Juyqta «Qazaq ensiklopediyasy» baspasynyng bas diyrektory, aqyn Bauyrjan Jaqypqa jolyghyp, әdebiyet, jurnalistika mәselelerine qatysty oi-pikirlerimen bólisken edik.

– Bauyrjan agha, әdebiyetke әr qalamger әrtýrli jolmen keledi. Bireuler kelgen boyda-aq talantymen jarq etip tanylsa, endi bireuding darynynan daqpyrty búryn jýredi. Siz ózinizdi qaysysyna jatqyzar ediniz?

Juyqta «Qazaq ensiklopediyasy» baspasynyng bas diyrektory, aqyn Bauyrjan Jaqypqa jolyghyp, әdebiyet, jurnalistika mәselelerine qatysty oi-pikirlerimen bólisken edik.

– Bauyrjan agha, әdebiyetke әr qalamger әrtýrli jolmen keledi. Bireuler kelgen boyda-aq talantymen jarq etip tanylsa, endi bireuding darynynan daqpyrty búryn jýredi. Siz ózinizdi qaysysyna jatqyzar ediniz?

– Ádebiyetke bala kezden jaqyn bop óstim. Auylda bastauysh synypta oqyp jýrgende-aq auyz әdebiyetinen batyrlar, liro-epostyq jyrlardy jatqa oqydyq. Auyldyng aqsaqaldary hat tanityn balalargha kóne kitaptardy oqytatyn. Týnning bir uaghyna deyin bilte shamnyng jaryghymen jarysyp oqyp beremiz. Sol kezde kóbinese dau­sy ashyq dep maghan oqytyp qoyatyn edi. Ádebiyetting dәnin boyyma sepken – auyz әdebiyeti. Ekinshiden, tughanymnan әjemning bauyrynda óstim. Shanyraqta on balanyng ýlkeni boldym. Ájemning kóp әngimesin tyndadym. Kózi ashyq boldy. Búrynghy tarihy oqighalardy kóp aitatyn. Ýshinshiden, besinshi synypta oqyp jýrgen kezimde alghashqy maqalalarym jaryq kóre bastady. Audandyq gazetting ózi әrbir maqalagha qalamaqy tóleytin. Bala bolsam da, materialdyq jaghynan yntalandyrdy. Gazette redaktorlyq qyzmet atqarghan Manar Qúrmanbekov aghalyq qamqorlyq jasady. Ol zamanda audandyq gazetting shtattan tys tilshisi bolu ýlken mәrtebe edi. Keyinnen oblystyq «Semey tany» gazetine jaza bastadym. Sondyqtan da kishkentay kezimnen boygha singen talanttyng arqasynda osynday dәrejege qol jetkizdim dep oilaymyn. 

– Kishkentay kezinizden qalamaqynyng dәmin tatyp ósipsiz ghoy. Jurnalistikagha, aqyndyqqa әkelgen osy dәm shyghar... 

– Ol da bar. Ekinshi jaghynan moralidyq jaghynan qoldau kórdim. «Baldyrghan» jurnalyna jazghan dýniyelerinning bәri shyqpasa da, alghys hat keletin. «Almatydan hat keldi» dep maqtanyp, mereyim tasyp jýretin. «Semey tany» gazetine alghashqy ólenderim men maqalalarymdy jariyalaugha Tólegen Janghaliyev, Beken Ábdikәrimov, Maqsút Niyazbekov, Sovet Mahmetov, Ánuarbek Mәkenov siyaqty aghalarymyz qolúshyn sozyp, algha qaray sýiredi. Bertin kele shopandardyng ómiri turaly ocherkter jaza bastadym. Ákem audan ortalyghyna barghanda mindetti týrde kitap alyp keletin. Sol jyldary alghash qolyma týsken kitaptyng biri Qabdykәrim Ydyrysovtyng ólenderi edi. Sonday bir túshynyp oqyghanym esimde. Keyinnen Júmeken Nәjimedenov, Múqaghaly Maqataev, Tólegen Aybergenovting kitabyna qolym jetti. Ekinshi, jurnalistika salasyn tandauyma әser etken Ázilhan Núrshayyqovtyng «Men jurnalistpin» degen kitaby edi. Ákemning kitap shekesine «Aynalayyn, Bauyrjan, Ázilhan aghang siyaqty jurnalist bol!» dep jazyp bergen birauyz sózi qamshylap әketti. 

