beremiz» dep eskertu joldady. Olar nege búlay qatty ketip otyr deysiz?

«Birtanov pen Ábishevting ýstinen shygharylghan sottyng sheshimi tolyq qate, biz kelispeymiz. Sebebi sol ýkimning negizinde bizding kelisimsharttaghy mindettemelerimiz oryndalmaghan bolyp shyghady», - dep otyr. Búl olar ýshin reputasiyanyng mәselesi. Qisyn boyynsha bizdi sottaghannan keyin Qazaqstan horvatiyalyq kompaniyany aiyptap, platforma ýshin tólengen qarajatty qaytaru kerek. Bizding sotymyzdyng shuy ol jaqqa da jetip jatyr. Joba Dýniyejýzilik bankting tarapynan qarjylandyrylghan. Erteng osy dauly isti algha tartyp, bir de bir halyqaralyq bank ol kompaniyagha nesie bermey qoyy mýmkin. Olar soghan alandap otyr. Sondyqtan ýkimning teriske shygharyluyna olar da kýsh salmaqshy. Shveysariyadaghy sotta olar Qazaqstangha tikeley talap qoyady dep oilaymyn. Birinshiden, platformany tolyqtay qabyldap, iske qosqyzady. Platformany engizu júmystary tolyq kelisimshartqa say oryndalghanyn Qazaqstannyng moyyndauyn talap etedi. Al qylmystyq tergeulerdi tolyq toqtatqyzyp, moralidik shyghyn talap etedi dep oilaymyn. Sebebi olardyng búqaralyq aqparat qúraldary da, basqa aqparat kózderi de Qazaqstandaghy sot turaly aqparat jariyalady», - dedi Birtanov.

Eks-ministr jana platformanyng negizgi qyzmeti – jemqorlyqpen kýresu bolghanyn aitady. Memleketten beriletin tegin dәri-dәrmekti nauqastargha bermey, satyp, paydagha kenelip otyrghandardyng qylmysyn ashu ýshin jasalghanyn jetkizdi.

«Farmasevtikalyq kompaniyalardyng biyligi kýshti, әri qaltaly. Olardyng «kryshalary» bar», - deydi eks-ministr. Óitkeni Birtanov búghan deyin, osynday 28 qylmystyq is qozghatugha әreket jasaghan, biraq býkil qylmystyq isting toqtap qalghanyn aitady. Tek Densaulyq saqtau ministrligine qarsy bir ghana qylmystyq is qaralghan jәne sol kezde ministrlikke qysym jasalghan.

«Esinizde bolsa, biz ministrlikke kelgen 2017 jyldan beri medisina salasyndaghy tegin dәri-dәrmekpen qamtamasyz etu jýiesin tazalau ýshin, jemqorlyqty toqtatu ýshin kóp júmys istedik. Biz sol kezde jyl sayyn dәri-dәrmekke budjetten 120 mlrd tengege juyq qarajat salatynbyz. Soghan qaramastan, kýndelikti halyqtan týrli-týrli shaghymdar týsetin. «Dәri-dәrmek jetpeydi», «tolyq almadyq» degen әngimelerden bastaldy. Biz onday shaghymdardy tekserdik. Sol kezde kóp úrlanghan dәri-dәrmekti tauyp aldyq. Esepten shygharady da, satady. Óitkeni bәri qaghazda ghana boldy. Onkologiyamen, tuberkulezben, giypertoniyamen auyratyn nauqastargha tegin beru ýshin tizim boyynsha kóp dәri-dәrmek satyp alatynbyz. Tizim boyynsha bәrin alamyz, biraq nauqastargha jetpeydi. Teksergen kezde kóp jalghan nauqastar taptyq. Mysaly, 2018 jyldyng qantarynda bir dәrihanadan 4 mlrd tengege juyq somanyng esepten shygharylghan dәri-dәrmegin taptyq. Sonda biz týsindik, keybir memlekettik auruhanalarda, emhanalarda nauqastardyng sanyn qaghaz jýzinde qoldan kóbeytedi. Ol kezde eshqanday aqparattyq jýie joq, bir-birine qosylmaghan edi. Qaghaz jurnaldargha nauqastardyng sanyn kóbeytip, sol boyynsha ótinim berip, dәri-dәrmek alyp otyrghan. Ol dәrilerdi esepten shygharyp, jeke qoldargha, dәrihanalargha, tipti shetelge jiberedi. Sonda memleketten tegin alady da, qayta satady. Is jýzinde «taza tabys» qoy. Eshqanday shyghynsyz taza paydagha kenelip otyrghan. Sonday qylmystyq ister kóp boldy», - dedi ol.

Birtanov elding medisina salasyna jasalghan tekseris nәtiyjesinde ministrlikting 2018 jyly 60 mlrd tenge, 2019 jyly 40 mlrd tenge ýnemdegenin aitty.

«Onyng ózi ghana 100 mln dollargha juyq aqsha ghoy. Áriyne, bireu qaltasyna salyp jýrgen aqshany biz memleketting qazynasynda qaldyrdyq», - deydi ol.

Birtanov búl qozghalyp jatqan qylmystyq isting pandemiya kezinde ministr retindegi qyzmetine esh qatysy joq ekenin aitty.

«Búl platforma 2015 jyly bastalghan. Meni sotqa sýirep әkelgen 2018 jylghy, yaghni, pandemiya bastalardan eki jyl búrynghy jaghdaylargha baylanysty. Meni jәne mening tuystarymdy, dostarymdy keyingi eki jyldyng ishinde tolyq tekserdi. Bir de bir jemqorlyq faktisi tabylghan joq. Óitkeni onday fakt bolghan joq. Sondyqtan tabylmaydy da. Eshqashan jemqorlyqqa barghan emespin. Sebebi mening tәrbiyem bólek. Al mynau iste eshqanday qylmys joq. Eki aradaghy kelisimshartty búzyp, mәsele tughyzyp otyrghan – Qarjylyq monitoring agenttigi», - dedi ol.

Eks-ministr isti sonyna jetkizuge bel baylaghan.

«Appelyasiyalyq sot bolmasa, Jogharghy sotqa baramyz. Jogharghy sot bolmasa, Konstitusiyalyq sotqa baramyz. Konstitusiyalyq sot bolmasa, halyqaralyq sotqa baramyz», - dedi Birtanov.

Ayjan Temirhan

Abai.kz