Ol 1994 jyly jariyalanghan maqalasynda bylay dedi: «Resey imperiya da, demokratiyaly el de bola alady, alayda bir uaqytta emes... Resey Ukrainany ózine qarata almasa, imperiya boludan qalady; al әueli biyligin «satyp alyp», keyin baghyndyrudy kózdese, avtomatty týrde imperiyagha ainalady».

Sóz iyesi – Amerikanyng kórnekti sayasattanushysy, memleket qayratkeri, filosofiya ghylymdarynyng doktory, Djons Hopkins uniyversiytetining professory, AQSh preziydentining syrtqy sayasat jәne últtyq qauipsizdik jónindegi kenesshisi bolghan Zbignev Bjezinskiy. Ol – Ukrainanyng tәuelsiz mәrtebesi turaly jospardyng jәne «Europagha arnalghan jospardyn» avtory. NATO Baltyq jaghalauyndaghy elderding shekarasyn keneytudi jәne Reseyding derjava boluyna jol bermeuin qarastyrdy.

Z.Bjezinskiy 1928 jyldyng 28 nauryzynda Varshavada dýniyege kelgen. Onyng әkesi – Tadeush Bjezinskiy 1931-35 jyldary Germaniyada, 1936-38 jyldary KSRO-da qyzmet diplomatiyalyq missiyany atqarghan Polishanyng myqty diplomaty bolghan. Zbignev osy jyldary erte nasizmning qalyptasuyn jәne stalindik repressiyanyng kórinisterin óz kózimen kórdi, sәbiy-jýrekpen sezindi. Sondyqtan onyng minezi men dýniyetanymynyng qalyptasuyna Kenes Odaghymen soghys turaly jәne Qyzyl Armiyanyng Polishany basyp alu әreketteri turaly әkesi aitqan әngimeler kóp әser etti deuge tolyq negiz bar. Bjezinskiy otbasy 1938 jyly Kanadadaghy Monreali qalasyna qonys audardy. Bolashaq sayasatker enbek jolyn 20 jasynda Kanadanyng Kvebek provinsiyasy ýkimetining janynda attashe bolyp bastady.

Keyipkerimiz sodan tura on jyl ótken son, yaghny 1958 jyly Amerika azamattyghyn aldy. HH ghasyrdyng ortasynda Niu-Yorkke kóshti, keyinirek Kolumbiya uniyversiytetining professory ataghyn iyelenip, Kommunizm institutynyng birinshi diyrektory qyzmetine taghayyndaldy. Zbignev Bjezinskiyding túnghysh kitaby «Kenes Odaghy: biriktiru jәne qayshylyq» dep atalady. Búl kitaptaghy Bjezinskiyding ótkir jәne qatal payymdaulary oqyghan jandy bey-jay qaldyrmady. Úzamay Zbignev Halyqaralyq qatynastar jónindegi keneske shaqyrtu aldy jәne qúrmetti professorlardyng biri boldy. Belsendi demokrat AQSh-tyng bolashaq preziydenti Djon Kennediyding saylau nauqanynda syrtqy sayasat jәne últtyq qauipsizdik jónindegi kenesshi boldy.

Keyin ol AQSh-tyng jana preziydenti Lindon Djonsonnyng әkimshiliginde qyzmet etip, Shyghys Europanyng әr elimen jeke-jeke ymyralasudyng biregey  joldaryn oilastyryp, sayasy «kópir salu» baghdarlamasyn әzirleydi. IYә, AQSh preziydentining Kongreste sóilegen sózindegi «kópir salu» sayasatyn bastau turaly gәpti Bjezinskiy dayyndady.

Zbignev Bjezinskiy AQSh preziydentining sheshimimen múhittyng arghy jaghyndaghy halyq ýshin eng qúrmetti eki joghary marapattyng biri – Preziydenttik bostandyq medalimen marapattaldy. Bostandyq medali AQSh-tyng últtyq mýddelerin qorghaugha, dýniyejýzilik beybitshilikti saqtaugha jәne Amerika men әlemning әleumettik hәm mәdeny ómirine eleuli ýles qosqan adamdargha beriledi.

Aytpaqshy, Bjezinskiyding eng tanymal kitaptarynyng biri – «Úly shahmat taqtasy». Ol ýshbu kitapta Euraziya elderining qazirgi jaghdayyna kóz jýgirtip, ony «Úly shahmat taqtasy» dep atady jәne AQSh «osy kontiynenttegi halyqaralyq qauipsizdikting jalghyz kepili» dedi.

Ol ózining úzaq ghúmyrynda Euraziyadaghy әskeri, sayasy túraqsyzdyqqa sep bolatyn imperiyalizmmen kýresti. Búl rette Bjezinskiy: «Resey – Resey men Kenes memleketterining jekelegen biyleushilerining imperiyalyq tәsilderi ghana emes, Resey – býtin bir el. Óz halqymen, mәdeniyetimen jәne dәstýrimen» degen oiyn әrdayym ortagha saldy. Zbignev múnday Reseyge eshqashan qarsy bolghan emes. Ol «biylik pen adamdardy ajyratu kerek» degen pikirin de jii aitatyn.

