مۇرات شەريزاتۇلى قىتايعا تانىمال بەس اسپاپ ونەر يەسى. ءانشى، سازگەر، ارانجيروۆشىك، گيتاريست. العاشقى شىعارماشىلىق جولىن ەلدەن وزگەشەلەۋ روك باعىتىندا باستاپ، قازىرگى كۇنى حالىق مۋزىكاسىنىڭ ءناسيحاتشىسىنا اينالعان. ميلليارد تۇتىنۋشىسى بار قىتايدىڭ باسەكەگە تولى شوۋ-بيزنەس يندۋسترياسىنان جول تاپقان ازامات. ونەر يەسىمەن الماتىدا از-كەم اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

- سۇحباتتى ونەر جولىڭىزبەن تانىسۋدان باستاساق؟

- مەن 1992 جىلى قىتايداعى ايگىلى ونەر وردالارىنىڭ ءبىرى سيان كونسەرۆاتورياسىنىڭ كومپوزيتورلىق ماماندىعىن ءبىتىردىم. سول جىلى ۇرىمجىدەگى از ساندى ۇلتتتاردىڭ ونەرىن ناسيحاتتاۋدى ماقسات ەتكەن «شىنجاڭ دىبىس-كەسكىن باسپاسىنا» مۋزىكالىق رەداكتور بولىپ جۇمىسقا تۇردىم. اتاجۇرتقا قونىس اۋدارعانعا دەيىنگى ارالىقتا ءوزىمىزدىڭ قازاق انشىلەرمەن قاتار ۇيعىر، قىرعىز، موڭعۇل، دۇڭگەن ۇلتى ونەرپازدارىنىڭ ءان البومدارىنىڭ ورانجيروۆكاسىن جاسادىم. وڭىردەگى قازىر اتاعى دۇركىرەپ تۇرعان ايتىللا (ۇيعىر), داسىڭ (مونعۇل) قاتارلى انشىلەردىڭ تانىلۋىنا قوسقان ازدى-كوپتى ەڭبەگىم بار. 90 جىلداردىڭ باسىندا قىتايدا روك مۋزىكا قاتتى دامىدى. بەيجىڭدە قۇرىلعان «قارا قابلان»، «تاڭ حاندىعى» توبىنىڭ اتاعى الىسقا كەتتى. مونعول ءانشىسى تەنگردىڭ «كوكجال»، ۇيعىر ءانشىسى اسقاردىڭ «كوك ءبورى» توبى دا كەڭىنەن تانىمال بولدى. نامىسىم قامشىلاپ، ولاردان قالىسپايىق دەپ، جىگىتتەردىڭ باسىن قوسىپ «قارا تۇلپار» روك توبىن قۇردىم. مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ «موتسورت. جان ازاسىنىڭ» «جەتىمدەر» تاراۋىنا اۋەن جازىپ ورىندادىق. اسان قايعى بابامىزدىڭ «ەدىل بول دا، جايىق بول» ناقىل جىرىنا ۇندەستىرىپ «ەرتىس بول دا، قىران بول» دەپ تولعادىق. 2003 جىلى قارا شاڭىراققا تابان تىرەپ، ازاماتتىق الدىم.

- ايگىلى ءانشى مايرا مۇحاممەت، وتانبەك ەڭسەقان، ءبيشى شۇعىلانىڭ ەلگە كەلۋىنە تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تىكەلەي ىقپال ەتكەنىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. ءوزىڭنىڭ «قارا تۇلپارداعى» ارىپتەسىڭ گيتارست مامىرجان رايىسقان دا نازارباەۆتىڭ قابىلداۋىندا بولعان دەپ ەستيمىز.

