Júma, 29 Nauryz 2024
Anyq-qanyghy 2692 34 pikir 2 Mausym, 2023 saghat 12:15

ÚQShÚ-da "Ýilestirushi" qay memleket bolady?

QR Parlamenti Mәjilisi plenarly otyrysta Újymdyq qauipsizdik sharty úiymynyng bitimgershilik qyzmeti turaly kelisimine ózgerister engizu turaly protokoldy ratifikasiyalady. QR Qorghanys ministrining orynbasary Súltan Qamaladinovting aituynsha, protokolgha 2021 jyldyng 16 qyrkýieginde, Dushanbede ótken ÚQShÚ jiynynda qol qoyylghan.

Búl protokoldyng basty dauly mәselesi – "ýilestirushi memleket" úghymynyng engizilui. Osyny basshylyqqa alyp, ÚQShÚ-nyng újymdyq bitimgershik kýshteri jasaqtalyp, BÚÚ shenberinde beybitshilik pen túraqtylyqty qamtamasyz etu  operasiyalaryna qoldanylady.

Protokolgha sәikes, "ýilestirushi memleket" - ÚQShÚ-gha mýshe memleketter ortaq kelisip bekitetin bir memleket. Ol "ortaq bitimgerlik kýshterdi" úiymdastyru jәne jan-jaqty qamatamasyz etu, sonday-aq, BÚÚ missiyalaryna jiberumen ainalysady.

"Ortaq bitimgerlik kýshterdi" qoldanu mәselesi "ýilestirushi memleket" pen BÚÚ arasynda kelisilip sheshiledi.

Osy rette Abai.kz redaksiyasy oqyrman talqysyna Azattyq radiosy 2022 jyldyng nauryzynda jariyalaghan "ÚQShÚ-da "Ýilestirushi" qay memleket bolady? Múnyng Ukrainadaghy qantógiske qatysy bar ma?" atty maqalany úsynghandy jón sanadyq.


Újymdyq qauipsizdik sharty úiymy jarghysyna "ýilestirushi memleket" degen ózgeris engizu prosestegi mәsele bolghanymen, Ukrainadaghy oqighalar Reseyding neni kókseytinin kórsetedi.

RESEYShE RATIFIKASIYaLAU

3 nauryzda Resey preziydenti Vladimir Putin memlekettik dumagha Újymdyq qauipsizdik sharty úiymy (ÚQShÚ) jarghysyndaghy bitimgerlik kýshter turaly kelisim hattamasyna ózgeris engizudi ratifikasiyalau turaly zang jobasyn úsyndy. Osy ózgeriske say "ýilestirushi memleket" úghymy engizilmek. Ony újymdyq qauipsizdik kenesi anyqtauy mýmkin. Búghan qosa BÚÚ-nyng "beybitshilikti qamtamasyz etu operasiyalaryna" arnalghan ÚQShÚ-nyng bitimgerlik kýshteri qúrylatyny da aitylghan.

Kremliding Ukrainagha basqynshylyq әreketterinen keyin búl mәselening jariyalanuy birden nazar audartatyn taqyrypqa ainaldy. Tiyisinshe, týrli joramaldargha sebep bolghan. Alayda ÚQShÚ elderi úiym jarghysyna týzetu engizu turaly hattamagha 2021 jyly 16 qyrkýiekte Dushanbede qol qoyghan. Sondyqtan keybir sarapshylar búl mәselening Reseyding Ukrainagha basqynshylyghyna qatysy joq dep tanidy.

Hattamany ratifikasiyalau ÚQShÚ-gha mýshe memleketterding BÚÚ ayasyndaghy bitimgerlik operasiyalargha qatysuyna mýmkindik beredi.

Ukrainagha shabuyl bastalmay túryp, 16 aqpanda BÚÚ Qauipsizdik kenesinde Reseyding bastamasymen BÚÚ men ÚQShÚ arasyndaghy yntymaqtastyq jóninde mәjilic ótkizilgen. Onda BÚÚ bas hatshysy Antoniu Guterrish ÚQShÚ-nyng qaqtyghystardyng aldyn-alu, bitimgershilik operasiyalary jәne Aughanstan mәselesi boyynsha yntymaqtastyq boyynsha is-qimyldaryn joghary baghalaghan. Ayta ketu kerek, Resey aqpan aiynda BÚÚ Qauipsizdik kenesine tóraghalyq etti.

ÚQShÚ 2004 jyldan beri BÚÚ Bas assambleyasynda baqylaushy mәrtebesine iye. BÚÚ men ÚQShÚ arasynda yntymaqtastyq jónindegi birikken deklarasiyagha 2010 jyly qol qoyylghan.

QAZAQSTANDA QALAY?

