BODANNYNG MONOLOGY

Ol janalyq ashqan joq. Tyng tújyrym da jasamady. Osydan on jyl búryn aitqan oilaryn azdap «óndep», taghy qaytalap otyr. Shamasy, osy on jylda da sózine den qoyatyn qoghamdyq orta tappaghan siyaqty. Sondyqtan da Svoik - ózimen-ózi monolog qúrudy mashyghyna ainaldyrghan, dәureni ótken sayasatker.
Onyng sayasatkerligin moyyndaghan kýnning ózinde, sayasatker bolghanda qay eldin, qanday júrttyng sayasatkeri degen súraqqa jauap izdeu kerek edi. Biraq zamanauy Qazaqstannyng tarihynda Svoik siyaqty sayasatkerding aitarlyqtay iz qaldyratyndyghynyng ózi kýmәndi bolghandyqtan, onyng týp-tamyryn zerttep jatudyng qajeti bolmas.

BODANNYNG MONOLOGY

Ol janalyq ashqan joq. Tyng tújyrym da jasamady. Osydan on jyl búryn aitqan oilaryn azdap «óndep», taghy qaytalap otyr. Shamasy, osy on jylda da sózine den qoyatyn qoghamdyq orta tappaghan siyaqty. Sondyqtan da Svoik - ózimen-ózi monolog qúrudy mashyghyna ainaldyrghan, dәureni ótken sayasatker.
Onyng sayasatkerligin moyyndaghan kýnning ózinde, sayasatker bolghanda qay eldin, qanday júrttyng sayasatkeri degen súraqqa jauap izdeu kerek edi. Biraq zamanauy Qazaqstannyng tarihynda Svoik siyaqty sayasatkerding aitarlyqtay iz qaldyratyndyghynyng ózi kýmәndi bolghandyqtan, onyng týp-tamyryn zerttep jatudyng qajeti bolmas.

