Elimizdegi tatulyq pen birlikti, toleranttylyqty, etnosaralyq qarym-qatynasty saqtauda ornyqty júmys istep jatqan Qazaqstan halqy Assambleyasynyng manyzy zor. Býginde 130 - dan astam últ óz mәdeniyeti men tilin saqtay otyryp, elimizdegi últaralyq qatynasty berik ústanuda. Qazaqstan tarihy Otanyna ainalghan últtar qalay ómir sýrude? Elimizdegi tatulyqty saqtauda etnomәdeny birlestikterding róli qanday? Qazaqstan halqy assambleyasy qúramyndaghy etnos ókilderin qanday maqsat pen mýdde biriktiredi. Búl jayynda elimizdegi etnomәdeny birlestikterding ókilderinen bildik.

Biz qazaq halqynyng jaqsylyghyn úmytpaymyz

Sergey Ogay, Qazaqstan koreyleri qauymdastyghynyng tóraghasy:

- Eng aldymen Qazaqstan koreyler qauymdastyghynyng qysqasha tarihyna toqtalghym keledi.1998 jyly 27 mausymda Almatyda korey jastarynyng Birinshi respublikalyq forumy ótip, onda jastar ortalyghy turaly ereje bekitilip, tóragha basqaratyn atqaru komiyteti saylanady.

Korey jastar qozghalysynyng qalyptasuy sol kezdegi «Qazaqstan koreyleri qauymdastyghynyn» preziydenti  Yuriy Shaydyng qoldauymen jýzege asty. Úiymnyng negizgi maqsattary kóshbasshylyq qasiyetterdi anyqtau jәne barsha qazaq jәne korey jastaryn biriktiru boldy. 2001 jyly qazirgi Qazaqstan koreyleri qauymdastyghy qúrylyp, Almatyda, Qazaqstannyng barlyq aimaqtarynda da júmys belsendirildi, TMD elderindegi jәne shetelderdegi korey jastar úiymdarymen baylanys ornatyldy. 2003 jyldyng mamyr aiynda Qazaqstanda 11 elding ókilderining qatysuymen korey jastarynyng birinshi halyqaralyq forumy ótti. Qauymdastyq qúrylghan sәtten bastap býgingi kýnge deyin Qazaqstan halqy Assambleyasymen tyghyz baylanysta bolyp, onyng jobalary men is-sharalaryna belsene qatysady, sonymen qatar respublikanyng barlyq etnomәdeny birlestikterimen yntymaqtasa otyryp, óz ýlesin qosyp keledi. Etnostar arasyndaghy dostyq pen tatulyqty nyghaytugha jәne últaralyq birlik pen kelisimdi saqtaugha bar kýshimizdi júmsap kelemiz.

Eng bastysy bizding barlyghymyzdy biriktiretin Qazaqstan halqy Assambleyasynyng orny erekshe. Assambleya qúramyndaghy әr etnosty ortaq maqsat pen ortaq mýdde, ortaq jospar men bolashaqqa degen baghdar biriktiredi. Qazaqstan koreylerining jastar qozghalysy Qazaqstan koreyleri qauymdastyghynyng qúramdas bóligi bolyp tabylady. Býginde әr qauymdastyqtyng janynan jastar úiymdary ashylghan. Býginde әr etnomәdeny birlestikterding jastar úiymdary bir-birimen óte tyghyz baylanysta. Respublikalyq dengeyde ótetin týrli mәdeny әri taqyryptyq is-sharalargha belsene qatysady. Búl jastar ýshin óte tiyimdi kezdesu der edim. Óitkeni elimizding bolashaghy jastardyng qolynda. Tatulyq pen birlikting óte qúndy ekenin jastarymyz da bilui kerek. Bilip qana qong az, olardy da ortaq maqsat boluy kerek. Jastar úiymynda tabysty jәne kóshbasshylyq qabiletterimen erekshelenetin layyqty dayyndalghan kadrlardyng aitarlyqtay sany bar – búl Qazaqstan jastarynyng bolashaghy ýshin basty artyqshylyqtar.