Qazaqstan búl hattamagha ózgeris engizu jәne ÚQShÚ-men bolghan basqa da kelisimderdi ratifikasiyalau sharalaryn ótken jeltoqsan aiynda bastaghan. Qazaqstan qorghanys ministrligi ÚQShÚ jarghysyndaghy bitimgerlik kýshter turaly kelisim hattamasyna ózgeris engizudi ratifikasiyalau turaly zang jobasyn 2021 jyly 14 jeltoqsanda "Ashyq normativtik-qúqyqtyq aktileri" saytyna shygharghan. Jobany kópshilik arasynda talqylau uaqyty retinde 2021 jyldyng 30 jeltoqsany kórsetilse, onlayn-talqylau biylghy 17 qantarda ayaqtalghan. Búl zang jobasy parlamentke qashan týsetini әzirge belgisiz.

ÚQShÚ-gha Armeniya, Belarusi, Qazaqstan, Qyrghyzstan, Resey jәne Tәjikstan mýshe. Qazaqstandaghy Qantar oqighasy kezinde Qazaqstan preziydenti Qasym-Jomart Toqaev elge "terroristik shabuyl" jasalghanyn aityp, osy úiymnan әskery kómek súraghan (Biylik aitqan "terroristik shabuyldy" naqty kim jasaghanyn әli kýnge deyin belgisiz, Aqorda búl jayly ashyp aitpady). Soghan oray mýshe memleketter әskery bólimshelerinen sany 2500 shamaly әsker Qazaqstangha engizilgen.

Qazaqstandaghy qantar oqighasynan song Almatygha kelgen ÚQShÚ missiyasy sapyndaghy reseylik әskeriyler. 13 qantar 2022 jyl.

Qazaqstandaghy qantar oqighasynan song Almatygha kelgen ÚQShÚ missiyasy sapyndaghy reseylik әskeriyler. 13 qantar 2022 jyl.

Búl әskerding elge kiruine alandaghan belsendiler olardy shygharudy talap etken. 19 qantarda biylik ÚQShÚ әskerining "elden tolyq shygharylghanyn" habarlaghan. Reseyding Ukrainagha basqynshylyghy túsynda Qazaqstanda Mәskeuding yqpaly basym úiymdar: ÚQShÚ men Euraziya ekonomikalyq odaghynan shyghugha shaqyrghan petisiyalar payda boldy.

"ÝILESTIRUShI MEMLEKET" NE ISTEYDI?

ÚQShÚ bitimgerlik qyzmeti turaly kelisimning týsinikteme-jazbasynda úiymgha mýshe memleketterding bitimgerlik qyzmet kórsetui meylinshe erikti ekendigi aitylghan. Újymdyq qauipsizdik kenesi anyqtaytyn mýshe memleketterding biri "ýilestirushi memleket" bola alady.

"Ýilestirushi memleket" BÚÚ-nyng beybitshilikti qoldau operasiyalarynda ÚQShÚ bitimgerler kýshin qoldanudy jan-jaqty qamtamasyz etu jәne úiymdastyru júmystaryn sheshumen ainalysady.

Osy maqsatta "ýilestirushi memleket" BÚÚ-men memorandumgha qol qoyady. Onda BÚÚ missiyasyn qoldau ýshin әkimshilik, materialdyq-tehnikalyq jәne qarjylay sharttar, personaldardy, mýlikterdi jәne qyzmetterdi úsynudyng mәn-jayy anyqtalatyn bolady.

NEGE RESEY?

Áskery sarapshy Ermek Seyitbattalov "ýilestirushi memleket" úghymynyng tuyndauyna ÚQShÚ újymdyq qauipsizdik kenesining kemshiligi syltau bolyp otyrghanyn aitady.

- Óitkeni úiymnyng újymdyq qauipsizdik kenesi derbes sheshim qabylday almaydy. Keneste sheshim shygharu ýshin mýshe memleketterding barlyghynyng kelisimi qajet. Mәsele alqaly týrde kollegialino sheshiledi. Kenes kerek jaghdayda jedel sheshim shyghara almaytyn bolghan song búl mindet "ýilestirushi memleketke" jýktelui mýmkin jәne bitimgerler mәselesi әdette jyldam sheshim qabyldaudy qajet etedi, - deydi Ermek Seyitbattalov.

ÚQShÚ әskerining Qazaqstangha keluining saldary ne bolmaq?

Onyng aituynsha, "ýilestirushi memleket" mәselesi Reseyding mýddesinen tuyndauy yqtimal.

- Anyqtay aitqanda, úiym belgili bir elding yqpalyna týsedi. Sheshim qabyldarda qalghan elder ýshin búrynghy kelisim-sharttar negiz bolady da, bitim kýshteri boyynsha "ýilestirushi memleket" qana ainalysuy mýmkin. "Ýilestirushi memleket" úiymnyng bitim kýshterin ózi qalaghan maqsatqa júmyldyruy yqtimal, - deydi Ermek Seyitbattalov Azattyqqa.

