Býginde «ataqty», «júldyz» atanu op-onay. Jaqsyna jaman, jamandy jaqsy, qysqasy qalyptasqan týsinikterge qarsy shyqsang bolghany. Onyng dәlelining biri - bizge mәlim de beymәlim Múrat Telibekov. Janalyqtardan týspeytin búl «túlgha» әrdayym ózining birtýrli úsynystarymen qoghamdy eleng etkizip otyrady. Bizding jurnalistterge de keregi sol. Ásirese, orys tildi. Sebebi, qazaqqa qarsy sózderdi oilanbastan aityp otyrady. Jeke ózim ony tanymaymyn. Biraq, sózine qarap tanyghym da kelmeydi. Sózderine qarasam, naghyz qazaqtyng jauy dep oilaymyn. Songhy bir-eki pikirin oqyghan song búghan kózim әbden jetip otyr.

Mysaly,

Qazaq últy turaly:

         «Kazahskaya nasiya vsegda budet chujoy podstilkoy, gigiyenicheskim tamponom v chujom vlagaliyshe, gemorroidalinoy svechoy, kotoruy budut vvoditi v zadniy prohod kakoy-nibudi velikoy derjave».

«Kazahskaya nasiya, v luchshem sluchae, stanet chujim prezervativom. Cherez nee budut snoshatisya velikie nasiy (russkaya s kitayskoy, tureskaya s uzbekskoy). Na etom popriyshe kazahskaya nasiya budet izoshryatisya! Prezervativy vedi byvait raznye: rebristye, igolichatye, s usikamy y bakenbardamiy».

Qazaq tili turaly:

Býginde «ataqty», «júldyz» atanu op-onay. Jaqsyna jaman, jamandy jaqsy, qysqasy qalyptasqan týsinikterge qarsy shyqsang bolghany. Onyng dәlelining biri - bizge mәlim de beymәlim Múrat Telibekov. Janalyqtardan týspeytin búl «túlgha» әrdayym ózining birtýrli úsynystarymen qoghamdy eleng etkizip otyrady. Bizding jurnalistterge de keregi sol. Ásirese, orys tildi. Sebebi, qazaqqa qarsy sózderdi oilanbastan aityp otyrady. Jeke ózim ony tanymaymyn. Biraq, sózine qarap tanyghym da kelmeydi. Sózderine qarasam, naghyz qazaqtyng jauy dep oilaymyn. Songhy bir-eki pikirin oqyghan song búghan kózim әbden jetip otyr.

Mysaly,

Qazaq últy turaly:

         «Kazahskaya nasiya vsegda budet chujoy podstilkoy, gigiyenicheskim tamponom v chujom vlagaliyshe, gemorroidalinoy svechoy, kotoruy budut vvoditi v zadniy prohod kakoy-nibudi velikoy derjave».

«Kazahskaya nasiya, v luchshem sluchae, stanet chujim prezervativom. Cherez nee budut snoshatisya velikie nasiy (russkaya s kitayskoy, tureskaya s uzbekskoy). Na etom popriyshe kazahskaya nasiya budet izoshryatisya! Prezervativy vedi byvait raznye: rebristye, igolichatye, s usikamy y bakenbardamiy».

Qazaq tili turaly:

         «Vy obratily vnimanie na to, chto v kazahskom yazyke otsutstvuet jargon. Tot samyy ulichnyy jargon, kotoryy esti v russkom, angliyskom y drugih yazykah. V kazahskom yazyke net daje zachatkov jargona. Eto govorit o tom, chto yazyk ne razvivaetsya, on kak by zastyl, v net energiy dviyjeniya. V opredelennom smysle eto otrajaet psihologii kazahskogo naroda, prisushiy emu dogmatizm y nepriyatie novogo. Ne isklucheno chto eto priznak stareniya yazyka, on othodiyt, umiraet, kak umer v svoe vremya latinskiy y mnogie drugie yazykiy»

Oralmandar turaly:

         «Biz elimizden orys, kәris, nemisterdi quyp jatyrmyz, olardyng qúqyn shekteytin nebir zandar qabyldadyq. Al sonymen birge Mongholiyadan, Qytay, Iran men Aughanstannan qazaqtardy jinap jatyrmyz. Erteng elge qauip tónse, myna syrttan kelgen qazaqtar qaytadan qashyp ketedi. Eldi qorghaytyn - osyndaghy úighyrlar, kәrister men orystar».

Endi osynday pikir bildirgen adamdy qazaqtyng mún-múqtajyn aitatyn azamat dep qalay ghana oilaysyn? Dey túrghanymen keybir qazaqtar múnyng azamattyq qogham, adam qúqyqtary dep, mýddelerindi qorghaymyn degen arzan sózine әli de senip jýr. Qazaq turaly jogharydaghy pikirdi bildirgen adam eshuaqytta qazaqtyng múnyn joqtamaydy. Osyny bek týsinu kerek. Qazaqtyng namysyna tiyip, qazaqtyng bedelin týsirip, qazaqtyng arasynda alauyzdyq tudyratynday is istep jýrgen azamatty qoldau, onyng sózine senu búl – últqa jasalghan naghyz qiyanat.Osy mәsele boyynsha qogham bolyp reaksiya bildiru asa manyzdy dep sanaymyn.

