Múrat Sherizatúly Qytaygha tanymal bes aspap óner iyesi. Ánshi, sazger, aranjirovshik, gitarist. Alghashqy shygharmashylyq jolyn elden ózgesheleu rok baghytynda bastap, qazirgi kýni halyq muzykasynyng nәsihatshysyna ainalghan. Milliard tútynushysy bar Qytaydyng bәsekege toly shou-biznes industriyasynan jol tapqan azamat. Óner iyesimen Almatyda az-kem әngimelesken edik.

- Súhbatty óner jolynyzben tanysudan bastasaq?

- Men 1992 jyly qytaydaghy әigili óner ordalarynyng biri Sian konservatoriyasynyng kompozitorlyq mamandyghyn bitirdim. Sol jyly Ýrimjidegi az sandy últttardyng ónerin nasihattaudy maqsat etken «Shynjang dybys-keskin baspasyna» muzykalyq redaktor bolyp júmysqa túrdym. Atajúrtqa qonys audarghangha deyingi aralyqta ózimizding qazaq әnshilermen qatar Úighyr, Qyrghyz, Monghúl, Dýngen últy ónerpazdarynyng әn alibomdarynyng oranjirovkasyn jasadym. Ónirdegi qazir ataghy dýrkirep túrghan Aytylla (úighyr), Dasyng (Monghúl) qatarly әnshilerding tanyluyna qosqan azdy-kópti enbegim bar. 90 jyldardyng basynda Qytayda rok muzyka qatty damydy. Beyjinde qúrylghan «Qara qablan», «Tang handyghy» tobynyng ataghy alysqa ketti. Monghol әnshisi Tengrding «Kókjal», Úighyr әnshisi Asqardyng «Kók bóri» toby da keninen tanymal boldy. Namysym qamshylap, olardan qalyspayyq dep, jigitterding basyn qosyp «Qara túlpar» rok tobyn qúrdym. Múqaghaly Maqataevtyng «Mosort. Jan azasynyn» «Jetimder» tarauyna әuen jazyp oryndadyq. Asan qayghy babamyzdyng «Edil bol da, Jayyq bol» naqyl jyryna ýndestirip «Ertis bol da, Qyran bol» dep tolghadyq. 2003 jyly qara shanyraqqa taban tirep, azamattyq aldym.

- Áygili әnshi Mayra Múhammet, Otanbek Enseqan, biyshi Shúghylanyng elge keluine Túnghysh preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng tikeley yqpal etkenin júrttyng bәri biledi. Ózinning «Qara túlpardaghy» әriptesing gitarst Mamyrjan Rayysqan da Nazarbaevtyng qabyldauynda bolghan dep estiymiz.

- IYә. Mamyrjan 2004-2005 jyldary «CHINA MUSIC LAB TOUR» ayasynda Fransiyada eki mәrte óner kórsetken. Túnghysh preziydent Qytaygha barghan bir saparynda sol janalyqty oqyp, onymen kezdesuge niyet bildirgen eken. Kezdesu óte jyly, qazaqy qalypta ótipti. Mamyrjannyng óz auzynan estuimshe, qonaq bólmege kirgende Nәkeng memleket basshysy siyaqty emes, auyl aqsaqaldarynyng әdetimen: «Kimning balasysyn? Atyng kim?» dep jón súrapty. Basynda tartynshaqtay kirgen Mamyrjan qazaqsha tanystyqtan keyin, ózin erkin sezinip, qysylmay, ónerin kórsetip qaytypty. Ózimning elge oraluyma kelsek, 2000 jyldardyng basynda «Tәnirtau kino studiyasy» týsirgen «Qanas hikayasy» filymyne muzyka jazdym. Kinogha arqau bolghan әuenderimdi Almatynyng studiyalarynda taspalasam degen oy tudy. Sol maqsatpen ózim syrttay biletin halqymyzdan shyqqan alghashqy әn әrleushilerding biri Múrat Qúsayynov aghamyzdy izdep keldim. Ol kisi jyly qarsy alyp, kinogha muzyka jazugha әbden mashyqtanghan әigili kompozitor Quat Shildebaev aghamyzdyng studiyasyna ertip bardy. Quat aghamyz shygharmashylyghyma qoldau bildirip, «Búlaq-Qyz» әnimdi Marqúm Batyrqan Shýkenovqa tyndatty. Jol solghy sapardan keyin atajúrtqa qonys audarugha bel bayladym.

