Júma, 26 Sәuir 2024
Biylik 1404 0 pikir 11 Aqpan, 2023 saghat 14:50

Qazaqstan sayasaty: Analardy anyratyp, balalardy bozdatpaymyz!

Memleketimizding әleumettik-qúqyqtyq sayasatynyng basym baghyttarynyng biri ol ana  men balanyng mýddesi men zandy qúqyqtaryn qorghau bolyp tabylady. Álemning aldynghy qatarly elderimen qatar Qazaqstanda da qoghamnyng әlsiz tobyna jatatyn ana men bala densaulyghy, qauipsizdigi salasynda reformalar kezen-kezenimen iske asuda. 

Elimizde balalardy tәrbiyeleu, olardy oqu-bilimmen susyndatu júmystaryn retteytin Qazaqstan Respublikasy Azamattyq-prosestik kodeksi, «Neke (erli-zayyptylyq) jәne otbasy turaly kodeksi, «Bala qúqyqtary turaly» Zang bar. Búl normativtik qúqyqtyq aktiler balalardyng әleumettik jәne materialdyq qúqyqtaryn aiqyndaydy.

Qazaqstannyng zandarynda balalar mýddesin kózdeytin memlekettik sayasattyng baghyttary, olardyng negizgi qúqyqtary men mindetteri jazylghan. Balanyng otbasyndaghy qarym-qatynasyna, bala men qoghamgha, mýgedek balanyng qúqyqtaryna jәne ata-ana qamqorlyghynsyz qalghan balalardyng qúqyqtaryna bólek-bólek taraular arnalghan.

Memlekettik sayasat balalardyng qúqyqtary men zandy mýddelerin qorghau, olardyng kemsitilmeuin qadaghalau, qúqyqtary búzylghan kezde ony qalpyna keltiru, balanyng dene bitimi, ziyatkerlik, ruhany damuy, bilim nәrine susyndauy jaghynan kómek kórsetu siyaqty negizgi qaghidalardy basty maqsat etedi.

El Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev 2020 jylghy qyrkýiektegi Joldauynda otbasylyq-demografiyalyq ahualgha alandaushylyq bildirip, balalardyng qauipsizdigi men qúqyghyn qorghau mәselesi ózekti ekenin ataghan bolatyn.

Janadan otau qúrghandardyng kóp uaqyt ótpey ajyrasyp ketui, bala sýie almauy, tolyq emes otbasy, nekesiz bala tuu, balalardyng qauipsizdigi men qúqyghyn qorghau mәselesi qoghamymyzda sheshimin tappay túrghan mәseleler.

Memleket basshysy bala­largha qatysty jynystyq әreketke baryp, qylmys jasaghandardy qatang jazalaudy tapsyrdy.

Sonday-aq otbasylyq-әleumettik sayasattyng jana paradigmasy kerektigine basa nazar audardy. Mysaly, 2020 jylghy 1 nauryzdaghy derekke sәikes, elde 37,5 myng adam 14,7 mlrd tenge shamasynda jýktilik pen bosanugha baylanysty tabysynan aiyrylghan jaghdayda jәrdemaqy alghan. Mýgedek balalardy tәrbiyelep otyrghan ata-analar men qamqorshylargha beriletin tólem mólsheri 2020 jyly 43 657 tenge boldy. 2020 jyly «Altyn alqamen» jәne «Kýmis alqamen» marapattalghan kópbalaly analargha memleketten 47,5 mlrd tenge jәrdemaqy retinde bólindi. Sonymen qatar, atalghan jyly respublikalyq budjetten dekret demalysyndaghy júmys isteytin әielderding mindetti zeynetaqy jarnalaryn subsidiyalaugha 434,4 mln tenge shygharyldy.

Ana men balanyng jaghdayyn jaqsartu maqsatynda Qazaqstanda genderlik strategiya, jýktilik pen bosanu, dekrettik demalys uaqytynda әleumettik qoldau kórsetu, medisinalyq-әleumettik, qúqyqtyq jәne әleumettik-psihologiyalyq qyzmet, túrmystaghy zorlyq-zombylyqpen kýres, otbasyn qoldau, daghdarys ortalyqtaryn ashu, «Mereyli otbasy» siyaqty baghdarlamalar jýzege asyp keledi. Ana men balanynyng qauipsizdigin qamtamasyz etuding zandyq negizderi Konstitusiyada, Enbek kodeksinde, Otbasy kodeksinde, sonymen qatar «Densaulyq saqtau turaly», «Bala qúqyqtarynyng kepildikteri turaly» zanda jәne zannamalyq aktilerde aiqyndalghan.

Zannan ózge ana men balanyng qúqyghyn qorghaumen týrli qorlar, kenester men qozghalystar, qoghamdyq úiymdar júmys ainalysady.