- ءيا. مامىرجان 2004-2005 جىلدارى «CHINA MUSIC LAB TOUR» اياسىندا فرانتسيادا ەكى مارتە ونەر كورسەتكەن. تۇڭعىش پرەزيدەنت قىتايعا بارعان ءبىر ساپارىندا سول جاڭالىقتى وقىپ، ونىمەن كەزدەسۋگە نيەت بىلدىرگەن ەكەن. كەزدەسۋ وتە جىلى، قازاقى قالىپتا ءوتىپتى. مامىرجاننىڭ ءوز اۋزىنان ەستۋىمشە، قوناق بولمەگە كىرگەندە ناكەڭ مەملەكەت باسشىسى سياقتى ەمەس، اۋىل اقساقالدارىنىڭ ادەتىمەن: «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟ اتىڭ كىم؟» دەپ ءجون سۇراپتى. باسىندا تارتىنشاقتاي كىرگەن مامىرجان قازاقشا تانىستىقتان كەيىن، ءوزىن ەركىن سەزىنىپ، قىسىلماي، ونەرىن كورسەتىپ قايتىپتى. ءوزىمنىڭ ەلگە ورالۋىما كەلسەك، 2000 جىلداردىڭ باسىندا «ءتاڭىرتاۋ كينو ستۋدياسى» تۇسىرگەن «قاناس حيكاياسى» فيلىمىنە مۋزىكا جازدىم. كينوعا ارقاۋ بولعان اۋەندەرىمدى الماتىنىڭ ستۋديالارىندا تاسپالاسام دەگەن وي تۋدى. سول ماقساتپەن ءوزىم سىرتتاي بىلەتىن حالقىمىزدان شىققان العاشقى ءان ارلەۋشىلەردىڭ ءبىرى مۇرات قۇسايىنوۆ اعامىزدى ىزدەپ كەلدىم. ول كىسى جىلى قارسى الىپ، كينوعا مۋزىكا جازۋعا ابدەن ماشىقتانعان ايگىلى كومپوزيتور قۋات شىلدەباەۆ اعامىزدىڭ ستۋدياسىنا ەرتىپ باردى. قۋات اعامىز شىعارماشىلىعىما قولداۋ ءبىلدىرىپ، «بۇلاق-قىز» ءانىمدى مارقۇم باتىرقان شۇكەنوۆقا تىڭداتتى. جول سولعى ساپاردان كەيىن اتاجۇرتقا قونىس اۋدارۋعا بەل بايلادىم.

- بايقاسام ءسىز قازاقستاندا كاسىبي مۋزىكانتتار اراسىندا تانىمال بولعانىڭىزبەن بىلايعى جۇرت بىلە بەرمەيدى. ەل الدىنا قىتايدا شىعىپ ءجۇرسىز. بەينە باياندارىڭىز دا سول جاقتا تۇسىرىلگەن. وسىعان توقتالا كەتسەڭىز؟

- «مۋزىكادا شەكارا جوق» دەپ جاتادى عوي. مەنىڭ ميللياردتار ەلىندە تانىمال بولۋىما قىتاي كونسەرۆاتورياسىن ءبىتىرۋىم ءبىر سەبەپ بولسا، باستىسى بابالارىمىزدان بىزگە جەتكەن ۇلتتىق ءان-كۇي مۇرامىزدىڭ ارقاسى دەپ ويلايمىن. حالقىمىزدىڭ 62 قوڭىرى ء(ان-كۇيلەرى) قىرعىزدىڭ «ماناسى»، ۇيعىردىڭ «ون ەكى مۇقامى» سياقتى قىتايدىڭ ماتەريالدىق ەمەس بايلىقتار ساناتىنا ەنگەن. «باتىس ءوڭىر ءان پاتشاسى» اتانعان ۆانرۋوبين دەگەن كىسى مايرانىڭ، ماريام جاگور قىزىنىڭ ءانىن، «قايران جالعان» قاتارلى حالىق اندەرىنىڭ ءماتىنىن قىتاي تىلىنە اۋدارىپ تانىمال ەتكەن. بۇل ءۇردىس الىدە جالعاسىپ كەلەدى. ماعان 2011 جىلى قىتايدىڭ وڭتۇستىكتەگى ساۋدا قالاسى شىنجىنداعى ۇلكەن كومپانيادان ءانشى گاۋيىڭنىڭ جاڭا البومىنا مۋزىكالىق پروديۋسەر بولۋ ۇسىنىسى ءتۇستى. قۋانا قابىلداپ، ءۇش ايدا جارىققا شىعاردىم. ءان تاڭداۋدان باستاپ، ورانجيروۆكاسىنا دەيىن ءوزىم اتقاردىم. ءان البومعا حالىق ءانى «دايديداۋدى»، «قاراي كوزىمدى»، احمەت جۇبانوۆتىڭ «قارلىعاشىن»، باۋىرلاس ۇيعىر، قىرعىز اعايىنداردىڭ ءانىن قوستىم، اتىن دا «DaiDiDao» دەپ قويدىق بۇل البوم ساتىلىم جاعىنان دا، مۋزيكا ماماندارى جاعىنان دا جوعارى باعاعا يە بولدى. مۋزىكالىق حيتپارادتاردا «2012-جىلدىڭ ۇزدىك ءان البومى» جۇلدەسىن الدى. گاۋ ءيىڭ يتاليانىڭ كاررارا قالاسىندا وتكەن «Premio Lunezia 2014» بايقاۋىندا «ۇزدىك ءانشى» ماراپاتىنا يە بولدى.

- مۋزىكالىق پروديۋسەرلىكتەن بولەك، كينو فيلمدەرگەدە ارقاۋ مۋزىكا جازىپ ءجۇر ەكەنسىز. «كەسپە» دەگەن تولىق مەتراجدى كينونىڭ ساۋنترەگى حيت ەكەن. قازاقستان استىققا باي بولعانمەن، ۇننان جاسالعان تاعام جايىندا كينونى قويىپ، بەينە بايان تۇسىرىلگەنىن ەستىمەپپىن. «كەسپە جىرى» جايىندا ايتا كەتسەڭىز؟

- 2012 جىلى ۇستازدارىمدى، دوستارىمدى كورىپ قايتايىن دەپ سيان قالاسىنا ات باسىن بۇرىپ ەدىم. سول جولى ۇسىنىس ءتۇسىپ، بىردەن ەكى كومپانيامەن مۋزىكالىق كەلىسىم-شارتقا وتىردىم. سوندا ستۋديا جاساقتاپ قىزۋ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىك. قىتاي جۇرتى تاماق مادەنيەتىنە ەرەكشە كوڭىل بولەتىن حالىق. ءار ءوڭىردىڭ ءوزىنىڭ ءسۇيىپ جەيتىن تاماعى، جەرگىلىكتى برەندى بار. وڭتۇستىگىنىڭ تەڭىز ونىمدەرىنەن جاسالعان تاماعى، شىنجاڭنىڭ لاعمانى، قوي ەتىنەن جاسالعان كاۋابى وتە تانىمال. شانشي كەسپەسى ءبىزدىڭ تۋرالعان ەت سياقتى ايگىلى برەند، قىتايلاردىڭ ءسۇيىپ جەيتىن اسى. كينوعا شانشي كەسپەسىن دايىنداۋ ءداستۇرىن جالعاستىرعان ءبىر اۋلەتتىڭ ءۇش بۋىنىنىڭ ءار داۋىرلە باستان كەشكەن حيكاياسى ارقاۋ ەتىلگەن. كينونى انمەن، ۇلتتىق اۋەنمەن ارلەدىم. ءان ماتىندەرىن رەجيسسەر جازدى. دۇنيەنىڭ قاي بۇرىشىنا بارساڭىز قىتاي اسحاناسى بار. ولار كوركەمونەردىڭ سيقىر كۇشى ارقىلى وزىندە بارىن، ۇلتتىق ونەرىن الەمدىك ارەناعا شىعارىپ وتىر. ءبىزدىڭ دە ۇيرەنۋىمىزگە تاتيدى.

- مۇقابا ءستيلى ەرەكشە، احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ الىپبيىمەن جازىلعان «ءۇش تال ءدان» كۇي البومىڭىزدى قىتاي مۋزىكا ساراپشىلارى «مۇرات حالىقتىق مۋزىكاعا جاڭا مازمۇن بەرىپ قانا قويماي، دومبىرانىڭ قاعىس تاسىلدەرىن قولدانىپ، گيتارا اسپابىنىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىن اشتى» دەپ باعالاعان ەكەن. وسى كۇي جيناققا توقتالساق؟

- ءوزىم گيتارا كۇيى دەپ اتاعان ءبۇل جيناق 2020 CD ديسك فورماتىندا باسىلىپ، ساتىلىمعا شىقتى. البوم اتى ءۇش تىلدە: لاتىن، توتە جازۋ، كىتاي يەروگلوفىمەن جازىلدى. ءوزىم وڭدەگەن تاتتىمبەتتىڭ «سارى جايلاۋى»، رازدىقتىڭ «اڭشىنىڭ زارى»، نۇرقۇيسا تىلەنديەۆتىڭ «كوش-كەرۋەن»،«اتا تولعاۋى»، سەكەن تۇرىسبەكوۆ اعانىڭ «اق جاۋىن»، «كوڭىل تولقىنى»، اقان سەرىنىڭ «قارا تورعايى» جانە ءوزىمنىڭ «ءۇش تال ءدان»، «ساعىم دالا» شىعارمالارىم ەندى.

قىتاي روك مۋزىكاسىنىڭ 30 جىلدىعىنا وراي كوپتەگەن شارالار ۇيىمداستىرىلدى. وزگەشە ءستيلدى مۋزىكانتتاردىڭ ونەرىن ءناسيحاتتايتىن «Modern Sky Wold Music» كومپانياسى شىنجاڭنىڭ الدىنعى بۋىن روكەرى رەتىندە مەنى دە ىزدەپ كەلدى. ءتورت جيناق شىعارۋعا كەلىستىك. ەكەۋى ءان، ەكەۋى مۋزىكالىق البوم. «ءۇش تال ءدان» سونىڭ العاشقىسى. قىتايدىڭ دالي قالاسىندا وتكەن روۋ مۋزيكا كەشىندە تۇساۋى كەسىلدى. قالعان ءۇش جيناقتا دايىن تۇر. بىرەۋى وركەسترگە، جەكە اسپاپتارعا جازعان مۋزىكالىق شىعارمالارىم، قالعان ەكەۋى ءوز ورىنداۋىمداعى قىتايشا، قازاقشا اندەر. كارانتينگە بايلانىستى مۋزىكالىق ساپارلار توقتاپ قالدى.