- Bayqasam siz Qazaqstanda kәsiby muzykanttar arasynda tanymal bolghanynyzben bylayghy júrt bile bermeydi. El aldyna Qytayda shyghyp jýrsiz. Beyne bayandarynyz da sol jaqta týsirilgen. Osyghan toqtala ketseniz?

- «Muzykada shekara joq» dep jatady ghoy. Mening milliardtar elinde tanymal boluyma qytay konservatoriyasyn bitiruim bir sebep bolsa, bastysy babalarymyzdan bizge jetken últtyq әn-kýy múramyzdyng arqasy dep oilaymyn. Halqymyzdyng 62 qonyry (әn-kýileri) Qyrghyzdyng «Manasy», Úighyrdyng «On eki múqamy» siyaqty qytaydyng materialdyq emes baylyqtar sanatyna engen. «Batys ónir әn patshasy» atanghan VanRuobin degen kisi Mayranyn, Mariam Jagor qyzynyng әnin, «Qayran jalghan» qatarly halyq әnderining mәtinin qytay tiline audaryp tanymal etken. Búl ýrdis әlide jalghasyp keledi. Maghan 2011 jyly Qytaydyng ontýstiktegi sauda qalasy Shynjyndaghy ýlken kompaniyadan әnshi Gauiyinnyng jana alibomyna muzykalyq produser bolu úsynysy týsti. Quana qabyldap, ýsh aida jaryqqa shyghardym. Án tandaudan bastap, oranjirovkasyna deyin ózim atqardym. Án alibomgha halyq әni «Daydidaudy», «Qaray kózimdi», Ahmet Júbanovtyng «Qarlyghashyn», bauyrlas Úighyr, Qyrghyz aghayyndardyng әnin qostym, atyn da «DaiDiDao» dep qoydyq Búl alibom satylym jaghynan da, muzika mamandary jaghynan da joghary baghagha ie boldy. Muzykalyq hitparadtarda «2012-jyldyng ýzdik әn alibomy» jýldesin aldy. Gau IYing Italiyanyng Karrara qalasynda ótken «Premio Lunezia 2014» bayqauynda «Ýzdik әnshi» marapatyna ie boldy.

- Muzykalyq produserlikten bólek, Kino filimdergede arqau muzyka jazyp jýr ekensiz. «Kespe» degen tolyq metrajdy kinonyng sauntregi hit eken. Qazaqstan astyqqa bay bolghanmen, únnan jasalghan tagham jayynda kinony qoyyp, beyne bayan týsirilgenin estimeppin. «Kespe jyry» jayynda aita ketseniz?

- 2012 jyly ústazdarymdy, dostarymdy kórip qaytayyn dep Sian qalasyna at basyn búryp edim. Sol joly úsynys týsip, Birden eki kompaniyamen muzykalyq kelisim-shartqa otyrdym. Sonda studiya jasaqtap qyzu júmysqa kirisip kettik. Qytay júrty tamaq mәdeniyetine erekshe kónil bóletin halyq. Ár ónirding ózining sýiip jeytin tamaghy, jergilikti brendy bar. Ontýstigining teniz ónimderinen jasalghan tamaghy, Shynjannyng laghmany, qoy etinen jasalghan kәuaby óte tanymal. Shanshy kespesi bizding turalghan et siyaqty әigili brend, Qytaylardyng sýiip jeytin asy. Kinogha Shanshy kespesin dayyndau dәstýrin jalghastyrghan bir әuletting ýsh buynynyng әr dәuirle bastan keshken hikayasy arqau etilgen. Kinony әnmen, últtyq әuenmen әrledim. Án mәtinderin rejisser jazdy. Dýniyening qay búryshyna barsanyz Qytay ashanasy bar. Olar kórkemónerding siqyr kýshi arqyly ózinde baryn, últtyq ónerin әlemdik arenagha shygharyp otyr. Bizding de ýirenuimizge tatidy.

- Múqaba stiyli erekshe, Ahmet Baytúrsynúlynyng әlipbiyimen jazylghan «Ýsh tal dәn» kýy alibomynyzdy Qytay muzyka sarapshylary «Múrat halyqtyq muzykagha jana mazmún berip qana qoymay, dombyranyng qaghys tәsilderin qoldanyp, gitara aspabynyng jana mýmkindikterin ashty» dep baghalaghan eken. Osy kýy jinaqqa toqtalsaq?