Ong shaqty jyldan beri ózimen-ózi monolog qúryp, óz sózin ózi «janghyrtyp» jýrgen Svoikti búl joly da eleusiz qaldyrugha bolar edi. Biraq «qúldan da bir dat» demekshi, qayta-qayta aita almay, qazaq ortasyna jetkize almay jýrgen iydeyasy ne, jalpy Svoik siyaqtylardyng ózi men sózi tәuelsiz Qazaqstan damuyna qanday da bir yqpal-әseri bola ma degen súraqqa jauap izdegen jón siyaqty.
Qoghamda pikir aluandyghyn, yaghny pluralizmdi damytudy qos qoldap qoshtaymyz. Biraq Shahanov bastaghan bir top óz kózqarasyn ashyq bildiru qúqyghyn paydalanyp, orys tilining resmy qarym-qatynas mәrtebesin joy turaly úsynys bildirgende, qoghamnyng belgili bir shoghyry dereu qarsylyq bildirip, ayaq astynan әbigerge týsip jatady. Ekinshi jaghynan, Svoik siyaqty «ózin orys sanaytyn» «qazaqstandyq sayasatker» Qazaqstannyng egemendigi, keleshegi, memlekettik til turaly óz oilaryn aitqanda, qoghamnyng basqa bir bóligi óre týregelip, onyng artyna it qosyp quatyny da jasyryn emes.
Syrt qaraghanda, sóz bostandyghynyng kórinisine úqsaghanymen, shyn mәninde, búl qoghamnyng ishinde týrli mýddelerding qayshylyghy bar ekenin bayqatady. Ázirge, qanday da bir toptyng asyghy alshysynan týsip kórgen emes. Orysshyl top «orys tili qysym kórip jatyr!» dep baybalam salsa, memlekettik tildi qorghaushy top «Qazaq tili әli qaghaju kórude!» dep qynjylys bildiredi.
Biraq Svoik ózin búl eki toptan da ýstem kórgisi keletindey. Ol «Qazaqstanda eki memlekettik til boluy kerek» dep, qazaqtildi men orystildi toptardyng arasyndaghy qayshylyqty «joyyp», «ortaq mәdeny orta» qalyptastyru jóninde iydeya aityp jýr.
Shyn mәninde, jiyrma jyldan beri Svoik myrzanyng Qazaqstan ýshin qanday enbek sinirgenin baghamdap beru qiyn. Demokratiyalyq ýrdisterdi damytugha atsalysty ma? Sayasy partiyalar institutyn kýsheytuge әreket etti me? Sóz bostandyghyn kýsheytuge ýles qosty ma? Qoghamdyq oidy algha jeteledi me?
Búl súraqtardyng bәrin biz emes, әueli Svoik myrza ózine-ózi qoyyp kórui tiyis. Qoghamgha, tútas memleketke «diagnoz» qoyardan búryn, sayasatker әueli ózining kimning shoqparyn ne ýshin beline baylap jýrgenin esinde ústaghany dúrys.
Svoikting on shaqty jyl boyy bir iydeya­ny qaytalap kele jatqany endigi kezde «tendensiyagha» ainaldy. Mysaly, jaqynda «Zona.kz» saytynda onyng «Qazaqstan otar el bolghan, qazir de solay, otar bola beredi de» degen taqyryppen auyzba-auyz súhbatyn jariyalady. Onyng keybir sózderine qarsy pikir jazyp, ózara aitysyp, dýrdaraz bolyp jatqan internet oqyrmandaryng jayyna qoyalyq ta, Svoikting búghan deyin ne degenine, qazir ne dep jýrgenine den qoyalyq.
Sonymen, 2002 jyly «Jýiening shyndyghy» ma, әlde «oppozisiyanyng shyndyghy ma?» atty maqalasynda ol bylay deydi: «...Biraq búl integrasiya emes, búrynnan kele jatqan otarlandyru. Bar aiyrmashylyq sonda, búryn Qazaqstan әueli Resey imperiyasynyn, sosyn KSRO-nyng shekarasy jabyq shetkeri otary boldy, al qazir barlyq Ýlken Oiynshylardyng ashyq otary. Búl jalpytarihtyq prosesting kózimen qaraghanda ýlken ilgerileushilik, biraq sonymen qatar, ýlken kemshilik te, onyng ýstine, әri biz ýshin ýlken qater. Eng әueli qater «memleketqúraushy últ» - qazaqtargha qatysty - zamanauy últ retinde qalyptasyp ýlgirmeu, otarshyldyq ekinshi sorttyq sindromnan aryla almau, últtyq birlikti jәne memlekettilikti saqtay almau qaupi túr».
Al osydan bes-alty jyl búryn ghalamtorda jariyalanghan «Qazaqstan - jana afrikanat?» atty maqalasynda ol «...Degenmen, memleketimizding órkendeushi elge ainalu mýmkindigine maldanudyng jóni joq. Biz әlemdik qauymdastyqtyng ekonomikalyq, sayasy jәne, eng bastysy, iydeologiyalyq qonsysy esebinde ghana bir bólshegine ainaldyq. Otarshyldyq - simmetriyalyq dýniye, metropoliyanyng ýstemdigi onyng qarauyndaghy aimaqtyng oghan eliktegish qasiyetine jәne órkeniyetine sayma-say. Búl orayda bizding otarshyldyq keleshegimiz anyq әri úzaq uaqytqa sozyluy mýmkin» degen.