Bizding jaqta qys úzaq. Qar qalyng ja­uady. Boran esik aldyna qardy ýiip tastaytyn. Kóktem kelip, kәri qysty jengen kezde jylghalardan su aghyp, dýniyening bәri jasaryp, jaynap ketedi ghoy. Dalada múz oiyp jýrgem. Ýshinshi synypta oqityn kezim, «Apa, kelip qaldy, kelip qaldy» dep ýige qaray jýgirippin. «Ne, kim keldi?» dese, «shabyt kelip qaldy» deydi ekenmin. Sonda «jylghalardan su aqty, kóktem keldi shuaqty» degen óleng joldaryn qaghazgha týsirippin. Múnyng bәri Qúdaydyng bergen syiy shyghar. Al bizding túqymymyzda jeti atagha jetpeytin tuysymyz, aqyn Tóleujan Ismaylov degen kisi bolghan. Bala kezden sol kisining ólenderin, jyrlaryn tyndadyq. Aqsaqaldar Shәkәrim turaly shyndyqty tis arasynan syzdyqtatyp aitatyn. M.Áuezovting «Abay joly» roman-epopeyasyndaghy әrbir tarihy jerlerdi kórip, sanamyzgha sinirdik. Ata-babamnyng atajúrty Qaraghandy men Semeyding ortasyndaghy Berikqara degen taudyng bókterinde jatyr. «Abay jolynda» jas Abay Bójeymen Qarqaralyda kezdesetin túsynda «Qúnanbay qajy Berikqaradan eki semiz jylqy aldyryp soydyrdy» degen jeri bar. Qazir sonyng bәri mening atalarymnyng jylqysy shyghar dep oilaymyn. Sol zamanda ýsh myng jylqy aidaghan Tәnirbergen degen atamyz bolghan eken. Mine, osynyng bәri әdebiyetke odan әri yntyqtyra týsti. 

– Ákeniz de shygharmashylyqqa jaqyn kisi boldy ma? Álde ózining qoly jetpegen biyikke sizding jetkeninizdi qalady ma?

– Ol kisi auylsharuashylyq qyzmetkeri bolyp júmys istedi. Ekinshi mamandyghy – felid­sher edi. Bizding auyl Semey men Qaraghandynyng ortasyndaghy taudyng qaptalyndaghy shaghyn auyl. Auyldyng mandayyna bitken jalghyz dәriger. Árbir qystaq, jaylaugha baryp túrghyndardy emdep jýretin. Ádebiyetke jaqyn bolsa da, jetimdiginen, jalghyzdyghynan basqa salany iyemdenip ketken ghoy. Sodan ba eken, meni sóz ónerining tónireginde jýretin azamat bolsa eken dep armandaghan. Aqyn-jazushylargha, óner adamdaryna ýlken qúrmetpen qaraydy. 

– Poeziyanyng qos qanatyn teng ústap, serik etip kelemin dep oilaysyz ba? Óleniniz óz oqyrmanyn tauyp jatyr ma?  

– Oqyrmanym bar dep oilaymyn. Óitkeni, internette jeke blogyma ólenderimdi salyp qoyamyn. Jaqsy pikirler alyp jatamyn. Osydan tórt jyl búryn Semey qalasynda shygharmashylyq keshimdi ótkizdim. Abay atyndaghy teatr ghimaratyna halyq syimay qaldy. Soghan qaraghanda oqyrmanym bar dep tolyq aita alamyn. Gazetke ólenderim shyqsa, agha buyn ókilderi de, inilerim de habarlasyp, jyly lebizderin bildirip jatady. 

– Qatarlastarynyzdyng arasynda ólenge jany qúshtar azamattar boldy. Marqúm Bauyrjan Ýsenov, Esjan Aynabekov, Núrlan Mәukenúly, Qayrat Álimbekov, Beybit Qúsanbek syndy qalamgerlermen tay qúlynday tebisip, birge jýrdiniz. Jalpy aqyndy orta tәrbiyeley me? 

