بۇرىنعى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەلجان ءبىرتانوۆ Inbusiness.kz -كە بەرگەن سۇحباتىندا ءبىر جىلعا سوزىلعان سوتتىڭ ارتىندا مەديتسينا مافياسى تۇرعانىن ايتتى.

ەستەرىڭىزدە بولسا استانا سوتى 2022 جىلى 28 قازاندا ەكس-مينيستر ءبىرتانوۆ پەن ونىڭ ورىنباسارى ولجاس ابىشەۆتى «لاۋازىمىن اسىرا پايلانۋ» بابى بويىنشا كىنالى دەپ تانىپ، سايكەسىنشە 5 جانە 4 جىلعا باس بوستاندىعىن شەكتەۋ تۋرالى ۇكىم شىعارعان.

بىرتانوۆقا قاتىستى قىلمىستىق ءىستى تەرگەۋ 2021 جىلدىڭ 7 شىلدەسىندە اياقتالدى. تەرگەۋ مالىمەتتەرى بويىنشا، بۇرىنعى دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى مەن ونىڭ ورىنباسارى بيۋدجەتتىڭ قارجىسىنا «جۇمىسقا جارامسىز اقپاراتتاندىرۋ پلاتفورماسىن» قابىلداپ الىپ، 1,5 ملرد تەڭگەنى جەلگە ۇشىرعان. پلاتفورمادا پاتسيەنتتەر، ءدارى-دارمەكتەر جانە مەديتسينالىق بۇيىمدار تۋرالى بارلىق اقپارات بىرىكتىرىلۋگە ءتيىس.

ءبىرتانوۆتىڭ ايتۋىنشا، حورۆاتيالىق «Ericsson Nikola Tesla» كومپانياسىمەن كەلىسىمگە كەلىپ، جاساپ شىعارىلعان پلاتفورما جۇمىس ىستەيتىن ءونىم. 99 پايىزى دايىن، تەك قازاقستاندىق 8 جۇيەنى قوسۋ عانا قالعان. ونى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن وتاندىق IT ماماندارعا ۋاقىت بەرىلىپ، ولار جۇمىسىن ىستەي باستاعان. بىراق تەرگەۋ ورىندارىنا جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قىسىم جاسالىپ، پلاتفورمانىنىڭ جۇمىسىن جارتى جولدا توقتاتىپ تاستاعان.

«بۇل نەگىزى 2015 جىلى باستالعان. 2018 جىلدىڭ اياعىندا «Ericsson Nikola Tesla» كومپانياسى جۇمىستارىن ءبىتىردى. ءبىزدىڭ ءىت-ماماندار «Ericsson Nikola Tesla» ازىرلەگەن پلاتفورمانى تەكسەرىپ، كەلىسىمشارتقا سايكەستىگىن ماقۇلداپ، تەحنيكالىق ساراپشىلار قابىلدادى. بىراق ءبىزدىڭ اۋرۋحانالارداعى، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىندەگى ينفورماتسيالىق جۇيەلەر ەسكىرگەن بولىپ شىقتى. سولاردى «Ericsson Nikola Tesla» پلاتفورماسىنا لايىقتاۋ ءۇشىن ۋاقىت قاجەت بولدى. كەيىن ەكى ارادا كەلىسىم بولدى. 3 جىلدىڭ ىشىندە – 2019, 2020, 2021 جىلدىڭ ىشىندە وزىمىزدەگى اقپاراتتىق جۇيەلەردى كەزەك-كەزەك قوساتىن بولعان. حورۆاتتار وعان كومەك كورسەتۋگە كەلىسكەن.ونىڭ سىرتىندا حورۆاتتار 5,5 ملن دوللارلىق بانك كەپىلدىگىن بىزگە تاپسىردى. ءسويتىپ پلاتفورمانى ەنگىزۋگە 2020 جىلى دايىن بولدىق.