Bjezinskiyding Resey men Ukraina arasyndaghy qarym-qatynas, Ukraina men Resey qarym-qatynasyna qatysty Batystyng ústanymy, Qyrymnyng Resey Federasiyasyna kirui turaly mәlimdemeleri búl kýnderi óte ózekti. Biz maqalanyng kirispesinde dәiek etken pikirdi ol otyz jylday búryn jazghan. Uaqyttyng ózi úly sayasattanushynyng boljamyn rasqa shygharyp keledi.

Ol jogharydaghy oiyn bylay jalghaydy: «Resey Ukrainagha әmirin jýrgize almasa Euraziyalyq imperiya boludan qalady. Biraq Resey Ukrainasyz da  imperiya mәrtebesi ýshin baryn salyp baghady, alayda búdan keyin ol Aziyanyng imperiyalyq memleketine ainalady».

«Úly shahmat taqtasy» kitabynda Bjezinskiy «qyrghiy-qabaq soghystan» keyin «jer astynan jik shyqqan, eki qúlaghy tik shyqqan» – alty jana geosayasy ortalyqty atady. Áriyne, Vashington olardy baqylauda ústauy kerek dep eseptedi Bjezinskiy. Al búl tizimning basynda Ukraina túr edi.

Bjezinskiy Ukrainanyng Mәskeuding syrtqy sayasatyndaghy basty basymdyqqa ainaluyna jәne kórshilerin qayta biriktiruge úmtylatynyna qatty alandady. «Ukrainanyng «reintegrasiyasy» belgili bir maghynada reseylik sayasy elitanyng kópshiligi ýshin senim baby bolyp qala beredi», – dedi ol.

Bjezinskiy «Eger Amerika Europadaghy jana ishki daghdarysqa, Týrkiya men Europa arasyndaghy alshaqtyqtyng úlghangy nemese AQSh pen Irannyng bir-birimen qastasuyna alandap, Ukrainagha jetkilikti nazar audarmasa, Ukrainanyng bolashaghy kýmәndi bolyp qala beredi» degen boljamyn da ashyq aitty.

Resey Qyrymdy basyp alghannan keyin ol Mәskeu men Kiyevting qarym-qatynasyna kóbirek kónil bóldi. Búl turaly bylay dep jazdy: «Ukraina Qyrymnan birjola aiyryldy ma, men múny bilmeymin. Alayda eki el arasyndaghy qarym-qatynas túraqtalyp, birshama útymdy bolghannan keyin osy mәseleni qayta kóteru kerek. Orystar Qyrymgha bandittik shabuyl jasady jәne múnysyn әldeqanday sebepterge sýiep aqtaugha tyrysty. Kiyev  endi Reseyding búl tәsildi býkil Ukrainagha qoldanuynan saq bolghany jón. Solay bola qalsa, múnyng sony әlem 1939 jyldan beri kórmegen qaqtyghysqa úlasuy mýmkin».

Bjezinskiy Ukrainany Reseymen bolashaq soghys ýshin qaru-jaraqpen qamtamasyz etudi jaqtady: «Ukrainany tankke qarsy qaru nemese minomet siyaqty iri qalalardy qorghau ýshin qorghanys qaruymen qamtamasyz etu oryndy bolar edi, óitkeni bizge Reseyding zorlyq-zombylyghynyng qúnyn arttyrugha tura keldi. Halqy qorghanysta túrghan qalany basyp alu óte qymbatqa týsedi».

Bjezinskiy Ukrainanyng Europanyng bir bóligi boluyna kómektesu kerek dep eseptedi. Al Resey ýshin eng jaqsy ssenariy Kiyev pen Mәskeudi Brusseliden basqarylatyn Europagha qosu dep sanady. Ol 2014 jyldyng qazan aiynda Ukrainanyng «Inter» telearnasyna bergen súhbatynda: «Ukraina europalyq әlemning bir bóligi bolghysy keletinin shynymen dәleldeui kerek. Solay etse, onda Resey bir ghana túiyqqa tireledi, búl – shyndyqpen kelisip, Europanyng bir bóligi bolu. Resey múny istemese, Qytaydyng qiraghan serigine ainalady», – degen edi.

Bjezinskiy 2008 jyldyng 1 sәuirindegi Washington Post jurnaliysi Devid Ignatusqa bergen súhbatynda bylay dedi: «...qúbyr jabylsa, Batys elderi birden zardap tartady, alayda Resey múnyng saldaryn, yaki, qarjylyq qiyndyqtardy ýsh, tórt nemese bes jyldan keyin sezedi. Osynau jayt reseylikterding qysym jasauyna qysqa merzimdi artyqshylyq beredi».

Zbignev Bjezinskiy dýniyejýzindegi elderding túraqty jýiesin qúrdy, olardyng arasynda AQSh tóreshi rólin atqaru tiyis dep aitty. Amerikagha búl róldi әskeri, tehnikalyq, ghylymy jәne mәdeny ýstemdikteri arqyly jýzege asyrugha bolatynyn jetkizdi. Amerikanyng úly sayasatkeri Zbignev Bjezinskiy 2017 jyly 26 mamyrda ómirden ozdy.

Kerimsal Júbatqanov

Abai.kz