– Jalpy, aqyn degenning ózi zamannyng perzenti ghoy. Kishkentay kezimnen sonday ortada jýrgen siyaqtymyn. Auylda Abay poeziyasynyng ruhy sharpyghan ortada ómir sýrdim. Alghash Almatygha arman quyp kelgende taudyng shynynda qar jatatynyn sonda bildim. Sonyng ózi ghajap әserge bóledi. Áriyne, aqyndy qalyptastyrugha orta kerek. Kóptegen qazaqtyng myqty, daryndy azamattary auylda jýrip-aq aqyn bolamyz deydi. Biraq osy kýnge deyin Almatydaghyday orta kórgen joqpyn. Qazir Astanada da әdeby orta joq. Mәdeniyettin, ruhaniyattyn, poeziyanyng ortasy – Almatyda. Biz oqugha týsken kezde әdeby birlestikterding júmysyna belsene qatystyq. Óz shygharmalarymyzdy әr apta sayyn talqylap, bagha berip, syn aitugha daghdylandyq. Múnyng bәri qanattandyrdy. Núrlan Mәukenúly, Bauyrjan Ýsenov, Qayrat Álimbekov, Gýlnәr Salyqbaeva, Bayan Beketova t.b aqyndarmen tay-qúlynday tebisip birge jýrdik. Sol kezde qazaqtyng tútas qauymyn, ziyaly ókilderin tәrbiyelegen eki ortalyq boldy. Birinshisi, «Jeti muza» qoghamdyq úiymy. Onyng tóraghasy býkil sanaly ómirin әlemge qazaq ónerining klassikalyq tuyndalaryn tanytugha arnaghan tarihshy-ghalym Baqtyjar Mekishev edi. Ol kisi studenttermen әlemdik óner túlghalarymen kezdesu úiymdastyratyn. Ekinshi, halyq uniyversiyteti. Akademik Rahmanqúl Berdibay aghamyz әr júma sayyn M.Áuezov múrajayynda belgili túlghalarmen dәris ótkizetin. Sonda biz ghalym Álkey Marghúlannan Edige batyr, Qorqyt ata turaly kóptegen tyng derekterdi estidik. Osynyng bәri ruhany túlghanyng qalyptasuyna әser etedi. Eger Almatydaghy әdebi, mәdeny ortagha tap bolmaghanymda, múnyng birin de kórmes edik. Meni aqyn retinde qalyptastyrghan Almatydaghy shygharmashylyq orta dep oilaymyn. 

– Búryn aqyn-jazushylardyng mәrtebesi biyik edi. Qazir kerisinshe, qalamgerden góri әkim ne kәsipker tanymal. Nege? 

– Onyng birneshe sebebi bar. Shynynda da, sol kezde qalamgerler baquatty túratyn. Árbir shyqqan kitabyna kóp mólsherde qalamaqy alatyn. 1984 jyly «Studentter jyrlaydy» seriyasymen «Auditoriya» atty kitabymyz jaryq kórdi. Oghan on bir ólenim enip, 265 som qalamaqy aldym. Búl kóp aqsha edi. Tipti, birneshe adamnyng ailyghyna tatityn. Jalpy, qalamgerlerding jaghdayynyn, әleumettik túrmysynyng jaqsy bolghandyghy da olardyng bedelin ósirip túrdy. Ekinshiden, kenes ýkimetinde iydeologiyalyq túrghydan shygharmashylyq adamyna degen kózqaras joghary dengeyde edi. Arnayy әdebiyetti nasihattaytyn burogha qarjy bólindi. Aqyn, jazushylar auylda, jer-jerde kezdesu úiymdastyryp, shygharmashylyghyn tanystyrugha mýmkindik alatyn. Arnayy oqyrmandar konferensiyasy da dәstýrli týrde ótip túrdy. Kitaptyng baghasy da qoljetimdi. Bizding buyn kitap dýkenine qanday jana kitap týsse, talasyp-tarmasyp oqydy.  

– Qazirgi buyn she? 