17 ماۋسىمدا، مەن اۋرۋحانادا جاتقان كەزدە ءبىزدىڭ مينيسترلىكتىڭ، اقپارات مينيسترلىگىنىڭ ماماندارى باسقا دا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ادامدارىنان كوميسسيا قۇرىلىپ، وسى پلاتفورمانى قولدانىسقا ەنگىزگەن. ياعني، پلاتفورما دايىن، ىسكە قوسىلعان، پايدالانۋعا جارامدى. بىراق ءبىر ايدان كەيىن قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى مەنىڭ ورنىما كەلگەن مينيسترگە حات جىبەرەدى. «قىلمىستىق ىسكە بايلانىستى بۇكىل پلاتفورمانى توقتاتىڭدار» دەگەن پارمەن بەرەدى. سوندا مەن ويلايمىن، تەرگەۋ ورگاندارى نەگە كيلىكتى بۇعان؟ كەلىسىمشارت مەرزىمىنىڭ اياقتالۋىنا ءالى 1,5 جىل بار ەدى»، - دەدى ءبىرتانوۆ.

ءوز جۇمىسىن تولىق ءبىتىرىپ بەرگەن «Ericsson Nikola Tesla» كومپانياسى ەندى پلاتفورمانىڭ قوسىلۋىن كۇتىپ وتىر. ويتكەنى ءونىم جارامسىز بولىپ تابىلسا، قازاقستان حورۆاتتاردى سوتقا بەرۋى مۇمكىن.

«2021 جىلدىڭ كۇزىندە حورۆاتتار تاعى كەلىپ، ە.توعجانوۆپەن كەزدەستى. سول كەزدە 3 جەلتوقسانعا دەيىن پلاتفورما قوسىلادى دەپ كەلىسكەن. بىراق ونى قوسقىزباي، «Ericsson Nikola Teslaنىڭ» بانكتەگى كەپىلدىگىن تارتىپ العان. بۇعان حورۆاتتار رەنجىدى دەپ ايتسام تىم از بولادى. ولار تىكەلەي ديپلوماتيالىق نوتا جىبەردى. ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە حورۆاتيانىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى پروتەست جىبەردى. ياعني، حورۆات ۇكىمەتى قازاق ۇكىمەتىنە ەسكەرتۋ جىبەرىپ، «بۇلارىڭىز زاڭسىز. بۇل ارەكەتتى توقتاتىڭىزدار، ايتپەسە ءبىز حالىقارالىق اربيتراجعا جۇگىنەمىز»، - دەپ جازدى.

جوعارىدا بانك كەپىلدىگىنە 5,5 ملن دوللار سالعان دەدىم عوي. ول سوما كەلىسىمشارت مەرزىمى بىتۋگە جاقىنداعان سايىن كەمىپ وتىرادى. سوڭعى 500 مىڭ دوللاردىڭ مەرزىمى 2021 جىلدىڭ قاراشاسىنا دەيىن بولعان. سول مەرزىمنىڭ بىتۋىنە 1 كۇن قالعاندا كەپىلدىكتى تارتىپ العان. بىراق ونىڭ الدىندا حورۆاتيالىق كومپانيا مەن ەلشى كەلىپ، ە.توعجانوۆقا ءبارى دايىن ەكەنىن ايتقان. ءبىر ايدىڭ ىشىندە قوسىپ بەرە الامىز دەگەن. سوعان قاراماستان، كەپىلدىگىن تارتىپ العان. بۇل ەندى كەلىسىمشارتتى بۇزۋ بولىپ ەسەپتەلەدى. حالىقارالىق زاڭناما بويىنشا بۇل زاڭسىزدىق. قازىر حورۆاتيالىق كومپانيا ءبىزدىڭ مەملەكەتتى حالىقارالىق سوتقا تارتامىز دەپ بىزگە ۋادە بەرىپ وتىر. 2021 جىلى ءبىرىنشى ەسكەرتۋ جىبەرگەن. 2022 جىلدىڭ اياعىندا تاعى دا ەسكەرتۋ جىبەردى. «شۆەيتسارياعا كەلۋگە دايىندالىڭىزدار، ءبىز قازاقستان ۇكىمەتىن سوتقا بەرەمىز» دەپ ەسكەرتۋ جولدادى. ولار نەگە بۇلاي قاتتى كەتىپ وتىر دەيسىز؟