Ótken ghasyrdyng ortasynda Qazaqstanda túratyn 130 etnostyng 60-tan astamy osynda kýshtep qonystandyryldy. Qazaq ózi eng qiyn jaghdayda jýrip, ashtyq pen qiynshylyqty bastan ótkergendikten, búl qolaysyz adamdardy otbasynday qabyldap, songhy bir ýzim nanyn bólisip, ertengi kýnge ýmit pen senim úyalatty. Sondyqtan da jýregimizde qazaq halqyna degen sheksiz alghys sezimi әrqashanda bar. Elimizdegi últaralyq kelisim men birlikting túghyry bolyp otyrghan elimizding kóregen sayasatyna alghysymyz sheksiz. Jәne búl jay ghana jaqsy sózder emes. Biz qazaqtyng biz ýshin jasaghanyn eshqashan úmytpaymyz jәne olargha әrqashan qaryzdarmyz. Bizdi bir-birimizge degen erekshe, qúrmetti kózqaras, ruhany jaqyndyq baylanystyrady.  Qazirding ózinde bizdi qazaqstandyqtarmen baylanystyratyn qúndylyqtar kóp. Óitkeni, bizdi ortaq tarih biriktiredi. Birligi jarasqan halyq bolyp, qiyndyqty jenip, jetistikterge quanyp, býginde bolashaqqa birge qaraymyz.

Qazir Qazaqstanda koreylerding altynshy úrpaghy túrady. Áriyne, uaqyt mәlimetterdi, esimderdi, betterdi óshiredi. Biraq úmytugha bolmaytyn jayttar bar – búl iygi ister, adamdyq jylulyq, jergilikti halyqtyng bauyrlastyq qoldauy. Qonys audarushylardyng alghashqy úrpaghynan bastap koreyler qazaq halqyna alghysyn bildiruge úmtylghan. Sondyqtan 2012 jyly Qazaqstan koreyleri qauymdastyghynyng bastamasymen Ýshtóbe qalasynda jer audarylghan barlyq etnos ókilderining qazaq halqyna alghys aitu eskertkishi ornatyldy.

Býginde Qazaqstannyng kóptegen qalalarynda osynday eskertkishter payda boldy jәne olar kópúltty halqymyzdyng bagha jetpes tarihy múrasyn kórsetedi. Olar bolashaq úrpaqqa bizding beybitshilik pen tynyshtyqta ómir sýrip, gýldengen memleket qúra aluymyz ýshin ata-babalarynyng basynan ótkergen barlyq nәrseni este saqtaugha jәne qúrmetteuge kómektesedi.

Sonday-aq qazaq tilin ýirenu boyynsha qazaq-korey jastar forumyn ótkizdik, oghan Ontýstik Koreyadan qazaq tilin oqyp jatqan studentterdi shaqyrdyq. Ontýstik Koreya uniyversiytetterining birining qazaq bólimining studentteri ýsh jyl ghana oqyp, tildik ortasy bolmasa da, qazaq tilin tamasha mengergenderin kórsetti. Búl til ýirenuding әbden mýmkin ekendigining naqty mysaly boldy. Forum birneshe kýn boyy ótip, júmys pen qarym-qatynastyng búl formaty aitarlyqtay tiyimdi ekenin kórsetti jәne aldaghy uaqytta biz jinaqtalghan tәjiriybeni paydalana beretin bolamyz. Aldaghy uaqytta qazaq tilin oqityn ontýstikkoreyalyq studentter men jastarymyzdyng arasynda qazaq tilin biluge ​​arnalghan bayqau ótkizudi kózdep otyrmyz.

Tatulyq pen birlikti saqtauda - maqsatymyz bir

Aleksandr Papp, Vengr etnomәdeny birlestigining tóraghasy:

- Qazaqstan halqy Assambleyasynyng qúramyndaghy barlyq etnos ókilderining tatulyghy - elimizding birligin, qogham men ekonomikany damytugha mýmkindik beretin túraqtylyqty bildiredi. Últaralyq kelisimning arqasynda elimiz 90-shy jyldary tez arada ayaghynan túryp, bolashaqqa jyldam serpilis jasay aldy. Men kәsipkermin, óndirushimin jәne senimdi týrde jospar qúryp, óndiristi damytyp, ony keneyte alatyn boljamdy bolashaqtyng manyzdylyghyn jaqsy týsinemin. Eng bastysy, óskeleng úrpaqty izgilik pen birlik jaghdayynda tәrbiyeleuge mýmkindigimiz bar. Balalarymyz ben nemerelerimiz ósken adamgershilik pen toleranttylyq mәdeniyeti – qoghamnyng órkendeuining kepili.

Vengr mәdeny ortalyghy últaralyq kelisimdi nyghaytugha jәne bilim salasyn damytugha ýles qosuda. Mysaly, biz Vengriya uniyversiytetterinde oqu baghdarlamalaryn úsynamyz. Vengriyada oquyn ayaqtaghan song studentter Qazaqstangha oralyp, óndiris qyzmetkerleri qataryna qosylyp, jeke kәsipterin úiymdastyrady, yaghny jana júmys oryndary ashylady. Biz elimizdegi barlyq etnomәdeny birlestiktermen jaqsy qarym-qatynastamyz. Olardyng barlyghy mening jaqsy dostarym. Birge júmys isteymiz, mýddelerimiz ben josparlarymyz úqsas. Maqsatymyz mәdeniyetti, bilimdi, últtyq salt-dәstýrdi damytu.

Men últaralyq kelisim jaghdayynda ómir sýrip jatqanymdy maqtan tútamyn. Elimizde túryp jatqan 100-den astam etnos kýrdeli tarihy kezenderde shynayy gumanizm men aqjarqyndyqtyng ýlgisin kórsetken qazaq halqymen birge birtútas qazaq elin  qúrady. Qiyn-qystau zamanda tarihta múndaylar kóp bolghan, Úly Dala topyraghynda qanshama etnostardy qonaqjaylyqpen qabyldaghan qazaq halqyna sheksiz rizashylyghymdy bildirgim keledi. Olardyng arasynda kýrd halqy da boldy. Ýilerinen ajyratylyp, asyghys temirjol poyyzdaryna otyrghyzylghan adamdar keyde ózderimen birge eng qajetti zattardy da ala almaytyn. Mine, Qazaqstan topyraghynda olar ekinshi Otanyn tapty. Búryn-sondy bolmaghan qonaqjaylylyq tanytyp, sol kezde qinalghan әr adamgha kómek qolyn sozghan qazaq halqyna degen alghys halyqtyng jadynda, geninde saqtalghan. Qazaqstan tәuelsiz memleket qúra bastaghan 90-jyldardyng basynda elimizdegi últaralyq kelisim nyghaya týsti. Qazaqstan halqy Assambleyasynda elimizde túratyn barlyq etnostar ereksheliksiz ókildik etedi. Al eshbir elde tendesi joq búl memlekettik mekeme býkil әlemge toleranttylyq pen kelisim ýlgisine ainaldy.

Vengr etnomәdeny birlestigi vengr últtyq mәdeniyetining jandanuy men damuyna, vengr halqynyng әdet-ghúryptary men dәstýrlerining saqtaluyna yqpal etedi.Sonday-aq, ortalyq ókilderi qazaqstandyqtargha óz etnosynyng tarihyn tanystyrady. Vengr ortalyghy Qazaqstannyng basqa etnomәdeny birlestikterimen birlese otyryp, últaralyq kelisimdi nyghayta týsetin sharalardy údayy ótkizip túrady.

Sonymen qatar, búl Vengriyada ornalasqan qazaq vengrlerining de, Qazaqstan Respublikasy azamattarynyng da mәselelerin sheshuge kómektesedi.