– Býgingi jastar uaqyttyng altynnan da baghaly ekenin biledi. Olar internet arqyly kim ne jazyp jatqanyn bilumen ghana shekteledi. Biraq kitapty internetten oqyghannan góri, onashada qolgha alyp, paraqtap oqyghangha jetpeydi. Europanyng aldynghy qatarly damyghan elderi kitapty kóp tirajben shygharyp, taratugha kónil bólude. Álemdik ghalymdar kitapty qaghaz kýiinde oqudyng adamnyng miyna, ruhany lәzzat aluyna tiygizetin yqpaly zor ekenin moyyndap otyr. Al myna zamanda aqyndar ózining shygharmasyn internet arqyly nasihattap, tanytuyna mýmkindik mol. Osy uaqytqa deyin kitabymnyng bәrin memlekettik tapsyryspen shyghardym. On poeziyalyq jinaghym, tórt ghylymy enbegim jaryq kórdi. Biraq taralymy 2 myng dana ghana. Búryn kitaptar 100 myn, 200 myn, tipti 1 million tirajben shyqqan kezderi de boldy. 

– Áu bastan aqyn-jazushylar halyqtyng múnyn múndap, joghyn joqtaushy. Biraq keybireuler sizding qanday da bir últtyq mәselege qatysty ýn qatqanynyzdy kórmedik deydi. Jalpy, azamattyq ústanymynyz qanday? 

– Búl dúrys pikir shyghar. Ózim ómir boyy qal-qaderimshe últyma qyzmet etip kelemin. Jazghan ólenimdi búldamaymyn. Býgin oqyla ma, erteng oqyla ma, oghan bas qatyrmaymyn da. Ózimning últymnyng múnyn ólenim arqyly jetkizuge tyrysamyn. Qúday taghalanyng bergen qasiyeti osy. Ózing bilesin, jiyrma jyldan astam ghúmyrymdy jurnalist mamandaryn dayyndaugha arnadym. Tәlim alghan shәkirtimning qay-qaysysynyng boyyna últtyq ruhty sinirdim. Qazir solardyng bәri sóz ústaghan azamattar boldy. Myndaghan shәkirtim bar. Qazaqstannyng qay týkpirine barsam, bir shәkirtim tabylady. Sonday kezde tóbem kókke jetkendey quanamyn. Demek, últyma shәkirt tәrbiyeleu arqyly da qyzmet ettim. Ghylymy enbegimdi zertteude Alash qayratkerlerining dýniyelerimen betpe-bet kelip, ýlken tolghanysty bastan keshirdim. Mәskeu múraghattarynda kóp izdendim. Bizdi HVIII ghasyrdyng ayaghyndaghy әdebiyette Abay, Ybyray, Shoqannan basqa eshkim joq dep oqytty. Alash qayratkerlerinen de búryn shyqqan ýlken túlghaly azamattar bar ekenin ghylymy ainalymgha qostym. «Qazaq ensiklopediyasyna» kelgeli beri qazaq tilinde kóptegen ensiklopediyalyq anyqtamalar shygharugha atsalystyq. Qyzmet qaghazdary bәri qazaq tilinde jýrgiziledi. Jurnaliys­tika fakulitetin basqarghan segiz jylda is-qaghazdarynyng bәri qazaq tilinde jýrdi. Ózimning últqa degen qúrmetimdi aksiyalargha qatysyp, ereuilderge shyghyp jetkizgennen góri, is jýzinde kórsetuge bel buyp kelemin. Al kóshege shyghyp, aiqaylau nemese «Saryarqa» kinoteatrynyng syrtyna baryp aksiyagha qatysu mening júmysym emes. Aytatyndar aita bersin.

– Qalamdy arqau etip, qal-qadirimshe júmys istep jýrmin dediniz. Sizding kóptegen mýshәiralarda top jarghanynyzdy bilemiz. Qalamynyz arqyly materialdyq jaghdayynyzdy jaqsarta aldynyz ba? 