- Ózim gitara kýii dep ataghan býl jinaq 2020 CD disk formatynda basylyp, satylymgha shyqty. Alibom aty ýsh tilde: Latyn, tóte jazu, kytay iyeroglofymen jazyldy. Ózim óndegen Tәttimbetting «Sary jaylauy», Razdyqtyng «Anshynyng zary», Núrqúisa Tilendiyevting «Kósh-keruen»,«Ata tolghauy», Seken Túrysbekov aghanyng «Aq jauyn», «Kónil tolqyny», Aqan serining «Qara torghayy» jәne ózimning «Ýsh tal dәn», «Saghym dala» shygharmalarym endi.

Qytay rok muzykasynyng 30 jyldyghyna oray kóptegen sharalar úiymdastyryldy. Ózgeshe stildi muzykanttardyng ónerin nәsihattaytyn «Modern Sky Wold Music» kompaniyasy Shynjannyng aldynghy buyn rokeri retinde meni de izdep keldi. Tórt jinaq shygharugha kelistik. Ekeui әn, ekeui muzykalyq albom. «Ýsh tal dәn» sonyng alghashqysy. Qytaydyng Daly qalasynda ótken rou muzika keshinde túsauy kesildi. Qalghan ýsh jinaqta dayyn túr. Bireui orkestrge, jeke aspaptargha jazghan muzykalyq shygharmalarym, qalghan ekeui óz oryndauymdaghy qytaysha, qazaqsha әnder. Karantinge baylanysty muzykalyq saparlar toqtap qaldy.

- Nobel syilyghynan ýmitker әigili aqyn Baydaumen shygharmashylyq baylanysynyz jayynda óz auzynyzdan estisek?

- Áygili aqynmen tanysuyma ózim jasaghan «DaiDiDao» alibomy sebepshi boldy. Jinaqqa aqynnyng sózine jazylghan «Mandarin pisti» әnin de qosyp edim. Ánning últtyq naqyshpen әrlenui de, әnshining oryndauy da aqyngha qatty únapty. 2013-jyly Gankonkte, Shynjyn qalasynda ótken әlemdik dengeydegi aqyndar, óneriyeleri qatysqan poeziya keshine aqyn bizdi de qonaq retinde shaqyrdy. Men gitaramen qazaghymyzdyng kýilerin oryndadym. Sol saparda jaqynnan tanystyq. Kóp jyl otanynan syrtta jýrgen aqyn shynayy kónilinen tughan «Jaghalau», «Kete ber» degen eki ólenin óz qolymen jazyp berdi. Áserli tuyndygha әn shyghardym. Aldaghy jinaqqa enedi.

- Júmys vizanyzdy qayta ashtyryp otyr ekensiz. Aldaghy josparlar?

- Ótken jyly vizanyng bituine baylanysty qayta ashtyru maqsatynda elge kelip edim. Karantin sharalary qatandap, bir jyl kýtuge tura keldi. Qarap jatpay, ózim gitaragha óndegen kýilerdi notagha týsirdim. Koronavirus adamzattyng taghdyry ortaq ekenin, bir kemede ekenin kórsetti. Keybir elge ol da sabaq bolmay, jazyqsyz qan tógude. Álemde beybit ómir, tynyshtyq bolsyn degen niyetpen «Biz birgemiz» degen әn shyghardym. Jas әnshilerdi, balalar horyn qosyp, әlemge ortaq aghylshyn tilinde oryndadyq. Beyne bayanda dayyn boldy. Ýlken sahna bolmasada, óner ordalarynyng konsert zaldarynda kesh ótkizsem dep edim. Taghyda sol shou men toydan basqa muzika industriyanyng damymauy aldymnan shyqty. Bayaghyda sóresi tolghan kitap bólmesi bar adam abyroyly, mәdeniyetti sanalsa, qazir Qytayda ýiden muzyka bólme jabdyqtau sәnge ainaldy. Internetten tyndau qolayly bolsa da kompakt disk formaty saqtalyp qaldy. Patepon tabaqshalaryna jazu da qayta etek aldy. Daly qalasynda jergilikti muzyka jankýierining ýiinde qonaqta boldyq. Muzyka bólmesining kemeldigine tang qaldym. Dybys zoraytqysh aspabynyng ózi 100 myng dollar túrady. Búl halyqtyng týrmys dengeyinin, memleketting ekonomikalyq quatynyng kórsetkishi. Bizde sol kýnge tezdep jetsek dep tileymin.

Ángimenizge raqmet.

Súhbattasqan Esbol Ýsenúly

Abai.kz