«ءبىرتانوۆ پەن ابىشەۆتىڭ ۇستىنەن شىعارىلعان سوتتىڭ شەشىمى تولىق قاتە، ءبىز كەلىسپەيمىز. سەبەبى سول ۇكىمنىڭ نەگىزىندە ءبىزدىڭ كەلىسىمشارتتاعى مىندەتتەمەلەرىمىز ورىندالماعان بولىپ شىعادى»، - دەپ وتىر. بۇل ولار ءۇشىن رەپۋتاتسيانىڭ ماسەلەسى. قيسىن بويىنشا ءبىزدى سوتتاعاننان كەيىن قازاقستان حورۆاتيالىق كومپانيانى ايىپتاپ، پلاتفورما ءۇشىن تولەنگەن قاراجاتتى قايتارۋ كەرەك. ءبىزدىڭ سوتىمىزدىڭ شۋى ول جاققا دا جەتىپ جاتىر. جوبا دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ تاراپىنان قارجىلاندىرىلعان. ەرتەڭ وسى داۋلى ءىستى العا تارتىپ، ءبىر دە ءبىر حالىقارالىق بانك ول كومپانياعا نەسيە بەرمەي قويۋى مۇمكىن. ولار سوعان الاڭداپ وتىر. سوندىقتان ۇكىمنىڭ تەرىسكە شىعارىلۋىنا ولار دا كۇش سالماقشى. شۆەيتسارياداعى سوتتا ولار قازاقستانعا تىكەلەي تالاپ قويادى دەپ ويلايمىن. بىرىنشىدەن، پلاتفورمانى تولىقتاي قابىلداپ، ىسكە قوسقىزادى. پلاتفورمانى ەنگىزۋ جۇمىستارى تولىق كەلىسىمشارتقا ساي ورىندالعانىن قازاقستاننىڭ مويىنداۋىن تالاپ ەتەدى. ال قىلمىستىق تەرگەۋلەردى تولىق توقتاتقىزىپ، مورالدىك شىعىن تالاپ ەتەدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى ولاردىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا، باسقا اقپارات كوزدەرى دە قازاقستانداعى سوت تۋرالى اقپارات جاريالادى»، - دەدى ءبىرتانوۆ.

ەكس-مينيستر جاڭا پلاتفورمانىڭ نەگىزگى قىزمەتى – جەمقورلىقپەن كۇرەسۋ بولعانىن ايتادى. مەملەكەتتەن بەرىلەتىن تەگىن ءدارى-دارمەكتى ناۋقاستارعا بەرمەي، ساتىپ، پايداعا كەنەلىپ وتىرعانداردىڭ قىلمىسىن اشۋ ءۇشىن جاسالعانىن جەتكىزدى.

«فارماتسەۆتيكالىق كومپانيالاردىڭ بيلىگى كۇشتى، ءارى قالتالى. ولاردىڭ «كرىشالارى» بار»، - دەيدى ەكس-مينيستر. ويتكەنى ءبىرتانوۆ بۇعان دەيىن، وسىنداي 28 قىلمىستىق ءىس قوزعاتۋعا ارەكەت جاساعان، بىراق بۇكىل قىلمىستىق ءىستىڭ توقتاپ قالعانىن ايتادى. تەك دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قارسى ءبىر عانا قىلمىستىق ءىس قارالعان جانە سول كەزدە مينيسترلىككە قىسىم جاسالعان.