– Aqyndyq mýshәiramen ólshenbeydi. Biraz sayysqa qatysyp, baghymdy synap kórdim. Kez kelgen adamgha materialdyq qoldau qajet. Ásirese, biz siyaqty ailyqqa qarap otyrghan adamgha. Ýsh perzentim bar. Býkil otbasymnyng materialdyq jaghdayy óz moynymda. Sondyqtan mýshәiralargha qatysatynym ras. Abay, Jambylgha arnalghan, Týrkistannyng 1500 jyldyghynda, Bayanauyldyng mýshәirasyna qatysyp, jýldeli oryndardy iyemdendim. Byltyr Shyghys Qazaqstan oblysy úiymdastyrghan dәstýrli «Shyghys shynary» bayqauynda bas jýlde – 1 mln. 200 myng tenge aldym. Kәdimgidey qoldau boldy. Ony moyyndaymyn. Biraq aqsha tabamyn dep mýshәiranyng bәrin týgendep, qatysyp jýrgen joqpyn. Ózim eki nәrseden saqtanamyn. Birinshisi, mýshәirashyl aqyn boludan. Sebebi, poeziyanyng dengeyi týsip ketetindey kórinedi. Ekinshi, әnge mәtin jazudan aqynnyng әleueti shashylyp qalatyn siyaqty. Biraq ara-túra mýshәiragha qatysyp, ózinning bar ekenindi kórsetip, jýlde alatynyndy dәleldegende túrghan eshtene joq. Sen mýldem atalmay ketsen, júrt osal aqyn dep oilauy mýmkin. Al «myna әnge mәtin jazyp berinizshi» dep qolqa salatyn kompozitorlardyng kónilin qaldyrghan emespin. Birde kompozitor Qaldybek Qúrmanәli habarlasyp, «myna óleninizge әn tuyp edi» dedi. Oghan nege qarsy boluym kerek. Al ózim súranyp, izdenip eshkimning aldyna barghan joqpyn. Aqshagha qúnyghyp, sonyna týsip ketken jerim joq. 

– Býgingi jas aqyndardyng betalysyna qanday bagha beresiz? Olargha ne jetispeydi? 

– Talantty aqyndar bar. Qazirgi jas aqyndargha tilegim – kishkene ómirge jaqyndau kerek. Biraz qyz-jigitter bar. Erlan Jýnisting bir top ólenin oqyp, túshyndym. Olardyng ishinde poeziyagha әrtýrli jolmen kelip, keyin kórinbey ketetinderi de bar. Poeziya aq­qu siyaqty dýniye. Ony úshyryp almau kerek. Taghy bir tilek – jastar qazaqtyng últ­tyq poeziyasyn oqu kerek. Qazir aldynghy tolqyndy zerttep oqu joq. Býginde «óz bilgenimmen, әr nәrseni júlyp oqyp, aqyn bolyp qalyptasyp ketemin» degen pikir bar. Osydan saq bolu kerek. Qashan da jastardyng shygharmashylyghyn qadaghalap jýremin. Jaqynda Batys Qazaqstan oblysy jas aqyndarynyng kitaby shyqqaly jatyr eken. Soghan alghysóz jazdym. Sonyng ishinde jaqsy aqyndar da, ózining jolyn tappaghandary da bar eken. Mәselen, taza minsiz aqyn dep Qazybek Qúttymúratúlyn aitar edim. Tipti, onyng jeke kitabyn shygharugha bolady eken. Talghat Myqi, Aydana Bolatova degen jas aqyndardyng ólenderine sýisindim. Sondyqtan jastargha qoldau bildirip, jaqsy baghyt silteuge tyrysamyn. Bireuge kedergi jasaudan góri, qoldan kelgenshe jaqsylyq jasaghan jaqsy. Osy jol meni ómirden adas­tyrmaydy dep oilaymyn.  

 Sapasy tómen desem, әriptesterim renjiydi...

– Jurnalistika fakulitetinde talay jyl ústazdyq etip, dekan dәrejesine kóterildiniz. Songhy kezde fakulitette bolghan ózgeristerge qalay qaraysyz? Qanday úsynysynyz bar? 

– Shiyrek ghasyr osy fakulitette júmys istedim, әli de baylanysty ýzgem joq. Magiys­tratura, doktoranturagha jetekshilik jasap jýrmin. QazÚU-ning jurnalistika fakuliteti ýlken qara shanyraq. Býkil Qazaqstangha maman dayyndaugha tyrystyq. Áriyne, fakulitet turaly jaman sóz estiging kelmeydi. Ózim ketken tórt jylda ýsh dekan auysty. Qazir fakulitetting tizginin ústap otyrghan jurnalistikanyng qyr-syryn biletin professor Ómirhan Ábdimanúly arhivtegi «Qazaq» gazetin qolymen ústap, zerttep, qorghaghan azamat. Jalpy, bolashaqta fakulitet dúrystalady dep oilaymyn. Qazaqstan tәuelsiz el bolghaly jiyrma jyldan asty. Endi bәsekeles otyz elding qataryna enemiz dep jatqanda shetelderde halyqaralyq jurnalisterdi, press-attashelerdi ústau kerek. Europanyng әr elinde bir jurnalist bolsa, manyzdy aqparatty bilip otyratyn edik. Bir ókinishtisi, halyqaralyq jurnalistikagha magistraturadan ghana grant bólinedi. Bilim jәne ghylym ministrligi bakalavriat boyynsha halyqaralyq jurnalistikagha arnayy grant bólui kerek. Jurnalistika mamandyghyna nәbәri 80 grant bólinedi. Búl jurnalist dayyndaytyn 25 oqu oryndaryna taratylyp ketedi. Demek, eki úsynysym bar. Birinshi, halyqaralyq jurnalistika mamandyghyn ashu kerek, ekinshi jurnalist mamandaryn dayyndaudy shoghyrlandyru kerek. 

– Al jurnalistika fakulitetining bilim sapasy tómendep ketti degen pikirge qosylasyz ba? Bәlkim, fakulitetke T.Qojakeev siyaqty temirdey tәrtip ornatatyn ústaz jetispeytin shyghar. 

– Qojakeevting zamany da ótip ketti. Qazir temirdey tәrtipke baghynatyn balalar joq. Jastar ózin meylinshe erkin ústaydy. Ózim dekandyq qyzmet atqarghan kezde qarjylay týrde oqu jýiesi bastaldy. Ata-anasy joq jetim balalar boldy. Onyng kóbi aqshasyn júmys istep tóleytin. Kerisinshe, solardyng arqasynan qaghyp, baghyt-baghdar berip otyrdym. Meni rektoratta qanshama mәrte jinalysqa salsa da, talantty balalardy ústap qaldym. Býginde solardyng bәri aqparat qúraldarynda qyzmet etude. Al fakulitetting sapasy tómen desem, әriptesterim renjiydi, joghary desem, ótirik bolady. Sol orta dengeyde maman dayyndap jatyr. 

– Tipti, qazir tórt jyl boyy jurnaliys­tika fakulitetinde oqymay-aq, talanttyng arqasynda jurnalist bolyp ketemin deytinder bar ghoy. 

– Múnyng da jany bar. Shetelde jurnalisterdi tәrbiyelegen kezde әr salany mengerip shyqqan maman eki jyldyq qysqa dayarlau kursynan ótedi. Sosyn әr salanyng mamandanghan jurnaliysi bolyp shyghady. Ózim dekan kezimde bir nәrsege qol jetkize almadym. Búl tәjiriybe bizge auaday qajet. Bilim jәne ghylym ministrligi – qatyp qalghan dýniyening ministrligi. Olardyng oiynsha, memlekettik standart eshuaqytta búzylmau kerek. Qanday pәn kirgizildi, sony oqytu kerek, boldy. Óner akademiyasyna barsanyz, әr myqty akterding óz klasy bar. Sol siyaqty jurnalist mamandaryn tura sonday shygharmashylyq azamattary óz sheberhanalarynda dayyndauy kerek. Ol ýshin erkin oqu josparyn jasau qajet. Onsyz myqty jurnalist dayynday almaymyz. Biraq amal ne, búl mening qolymnan kelmedi. Kezinde ministr bolghan J.Týimebaev, Sh.Berkimbaevagha hat ta jazdyq. Áriyne, jurnalist jan-jaqty boluy kerek. Búryn shetel әdebiyeti, orys әdebiyeti kóp oqytylatyn. Qazir múnyng bәri ýstirt oqytylady. Tipti, qazaq әdebiyeti saghatynyng ózi az. Sheberlik synyptary ashylsa, kez kelgen redaktor quana-quana shәkirt tәrbiyeleytin edi. Ári bolashaqta ózine myqty kadrlardy iriktep aluyna bolady. Mine, sonda ghana sapa kóteriledi. Sondyqtan ministrlikting qúlaghyna «altyn syrgha» degim keledi.