Búl qazaqty masqaralaudan bólek músylmandargha da kir keltirudi bastaghan. Resmy Muftiyatqa qarsy arnayy týrde eshkimge týsiniksiz Qazaqstan Músylmandar Odaghyn qúryp alghan. Árdayym sol úiym atynan týkke túrghysyz, arzan, sayasy jarnama ýshin pikirler bildirip jatady. Búl - degeniniz elimizding músylmandary qazaqty masqaralaytyn sóz aityp jatyr degen sóz. Ózining ne diny sauaty da joq. Endeshe, múnday adam qalaysha músylmandar basshysy bolmaq? Qazir neshetýrli sektalar qaptap ketti. Múnyng barlyghyn baqylaugha alu qajet. Muftiyat ókilderi búl úiymgha qatysty naqty oiyn aitqan eken. Dәlel retinde keltirsem, QMDB-nyng búrynghy baspasóz hatshysy Onghar Ómirbek óz maqalasynda búl úiymgha mynanday anyqtama bergen:

«Biz 2001 jyldan biletin M. Telibekovting songhy on jyl bederinde barmaghan jeri, baspaghan tauy, shyqpaghan tóbesi qalmaghan edi. Kezinde «Shahar» telearnasynda jýrdi. Odan song ózin «Qazaqstan músylmandar odaghynyng tóraghasy», artynsha kóp úzamay oghan: «Orta Aziya jәne Qazaqstan músylmandarynyng qúqyn qorghau úiymynyng preziydenti» dep jariyalap, qol qoyghan shimay-shatpaqtary әsirese, orys tildi merzimdi basylymdarda jaryq kóre bastady. Sebebi, ózi orys tildi. Aragidik «pәtuә» da beretini bar. Sharighat boyynsha pәtuәny mýfty beruge tiyis. Onyng eshqanday diny bilimi joghy óz aldyna, ózin-ózi «Qazaqstan músylmandar odaghynyng tóraghasymyn» deytin odaghy zandy týrde tirkelmegen. «SMK» qayyrymdylyq qory múnan birshama búryn Almaty qalalyq әdilet departamentinde tirkelgeni ras. Al onyng jarghysynda diny birlestik ekeni kórsetilmegen. Tek qayyrymdylyq is-sharalarmen shúghyldanuy tiyis. M. Telibekov bolsa, tipti osy qordyng qúryltayshylarynyng qúramyna da enbegen»

«M. Telibekov sonau «Shahar» telearnasynda jýrgeli beri býkil Islam ghúlamalary bir auyzdan «Islamgha jatpaydy» dep sheshim shygharghan «ahmadiya» sektasyn baspasóz arqyly nasihattap, taratugha az ýles qospady. Bylayghy júrt ony osy is-әreketine qarap, sol aghymnyng jyrtysyn jyrtyp, nasihatyn jýrgizushi dep biledi. Halyqqa týsinikti bolu ýshin ahmadiya sektasyn, turaly az-kem týsinik berelik. Búl sektanyng negizin Ýndistanda 1839 jyly dýniyege kelgen Myrza Ghúlam Ahmad әl-Qadiyany qalaghan. Ol ózin aqyrzamanda keletin Isa Mәsihpyn, tipti payghambarmyn dep jariyalaghan. Jamaghaty Qaghbagha emes, onyng tuylghan jeri Qadiyanigha qarap namaz oqidy әri múnyng shimay-shatpaghyn qasiyetti Qúrannyng jalghasy dep týsinedi. Basqa da adasushylyqtaryn aitpay-aq qoyghannyng ózinde osyghan senip, amal etushilik dinnen shyghugha jetkilikti. Al, osy teris sektanyng jyrtysyn jyrtyp, nasihatyn jýrgizushini músylman deuge bola ma?!»

Sonymen qatar, úiym mýshelerining naqty sany da joq. «Meni 528 494 adam qoldaydy, senbeseniz, Qazaqstandy aralap, sanap shyghynyz, men olargha qújat, kuәlik te, aqsha da bermeymin, tirkemeymin de» dep pikir bildirgen. Jalghyz ózi ghana jýrip, býkil músylmandar atynan sóileydi. Búghan toqtam kerek. Qúzyrly oryndar osy úiymnyng júmysyn tekseriske alu shart.

Al Telibekov bolsa, songhy kezderi endi «azamattardyng qúqyghyn qorghaushy» róline kiripti. Almaty qalasynyng túrghyndarynyng «mún-múqtajyn» biylikke jetkizu ýshin әkimdikting aldynda sheru úiymdastyrmaqshy bolghan. Sol ýshin týrmede otyryp shyghypty. Sonysyn erlikke balaghan adamdar onyng aitqanyna qayta sene bastaghan. Qoldayyq, qorghayyq degen pikirler aitylyp jatyr. Onyng barlyghy arzan ataq pen tanymaldylyq ýshin jasalyp jatqany týsinikti emes pe? Múnyng arty jaqsylyqqa aparmaydy.

Degenmen, Telibekov óz degenine jetken eken. Ol ne deysiz ghoy?! Bayaghy armany  teledidargha shyghu, óz baghdarlamasyn ashu. Qysqasy, barlyq oryndardan júmystan quylghan son, jana nan tabatyn oryn tappaqshy. Almaty әkimdigi tarapynan kelisim alyp, «Almaty» telearnasynan arnayy jobasyn ashpaq kórinedi. Bizge jetpegeni osy bolyp túr endi? Qazaqty masqaralap, últtyq namysyna tiygen adamgha memlekettik arnadan efir berilmeui qajet. Qazaqstan Músylmandar Diny Basqarmasy ózining pikirin mindetti týrde bildirgen jón. Onsyz da osyghan deyin naqty qarsylyq bildirip, isting sonyna deyin tabandap kórgen joq. Qazaqtyng namysyn qorghap jýrgen últ ziyalylary búghan qarsylyq tanytuy tiyis. Mening osy oiym әkimshilik qyzmetkerlerine jetip, Almaty әkimdigi búghan jol bermeydi dep ýmittenemin.

JÚMABEK AShUÚLY, Respublikalyq sayasy qughyn-sýrginge úshyraghandar qauymdastyghynyng Tóraghasy

Abai.kz