«ەسىڭىزدە بولسا، ءبىز مينيسترلىككە كەلگەن 2017 جىلدان بەرى مەديتسينا سالاسىنداعى تەگىن ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن تازالاۋ ءۇشىن، جەمقورلىقتى توقتاتۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس ىستەدىك. ءبىز سول كەزدە جىل سايىن ءدارى-دارمەككە بيۋدجەتتەن 120 ملرد تەڭگەگە جۋىق قاراجات سالاتىنبىز. سوعان قاراماستان، كۇندەلىكتى حالىقتان ءتۇرلى-ءتۇرلى شاعىمدار تۇسەتىن. «ءدارى-دارمەك جەتپەيدى»، «تولىق المادىق» دەگەن اڭگىمەلەردەن باستالدى. ءبىز ونداي شاعىمداردى تەكسەردىك. سول كەزدە كوپ ۇرلانعان ءدارى-دارمەكتى تاۋىپ الدىق. ەسەپتەن شىعارادى دا، ساتادى. ويتكەنى ءبارى قاعازدا عانا بولدى. ونكولوگيامەن، تۋبەركۋلەزبەن، گيپەرتونيامەن اۋىراتىن ناۋقاستارعا تەگىن بەرۋ ءۇشىن ءتىزىم بويىنشا كوپ ءدارى-دارمەك ساتىپ الاتىنبىز. ءتىزىم بويىنشا ءبارىن الامىز، بىراق ناۋقاستارعا جەتپەيدى. تەكسەرگەن كەزدە كوپ جالعان ناۋقاستار تاپتىق. مىسالى، 2018 جىلدىڭ قاڭتارىندا ءبىر ءدارىحانادان 4 ملرد تەڭگەگە جۋىق سومانىڭ ەسەپتەن شىعارىلعان ءدارى-دارمەگىن تاپتىق. سوندا ءبىز تۇسىندىك، كەيبىر مەملەكەتتىك اۋرۋحانالاردا، ەمحانالاردا ناۋقاستاردىڭ سانىن قاعاز جۇزىندە قولدان كوبەيتەدى. ول كەزدە ەشقانداي اقپاراتتىق جۇيە جوق، ءبىر-بىرىنە قوسىلماعان ەدى. قاعاز جۋرنالدارعا ناۋقاستاردىڭ سانىن كوبەيتىپ، سول بويىنشا ءوتىنىم بەرىپ، ءدارى-دارمەك الىپ وتىرعان. ول دارىلەردى ەسەپتەن شىعارىپ، جەكە قولدارعا، دارىحانالارعا، ءتىپتى شەتەلگە جىبەرەدى. سوندا مەملەكەتتەن تەگىن الادى دا، قايتا ساتادى. ءىس جۇزىندە «تازا تابىس» قوي. ەشقانداي شىعىنسىز تازا پايداعا كەنەلىپ وتىرعان. سونداي قىلمىستىق ىستەر كوپ بولدى»، - دەدى ول.

ءبىرتانوۆ ەلدىڭ مەديتسينا سالاسىنا جاسالعان تەكسەرىس ناتيجەسىندە مينيسترلىكتىڭ 2018 جىلى 60 ملرد تەڭگە، 2019 جىلى 40 ملرد تەڭگە ۇنەمدەگەنىن ايتتى.

«ونىڭ ءوزى عانا 100 ملن دوللارعا جۋىق اقشا عوي. ارينە، بىرەۋ قالتاسىنا سالىپ جۇرگەن اقشانى ءبىز مەملەكەتتىڭ قازىناسىندا قالدىردىق»، - دەيدى ول.

ءبىرتانوۆ بۇل قوزعالىپ جاتقان قىلمىستىق ءىستىڭ پاندەميا كەزىندە مينيستر رەتىندەگى قىزمەتىنە ەش قاتىسى جوق ەكەنىن ايتتى.

«بۇل پلاتفورما 2015 جىلى باستالعان. مەنى سوتقا سۇيرەپ اكەلگەن 2018 جىلعى، ياعني، پاندەميا باستالاردان ەكى جىل بۇرىنعى جاعدايلارعا بايلانىستى. مەنى جانە مەنىڭ تۋىستارىمدى، دوستارىمدى كەيىنگى ەكى جىلدىڭ ىشىندە تولىق تەكسەردى. ءبىر دە ءبىر جەمقورلىق فاكتىسى تابىلعان جوق. ويتكەنى ونداي فاكت بولعان جوق. سوندىقتان تابىلمايدى دا. ەشقاشان جەمقورلىققا بارعان ەمەسپىن. سەبەبى مەنىڭ تاربيەم بولەك. ال مىناۋ ىستە ەشقانداي قىلمىس جوق. ەكى اراداعى كەلىسىمشارتتى بۇزىپ، ماسەلە تۋعىزىپ وتىرعان – قارجىلىق مونيتورينگ اگەنتتىگى»، - دەدى ول.

ەكس-مينيستر ءىستى سوڭىنا جەتكىزۋگە بەل بايلاعان.

«اپپەلياتسيالىق سوت بولماسا، جوعارعى سوتقا بارامىز. جوعارعى سوت بولماسا، كونستيتۋتسيالىق سوتقا بارامىز. كونستيتۋتسيالىق سوت بولماسا، حالىقارالىق سوتقا بارامىز»، - دەدى ءبىرتانوۆ.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz