IYdeologiyalyq shekteuden qútylyp, Toy biznesi Shou biznesin shang qaptyrghan qazaq júrty qandastar qayta janghyrtqan «Qara jorgha biyin» әli de jatsynyp keledi eken. Zertteushilerding tarihy derektermen «Qara jorghanyn» «er qanaty – at» dep sanaytyn últymyzdyng kóshpendi ómirinen tughan tól óneri ekenin dәleldegenine qaramastan, «Jihangez Marko Polo esteliginde jazyp ta, Zataevich ol turaly bir auyz aityp pa?!» dep tapa tal týste shalyqtaytyndar da bar eken. «Qara jorghanyn» qazaqtiki emes, qalmaqtiki ekenine Mongholiya men qytaydan kelgen qazaqtardy kuәlikke tartatyndar da shyghypty.

Kәsiby biyshi Perizat Omarova feysbuk paraqshasynda Monghol elinen kelgen tanystarynyng «Qara jorgha biyin» qalmaqtiki degenin jazypty. Oghan ýn qosqan jurnalist Erjan Ábdraman da: «Qara jorgha – qazaqtyng bii emes» depti bir kisi. Múny estip esime auyldaghy Jaqash әkemiz týsip otyr. Jaqash agha biraz jyl búryn dýniyeden ótti. Imandy bolsyn, jaqsy adam edi. So joly ma bir súraghanymda, qalmaq biyin Qytayda jýrgende kórshi auylgha toy-tomalaqqa baryp sondaghy «qalmaqtardan» ýirengenin aitty» dep, búrynghy jazbasyn qayta salypty. Oghan әriptesi Núrtay Laqan aldymen: «Qalmaqiyada «qarajorghany» últtyq by retinde biylep jýrgen qalmaqtar bar ma eken? Endigi bir ret «Búl bizding últtyq bi» dep shyghatyn edi ghoy» dep súraq qoyyp, artynan: «Ish pysqanda Shynghyshan men Qarajorghany talghajau ete beretin boldyq qoy» dep әzildepti.

Bizde kónildegi kýdikti seyiltu ýshin Shynjannyng Monghúlkýre audanynda tuylyp, qazirgi kýni Memlekettik «Saltanat» by ansamblinde solis bolyp jýrgen kәsiby biyshi Ernúr Qarqbolúlynyng pikirin biludi jón sanadyq.
Monghúlkýre audany Bizding Narynqol audanymen shekaralas. Múnda 19-ghasyrda salynghan Mongholdardyng ýlken búthanasy bar. Audan aty soghan baylanysty qoyylghan. Audanda «Saghanusún» monghol avtonomiyaly auyly bar. Audan ortalyghyndaghy mәdeniyet ortalyghynda Mongholdardyng da әnshi-biyshi ónerpazdary óner kórsetedi. Ernúr jastayynan biyge әuestenip, sol ortada ósip, әr últtyng biyine qanyqqan. Kórkemóner inistitutynda oqyghanda da, Ile qazaq avtonomiyaly oblysynyng ansambilinde júmys istegende de, әr últ ókilderining ónerpazdary qatysatyn oblystyq, rayondyq, memlekettik deygeydegi mәdeny sharalarda monghol biyshilerimen birge jýrgen, óner kórsetken. Bizding oghan tandauymyzdyng týsu sebebi de sondyqtan. Syrt kózben ton pishkennen góri Monghol biyining ereksheligin, ózindik bógenayyn bir kisidey biledi.

«Qara jorgha – qalmaqtiki» degen daudan sharshaghanym sonsha, qazir, tipti nazar audarmaytyn boldym» degen Ernúr: «Búl daudyng bәri biyge degen kәsiby kózqarastyng tayazdyghynan» dep sanaydy. Qalmaq bii men Qara jorgha biyining aiyrmashylyghyna toqtalghan kәsiby biyshi: «Qara jorgha bii qazaqtyng «62 qonyr» atanghan kýileri siyaqty 62 tamyr iyip oryndalady. Al qalmaq biyinde belden joghary buyndar qozghalady, qoldy syrtqa serpip biyleydi. Al qara jorghada qol «qoshqar mýiizi» siyaqty ishke qayyrylyp, buyn-buyndar qozghalysqa keledi» deydi. Gostroldyq saparlarmen talay eldi aralaghan talantty biyshi Bashqúrttarda da, hakastarda da, qyrghyzdarda da qara jorgha siyaqty by qimyldarynyng bar ekenin kórgenin aitady. Onyng sebebin Euraziya dalasyn en jaylaghan kiyiz tuyrlyqty, at jalynda oinaghan kóshpeli halyqtardyng túrmys әdetining úqsastyghynan tuyndaghan dep týsindiredi. Kóshpendi halyqtardyng by óneri de tarihy siyaqty bir jýiege týsse dau-damay óz-ózinen tiylady dep sanaydy.

Abai.kz