- نوبەل سىيلىعىنان ۇمىتكەر ايگىلى اقىن بايداۋمەن شىعارماشىلىق بايلانىسىڭىز جايىندا ءوز اۋزىڭىزدان ەستىسەك؟

- ايگىلى اقىنمەن تانىسۋىما ءوزىم جاساعان «DaiDiDao» البومى سەبەپشى بولدى. جيناققا اقىننىڭ سوزىنە جازىلعان «ماندارين ءپىستى» ءانىن دە قوسىپ ەدىم. ءاننىڭ ۇلتتىق ناقىشپەن ارلەنۋى دە، ءانشىنىڭ ورىنداۋى دا اقىنعا قاتتى ۇناپتى. 2013-جىلى گانكونكتە، شىنجىن قالاسىندا وتكەن الەمدىك دەڭگەيدەگى اقىندار، ونەريەلەرى قاتىسقان پوەزيا كەشىنە اقىن ءبىزدى دە قوناق رەتىندە شاقىردى. مەن گيتارامەن قازاعىمىزدىڭ كۇيلەرىن ورىندادىم. سول ساپاردا جاقىننان تانىستىق. كوپ جىل وتانىنان سىرتتا جۇرگەن اقىن شىنايى كوڭىلىنەن تۋعان «جاعالاۋ»، «كەتە بەر» دەگەن ەكى ولەڭىن ءوز قولىمەن جازىپ بەردى. اسەرلى تۋىندىعا ءان شىعاردىم. الداعى جيناققا ەنەدى.

- جۇمىس ۆيزاڭىزدى قايتا اشتىرىپ وتىر ەكەنسىز. الداعى جوسپارلار؟

- وتكەن جىلى ۆيزانىڭ بىتۋىنە بايلانىستى قايتا اشتىرۋ ماقساتىندا ەلگە كەلىپ ەدىم. كارانتين شارالارى قاتاڭداپ، ءبىر جىل كۇتۋگە تۋرا كەلدى. قاراپ جاتپاي، ءوزىم گيتاراعا وڭدەگەن كۇيلەردى نوتاعا ءتۇسىردىم. كوروناۆيرۋس ادامزاتتىڭ تاعدىرى ورتاق ەكەنىن، ءبىر كەمەدە ەكەنىن كورسەتتى. كەيبىر ەلگە ول دا ساباق بولماي، جازىقسىز قان توگۋدە. الەمدە بەيبىت ءومىر، تىنىشتىق بولسىن دەگەن نيەتپەن «ءبىز بىرگەمىز» دەگەن ءان شىعاردىم. جاس انشىلەردى، بالالار حورىن قوسىپ، الەمگە ورتاق اعىلشىن تىلىندە ورىندادىق. بەينە باياندا دايىن بولدى. ۇلكەن ساحنا بولماسادا، ونەر وردالارىنىڭ كونتسەرت زالدارىندا كەش وتكىزسەم دەپ ەدىم. تاعىدا سول شوۋ مەن تويدان باسقا مۋزيكا يندۋستريانىڭ دامىماۋى الدىمنان شىقتى. باياعىدا سورەسى تولعان كىتاپ بولمەسى بار ادام ابىرويلى، مادەنيەتتى سانالسا، قازىر قىتايدا ۇيدەن مۋزىكا بولمە جابدىقتاۋ سانگە اينالدى. ينتەرنەتتەن تىڭداۋ قولايلى بولسا دا كومپاكت ديسك فورماتى ساقتالىپ قالدى. پاتەپون تاباقشالارىنا جازۋ دا قايتا ەتەك الدى. دالي قالاسىندا جەرگىلىكتى مۋزىكا جانكۇيەرىنىڭ ۇيىندە قوناقتا بولدىق. مۋزىكا بولمەسىنىڭ كەمەلدىگىنە تاڭ قالدىم. دىبىس زورايتقىش اسپابىنىڭ ءوزى 100 مىڭ دوللار تۇرادى. بۇل حالىقتىڭ ءتۇرمىس دەڭگەيىنىڭ، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق قۋاتىنىڭ كورسەتكىشى. بىزدە سول كۇنگە تەزدەپ جەتسەك دەپ تىلەيمىن.

اڭگىمەڭىزگە راقمەت.

سۇحباتتاسقان ەسبول ۇسەنۇلى

Abai.kz