Assambleya iydeyasymen shabyttandym

Rafail Gadjibalaev, Qostanay oblysy QHA «Birlik» Ázerbayjan qoghamdastyghynyng tóraghasy:

- Qazaqstan halqy Assambleyasy kópúltty halqymyzdyng birligining mәngilik saqshysyna ainaldy. Ol qazaqstandyqtardyng sanasyndaghy ýlken ortaq qúndylyqtardy – birlik, túraqtylyq, tózimdilik, jalpygha ortaq enbek, patriotizmdi bekitedi. Ol ózining tynymsyz kýndelikti enbegimen el azamattarynda bizding mәngilik Otanymyz ýshin, qazaqstandyqtardyng biregey de tatu otbasyna ortaqtyghymyz ýshin joghary jauapkershilik pen maqtanysh sezimin qalyptastyrady. Sodan keyin men Assambleya iydeyasymen shabyttandym.

Assambleyanyng etnomәdeny birlestikterin de bólek aita ketken jón. Búl assambleyanyng maqsaty men mindetterin bólisetin kommersiyalyq emes úiymdar. Assambleyanyng etnomәdeny birlestikterining maqsattary azamattardyng belsendiligi men bastamasyn damytu, olardyng salt-dәstýrlerdi, tilderdi jәne mәdeniyetti saqtau jәne damytu salasyndaghy mýddelerin qanaghattandyru bolyp tabylady. «Birlik» әzirbayjandyq qauymdastyghy Qostanay oblysynda 1995 jyldyng qyrkýieginde tirkelip, sodan beri onyng mәdeniyetin, salt-dәstýrin, әdet-ghúrpyn jәne tilin basqa etnos ókilderi arasynda keninen nasihattauda belsendi júmys istep keledi.

Statistikalyq mәlimetterge sәikes, Qostanay oblysynda 3985-ten astam etnikalyq әzirbayjan túrady. Qauymdastyqtyng da negizgi maqsaty ózge etnomәdeny birlestikter sekildi óz mәdeniyeti men salt –dәstýrin janghyrta otyryp, memleketik tilimizding de mәrtebesin kóteruge atsalysu. Qazirgi tanda qauymdastyqtyng ózining aldyna qoyghan maqsaty men jospary bar. Sonymen qatar naqty jobalarymyz bar. Bizding qauymdastyq elimizde ótetin merekelik is-sharalargha belsene qatysady. Eng bastysy mәdeniyetimiz ben dәstýrimizdi, ónerimizdi, últtyq kiyimderimiz ben últtyq taghamdarymyzdy nasihattay otyryp, kópshilikke pash ete alamyz. Ózge etnos ókilderining de mәdeniyetin qúrmettep, salt-dәstýrine kónil bólemiz. Degenmen barlyghymyzdy biriktiretin elimizde beybitshilik pen tynyshtyqtyng boluyna, bolashaghymyzdyng alansyz ósuine bar kýsh jigerimizdi saludamyz.

Elimizdegi Qazaqstan halqy Assambleyasynyng júmysyn erekshe atap ótkim keledi. Býgingi tanda Qazaqstan halqy Assambleyasy etnosaralyq qatynastardyng jay-kýiin, onyng ishinde memlekettik tilding jәne Qazaqstan halqynyng basqa da tilderining qoldanys salasyndaghy jaghdayyn baqylaytyn, baghamdaytyn kópmәdeniyetti úiym bolyp tabylady. Bizding barlaghymyzdy ortaq mýdde biriktiredi. Qazir elimiz damudyng jana dәuirine ayaq basty. Eng bastysy beybit kýnning astynda tatu-tәtti ómir sýrudemiz. Elimiz syrtqy qarym- qatynasyn nyghaytuda. Jastargha bilim alugha, bilikti maman atanugha jol ashyq. Memleketimiz algha qaray qadam basyp, damudyng danghyl jolyna týsti. Sondyqtan assambleya qúramyndaghy әrbir etnomәdeny birlestik elimizding damuyna barynsha ýles qosuy kerek. Elimizde tynyshtyq pen tatulyqty saqtauda ýlgi kórsetuimiz manyzdy.

Abai.kz