Densaulyq saqtau jýiesin reformalau ayasynda ana men balanyng densaulyghyn saqtaudyng últtyq modelderi qalyptasty. Ártýrli elderding sarapshylary múnyng tiyimdiligi joghary ekenin aitady. Ana men bala qúqyqtaryn qorghau jónindegi keshendi is-sharalar el túraqtylyghynyng negizin qalaydy. Otbasylyq dәstýrdi saqtaugha baghyttalghan sharalar jalpy qoghamnyng damuyna ong әser etetini o bastan belgili.

Býgingi demokratiyaly, qúqyqtyq, zayyrly elimizde analardyng joghary bilim alyp, әrtýrli salada qyzmet atqaryp, mansap jasauyna, balalaryn tegin bilim alugha beruine qúqyghy bar. Zang túrghysynan eshqanday shekteu qoyylmaghan. Degenmen kóptegen әielder, sonyng ishinde otbasyn qúru aldyndaghy jastar kedeylikting kesirinen, ortalyqtan qashyqta túru sebebinen, aqparattyng jetispeushiliginen, tiyisti qyzmetterding kórsetilmeuinen ne bolmasa qalyptasqan qoghamdyq әdet-ghúryp saldarynan medisinalyq kómekke der kezinde qoly jetpey jatady. Osynday kezde ana men jana tughan sәbiyding sapaly medisinalyq kómek alu qúqyghyn jergilikti atqarushy organdar qamtamasyz etui kerek.

Áriyne, otbasynda balanyng ómirine, bilimine, densaulyghyna, ruhany ósuine, qauipsizdigine, qoghamnyng sapaly mýshesi boluyna eng birinshiden ata-anasy jauapty. Biraq júbaylardyng ajyrasu jaghdayy elimizde jii kezdesetin ashy shyndyq. Múnday kezde ata-anasynyng bireuine kәmeletke tolmaghan balalaryn baghyp-qaghu mindeti berilse, ekinshisi zang boyynsha aliyment tóleuge mindetti.

Bizding elding zannamalyq ózgeristerine say, jekelegen jaghdaylardy eseptemegende, әkesi de anasy da aliyment tóleu jauapkershiliginen bosatylmaydy. Naqtylasaq, balanyng qúqyqtary men zandy mýddelerin qorghaudy ata-analary nemese balanyng basqa da zandy ókilderi, qorghanshylyq nemese qamqorshylyq jónindegi funksiyalardy jýzege asyratyn organ, prokuror jәne sot, sonday-aq ishki ister organdary jәne óz qúzyreti sheginde ózge de memlekettik organdar jýzege asyrady. Bala óz qúqyghyn qorghau ýshin kәmelettik jasqa toluy mindet emes. Eger bala әreketke qabiletti bolsa, óz qúqyghyn ózi qorghaugha mýmkindigi bar.

Atap aitsaq, balanyng tómendegidey negizgi qúqyqtary bar:

Otbasynda túrugha jәne tәrbiyelenuge;

Óz ata-anasynyng kim ekenin biluge, olarmen birge túrugha (búl onyng mýddelerine qayshy keletin jaghdaylardy qospaghanda);

Olardyng tarapynan kórsetiletin qamqorlyqqa, ata-ananyng tәrbiyesine;

Olar bolmaghan jaghdayda nemese ata-ana qúqyghynan aiyrylsa, qamqorshynyng nemese balalar mekemesining tәrbiyesine;

Jan-jaqty damugha;

Ata-analarmen, ata-әjelermen, bauyrlarymen jәne ózge de tuystarymen baylanys ornatugha;

Óz pikirin bildiruge;

Tegin, atyn, әkesining atyn alugha;

Ómir sýruge t.b. qúqyqtary bar.

Elimizde bala qúqyqtary zanda taygha tangha basqanday belgilenip túrsa da, bala qúqyghy búzylyp jatatyn jayttar kezdesip jatady.  Onyng basty sebepterining biri –  otbasynyng dúrys bolmauy. Ásirese ógey әke, ógey ana tarapynan әlimjettik kórsetu, qorlau, úryp-soghu sekildi aiuandyq әreketter joq emes.

Ádil sottar әrqashan bala qúqyghynyng qorghaluyn erekshe nazarda ústaydy. Balanyng qúqyghyn búzghan adam tuystyghyna qaramastan zang aldynda jauap berip, tiyisti jazagha tartylady. Balalar qúqyghy­na núq­san keltirgenderge qa­shan­da jaza qatan.

Elding erteni bolar balalardyng bolashaghyn býginnen baghdarlap, týzu tәrbie beru әrqashan memleket pen ýidegi ata-ananyng asa manyzdy mindeti bolyp tabylady.

 

Abai.kz

0 pikir