Svoik myrzanyng bir ereksheligi - ol kópke belgili shyndyqtyng bir úshyghyn syrtqa shygharady, sondyqtan da, bir qaraghanda, sózi kókeyge qonymdy. Odan song ol sóz jelisin odan әri jalghap, әngimeni ózi shyn mәninde aitqysy kelgen iydeyagha búra qoyady. Búghan deyin talay ret qoldanghan tәsili. Mysaly, qazaq tilining mýshkil halin moyynday otyryp, ony damytu ýshin orys tiline memlekettik til mәrtebesin berip, ekeuin qatar qoldanu qajettigin aitady. Birinshi oigha bas shúlghyghan oqyrman qostildilik turaly iydeyany estigende birden qarsy shygha almay, «Mynau ne dep ketti?» dep antaryla qaluy sózsiz. Búl antarylysty Svoik óz iydeyasyn keng taratu ýshin paydalanugha tyrysady. Ol byltyr qazan aiynda internet oqyrmandarynyng súraqtaryna jazbasha jauap bere otyryp bylay degen: «Qazirgi qazaqstandyq zamanauy mәdeniyetke qazaq-orys qostildigi siyaqty manyzdy elementti qosu kerek».
Taghy birde Qazaqstannyng shiykizattyq ekonomikagha tәueldi ekenin aita kelip, «biz otar el bolghanbyz, sol kezde shiykizattyq qamytty kiyip edik, qazir de sol jaghday, endeshe әli de otarmyz» degen tújyrymgha tireledi. Alghashqy tújyrymynyng ras ekenin eshkim joqqa shyghara almaytyny anyq, endeshe odan kelip shyghatyn ekinshi oidy sol kýiinde qabyldau-qabyldamaugha kelgende, oqyrman taghy daghdarady. Osy tústa Svoik «aqyry, otar elmiz, osyghan kóndigeyik te» degen oiyn odan әri shegeley týsedi.
Songhy súhbatynda «Belgili bir memlekettin, eldin, ekonomikanyn, onyng jekelegen azamattarynyng otarshyldyq jaghdayy syrtqy emes, ishki faktor. Sen ózindi qanshalyqty bodan retinde sezinsen, sanamen emes, týisikpen ózindi bodan siyaqty ústasan, sonshalyqty bodansyn» deydi Svoik myrza. Aqiqatynda, Svoik ózining bodan ekenin osylaysha ashyq moyyndady. Ol shynyn aitty.
Álbette, Svoik barsha qoghamnyng lakmus qaghazy emes. Shynayy (әri shynshyl) sayasatker ózi ómir sýrip otyrghan, ózi bagha beretin, ózi әreket etip, qayratkerlik kórsetetin qoghamnyng bar mún-sherin, qajettiligin, bary men joghyn býge-shigesine deyin bilse kerek-ti. Al Svoik siyaqtylar qoghamnyng basym bóligin qúraytyn (әri sany jaghynan da, sapa jaghynan da búdan әri kýsheye týsetin!) qazaq (nemese qazaqtildi) ortadan tys, alshaq. Qazaqsha aitqanda, iyisi múrnyna barmaytynday alansyz, habarsyz. Ol soyylyn soghatyn orta - orysshyl shoghyr onyng әr sózin qalt jibermey qaghyp alyp otyratyn shyghar. Biraq Svoikke sany az, kýni sanauly Qazaqstandaghy orysshyl shoghyrdyng ayasynda ghana әreket etu taqiyasyna tarlyq etetin siyaqty. Endeshe, ol ózi kirikpegen ortanyng qajettilikteri men súranystary turaly oy aitqanda, qanday maqsat kózdeui mýmkin?
Birinshi jauap - jappay tanymaldyqqa úmtylys. Qazaq ortasyn qajaytyn birneshe taqyrypty qayta-qayta qauzau arqyly ózining bar ekenin bildirip otyru. Bәlkim, sol ortada tanymal bolmasa, sayasatker retinde eleusiz qalatynyn ishtey moyyndaudan tughan әreket shyghar. Endeshe, Svoik myrza qazaqsha ýirenip, memlekettik tildi kýsheytu men memleketshildik sana-sezimdi qalyptastyru jayynda oy aitar bolsa, әldeqayda abyroyly bolar edi.
Ekinshi joramal - tapsyrys. Múnday jaghdayda Svoik siyaqtylar biylik nemese syrt kýshterding tarapynan «osynday iydeyany qoghamdyq talqygha úsynudyng beyresmi» әdisin jýzege asyrady. Qazaqsha aitqanda, әldebireulerding kóseui. Múnday jaghdayda da Svoik myrzanyng ózine jýkteler mindetti abyroyly atqaryp jýrgenine kýmәnimiz bar.
Óitkeni, jogharyda aitqanymyzday, ózi sany az, kýni sanauly ortanyng ókili bolghandyqtan, әri belgili bir iydeyany san janghyrtyp, býgingi ózgeristerdi kórmeuge bekingendikten, sayasatker sózining salmaghy azayyp, aty óship barady.
Svoikting endigi moynyna alghan missiyasy - memleketqúraushy últ arasyna «Reseyge otar bolghanyng ras, qazir Batysqa otarsyn, endeshe týpting týbinde kimge otar boluyndy dúrys tanda» degen jymysqy oidy taratu jatqanyn andau qiyn emes. Qazaq ortasynda Kedendik odaqqa, orys tiline qarsy kóterilip jýrgen iydeyalargha toytarys beruding bir әdisi - osy. Biraq, obaly neshik, búl tek Svoikting shyndyghy. Al Asqar Sýleymenov aipaqshy, shyndyq kóp, aqiqat - jalghyz.
Aqiqat - Qazaqstannyng tәuelsizdigining bayandy bolmaghy, onyng memlekettik tilining qanday bolmaghy, ekonomikasynyng qanday bolmaghy - Memleketqúraushy últtyng erik-jigerine tәueldi.
Svoik aita bersin.
Al biz әreket eteyik.

"Týrkistan" gazeti