– Birden-bir memlekettik baspa «Qazaq ensiklopediyasy» baspasynyng tónireginde de syny pikir kóp. Baspa qanday ónim shygharyp jatyr?  

– Bile bilsek, ensiklopediyasy joq memleketter de bar. Ensiklopediya shygharghan memleket 100 payyz sauatty halyq bolu kerek. Ár salanyng ghylym doktorlary, professorlary boluy qajet. Kórdiniz be, bizding mýmkindigimiz 1967 jyly bolghan eken. Qazir eki ese mýmkindik bar. Búryn ensiklopediyada 250 adam júmys istegen. Keyinnen 150 adam qalypty. Sol kezde әr salanyng óz redaksiyasy boldy. Al men kelgende 25-aq adam istep jatty. Áyteuir, ildәldap jýrip qaytadan 40 adamgha jetkizdim. Olardyng basym kópshiligi redaktorlar. Óitkeni, әrbir salany jetik biletin maman bolu kerek. Ensiklopediya bir adamnyng enbegi emes. Újymdyq júmys. Jalghyz adam ensiklopediya shyghara almaydy. Áu basta maghan berilgen tapsyrma – salalyq ensiklopediya shygharu. 3 tomdyq «Balalar ensiklopediyasy», «Aybyn» әskery ensiklopediya­sy, «Atameken» geografiyalyq ensiklopediyasyn shyghardyq. 25 tomdyq últtyq әmbebap ensiklopediya shygharugha da material jetkilikti. 5 tomdyq «Qazaqstan tabighaty» ensiklopediyasyn biyl ayaqtaymyz.  Taralymy eki-ýsh myng dana. Oblystyq әkimdik, kitaphanalargha taratamyz. Abylayhannyng 300 jyldyghyna baylanysty «Abylayhan» ensiklopediyasy jyl sonyna qaray jaryq kóredi. «Qanysh Sәtbaev», «Matematika әlemi», «Psihologiya», «Aqmola oblysy», «Ertisting Pavlodar óniri», «Qazaqstan ghalymdary» t.b. ensiklopediyalar shyghardyq. Halyqqa jetpeytindikten ne shyghyp jatqanyn bilmeydi. Memlekettik bas­pa bolghannan keyin strategiyalyq qújattardy, Elbasynyng Joldauyn basyp kelemiz. Bәlkim, júrt syndy soghan aityp jatqan shyghar. Biz qalay bolghanda da, memleketting qúzyryndaghy júmysty, sayasatty jýrgizuimiz kerek. 

– Sizdi dekandyq qyzmetke qayta shaqy­ryp­ty degendi estip edik. Barghynyz kelmedi me? 

– IYә, meni qaytadan dekandyqqa shaqyrdy. Biraq bas tarttym. Bir jerde 25 jyl boyy qozghalmay isteppin. Adam balasy ýshin búl kóp uaqyt. AQSh azamaty óz ómirinde meken-jayyn tórt ret auystyrady eken. Onyng janynda 25 jyl degen ýlken ómir. Bir jerde otyra beru jalyqtyrady. Degenmen, QazÚU-den ketpey, úzaq jyldar boyy qyzmet istegen sebebim bar. «Jalyn» baspasynda jýrgenmin. Bastyghym – Seydahmet Berdiqúlov. Bir kýni Tauman Amandosov aghamyz meni oqytushylyqqa shaqyrdy. Sonda Seydahmet Berdiqúlov: «Amandosov ústazym bolghannan keyin jiberip otyrmyn, biraq ainalayyn, bir jerde túraqtap júmys istemegen adamdy jek kóremin, olardan eshtene shyqpaydy. Bir jerde enbek etip, ózindi kórsetu kerek, sonda ghana biyikteysin» degeni әli esimde. Osy sóz mening sanamda mәngi qalyp qoydy. Sodan ba eken, 25 jyl boyy jurnalistika fakulitetinde taban audarmay júmys isteppin. 

Ángimelesken Dinara Mynjasarqyzy

"Týrkistan" gazeti