Ol búl mәselening Reseyding Ukrainadaghy әreketine qatysy bar dep esepteydi.

- Bylay qaraghanda, búl Ukrainagha qatysy joq, búrynnan talqylanyp kele jatqan mәsele siyaqty kórinui mýmkin. Alayda Ukrainagha kóz alartu – Reseyding kópten kele jatqan pighyly. Ukrainadaghy maydan, reseyshil biylikting qúlatyluy – múnyng bәri, sóz joq, Mәskeuding qytyghyna tiyedi, - deydi ol.

ÚQShÚ-daghy "ýilestirushi memleket" degende, sarapshylardyng kóbi Reseydi auyzgha alady. Áskery sarapshy Ermek Seyitbattalovtyng da pikiri osyghan sayady. Ony sarapshy ÚQShÚ-gha mýshe Reseyden basqa elderding "ýilestirushi memleket" boluy mýmkindigi tómendigimen týsindiredi.

- Úiymgha mýshe memleketterdi salystyratyn bolsaq, olardyng ara-salmaghy jer men kóktey. Armeniya әskerining qanday ekeni týsinikti. Belarusita keybir әskerbasylar Ukraina soghysyna qatyspas ýshin qyzmetten ketip jatyr. Qazaqstan әskerining qanday bolghanyn Qantar oqighasy kórsetti. Qyrghyzstan әskerining kýshi shekteuli. Tәjikstan men Qyrghyzstan arasyndaghy shekara dauy shyghyp qalyp jatady. Búlardyng janynda Reseyding әskeri de, tehnikasy da, tehnikany qamtamasyz etetin mamandary da jetkilikti. Alayda Ukrainadaghy jaghday Reseyding de qauqary qanday ekenin kórsetip berdi. Resey strategiya, operativtilik jәne taktika jaghynan osal ekenin kórsetip aldy. Biraq salystyrmaly týrde ÚQShÚ ayasynda bәribir de Resey alda túr, - deydi Ermek Seyitbattalov Azattyqqa.

"RESEY BOLMASA DA, RESEYShIL ShEShIM QABYLDANADY"

Áskery sarapshy ÚQShÚ bitimgerleri BÚÚ ayasynda tayau arada beybitshilikti qamtamasyz etu operasiyalaryna qatysuy neghaybil dep sanaydy.

- Ukrainadaghy soghystan keyin Reseyding halyqaralyq dengeydegi bedeli qatty qúldyrap ketkendikten, BÚÚ múny qalay qabyldaydy degen saual tuyndaydy. Yaghni, ÚQShÚ mýshesi Resey – búl jerde qaqtyghysushy tarap. Onyng ýstine halyqaralyq sanksiyalargha úshyrap otyr. Búl da bir kórsetkish bolsa kerek,- deydi әskery sarapshy Ermek Seyitbattalov.

Sayasattanushy Duman Qabdyghaliyevting pikirinshe, ÚQShÚ-daghy "ýilestirushi memleket" úiymnyng bitimgerlik kýshterining júmysyn ýilestirip, qadaghalauy mýmkin. Ol da "ýilestirushi memleket" Resey bolu mýmkin ekenin joqqa shygharmaydy. Alayda basqa el "ýilestirushi memleket" bolghan kýnning ózinde negizgi sheshim Mәskeude qabyldanady dep esepteydi.

- "Ýilestirushi memleket" Resey desek, Ukrainadaghy qaqtyghysushy tarap retinde Kremli ÚQShÚ-nyng basqa mýshelerin qiyn jaghdaygha úshyratady. Al Reseyden basqa el "ýilestirushi memleket" bola qalghan jaghdayda da reseyshil sheshim qabyldanatyny anyq, - deydi Duman Qabdyghaliyev Azattyqqa.

Sayasattanushy Qantar oqighasy kezinde ÚQShÚ әskerin Qazaqstangha jiberu sheshimin resmy týrde úiymnyng kezendik tóraghasy Armeniya qabyldaghanymen, Reseyding yqpaly bayqaldy dep esepteydi.

Újymdyq Qauipsizdik sharty úiymy 2002 jyly Mәskeude qúryldy. Úiymnyng shtab-pәteri de Mәskeude ornalasqan. Úiymnyng qúryluyna 1992 jyly Tashkentte qol qoyylghan Újymdyq sharty kelisimi sebep boldy. Kelisimge Armeniya, Qazaqstan, Qyrghyzstan, Ózbekstan, Resey, Tәjikstan qol qoyyp, keyin oghan Ázerbayjan, Belarusi jәne Gruziya qosyldy. Qazir úiymgha Armeniya, Belarusi, Qazaqstan, Qyrghyzstan, Resey jәne Tәjikstan mýshe.

Quanyshbek Qariy,

Azattyq radiosy

Abai.kz

34 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1578
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2272
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3590