ەلىمىزدەگى تاتۋلىق پەن بىرلىكتى، تولەرانتتىلىقتى، ەتنوسارالىق قارىم-قاتىناستى ساقتاۋدا ورنىقتى جۇمىس ىستەپ جاتقان قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ماڭىزى زور. بۇگىندە 130 - دان استام ۇلت ءوز مادەنيەتى مەن ءتىلىن ساقتاي وتىرىپ، ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق قاتىناستى بەرىك ۇستانۋدا. قازاقستان تاريحي وتانىنا اينالعان ۇلتتار قالاي ءومىر سۇرۋدە؟ ەلىمىزدەگى تاتۋلىقتى ساقتاۋدا ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ ءرولى قانداي؟ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى قۇرامىنداعى ەتنوس وكىلدەرىن قانداي ماقسات پەن مۇددە بىرىكتىرەدى. بۇل جايىندا ەلىمىزدەگى ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ وكىلدەرىنەن بىلدىك.

ءبىز قازاق حالقىنىڭ جاقسىلىعىن ۇمىتپايمىز

سەرگەي وگاي، قازاقستان كورەيلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى:

- ەڭ الدىمەن قازاقستان كورەيلەر قاۋىمداستىعىنىڭ قىسقاشا تاريحىنا توقتالعىم كەلەدى.1998 جىلى 27 ماۋسىمدا الماتىدا كورەي جاستارىنىڭ ءبىرىنشى رەسپۋبليكالىق فورۋمى ءوتىپ، وندا جاستار ورتالىعى تۋرالى ەرەجە بەكىتىلىپ، توراعا باسقاراتىن اتقارۋ كوميتەتى سايلانادى.

كورەي جاستار قوزعالىسىنىڭ قالىپتاسۋى سول كەزدەگى «قازاقستان كورەيلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ» پرەزيدەنتى  يۋري تسحايدىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە استى. ۇيىمنىڭ نەگىزگى ماقساتتارى كوشباسشىلىق قاسيەتتەردى انىقتاۋ جانە بارشا قازاق جانە كورەي جاستارىن بىرىكتىرۋ بولدى. 2001 جىلى قازىرگى قازاقستان كورەيلەرى قاۋىمداستىعى قۇرىلىپ، الماتىدا، قازاقستاننىڭ بارلىق ايماقتارىندا دا جۇمىس بەلسەندىرىلدى، تمد ەلدەرىندەگى جانە شەتەلدەردەگى كورەي جاستار ۇيىمدارىمەن بايلانىس ورناتىلدى. 2003 جىلدىڭ مامىر ايىندا قازاقستاندا 11 ەلدىڭ وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋىمەن كورەي جاستارىنىڭ ءبىرىنشى حالىقارالىق فورۋمى ءوتتى. قاۋىمداستىق قۇرىلعان ساتتەن باستاپ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىمەن تىعىز بايلانىستا بولىپ، ونىڭ جوبالارى مەن ءىس-شارالارىنا بەلسەنە قاتىسادى، سونىمەن قاتار رەسپۋبليكانىڭ بارلىق ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىمەن ىنتىماقتاسا وتىرىپ، ءوز ۇلەسىن قوسىپ كەلەدى. ەتنوستار اراسىنداعى دوستىق پەن تاتۋلىقتى نىعايتۋعا جانە ۇلتارالىق بىرلىك پەن كەلىسىمدى ساقتاۋعا بار كۇشىمىزدى جۇمساپ كەلەمىز.

ەڭ باستىسى ءبىزدىڭ بارلىعىمىزدى بىرىكتىرەتىن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ورنى ەرەكشە. اسسامبلەيا قۇرامىنداعى ءار ەتنوستى ورتاق ماقسات پەن ورتاق مۇددە، ورتاق جوسپار مەن بولاشاققا دەگەن باعدار بىرىكتىرەدى. قازاقستان كورەيلەرىنىڭ جاستار قوزعالىسى قازاقستان كورەيلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى. بۇگىندە ءار قاۋىمداستىقتىڭ جانىنان جاستار ۇيىمدارى اشىلعان. بۇگىندە ءار ەتنومادەني بىرلەستىكتەردىڭ جاستار ۇيىمدارى ءبىر-بىرىمەن وتە تىعىز بايلانىستا. رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە وتەتىن ءتۇرلى مادەني ءارى تاقىرىپتىق ءىس-شارالارعا بەلسەنە قاتىسادى. بۇل جاستار ءۇشىن وتە ءتيىمدى كەزدەسۋ دەر ەدىم. ويتكەنى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاستاردىڭ قولىندا. تاتۋلىق پەن بىرلىكتىڭ وتە قۇندى ەكەنىن جاستارىمىز دا ءبىلۋى كەرەك. ءبىلىپ قانا قويۋ از، ولاردى دا ورتاق ماقسات بولۋى كەرەك. جاستار ۇيىمىندا تابىستى جانە كوشباسشىلىق قابىلەتتەرىمەن ەرەكشەلەنەتىن لايىقتى دايىندالعان كادرلاردىڭ ايتارلىقتاي سانى بار – بۇل قازاقستان جاستارىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن باستى ارتىقشىلىقتار.

وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا قازاقستاندا تۇراتىن 130 ەتنوستىڭ 60-تان استامى وسىندا كۇشتەپ قونىستاندىرىلدى. قازاق ءوزى ەڭ قيىن جاعدايدا ءجۇرىپ، اشتىق پەن قيىنشىلىقتى باستان وتكەرگەندىكتەن، بۇل قولايسىز ادامداردى وتباسىنداي قابىلداپ، سوڭعى ءبىر ءۇزىم نانىن ءبولىسىپ، ەرتەڭگى كۇنگە ءۇمىت پەن سەنىم ۇيالاتتى. سوندىقتان دا جۇرەگىمىزدە قازاق حالقىنا دەگەن شەكسىز العىس سەزىمى ارقاشاندا بار. ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق كەلىسىم مەن بىرلىكتىڭ تۇعىرى بولىپ وتىرعان ەلىمىزدىڭ كورەگەن ساياساتىنا العىسىمىز شەكسىز. جانە بۇل جاي عانا جاقسى سوزدەر ەمەس. ءبىز قازاقتىڭ ءبىز ءۇشىن جاساعانىن ەشقاشان ۇمىتپايمىز جانە ولارعا ارقاشان قارىزدارمىز. ءبىزدى ءبىر-بىرىمىزگە دەگەن ەرەكشە، قۇرمەتتى كوزقاراس، رۋحاني جاقىندىق بايلانىستىرادى.  قازىردىڭ وزىندە ءبىزدى قازاقستاندىقتارمەن بايلانىستىراتىن قۇندىلىقتار كوپ. ويتكەنى، ءبىزدى ورتاق تاريح بىرىكتىرەدى. بىرلىگى جاراسقان حالىق بولىپ، قيىندىقتى جەڭىپ، جەتىستىكتەرگە قۋانىپ، بۇگىندە بولاشاققا بىرگە قارايمىز.

قازىر قازاقستاندا كورەيلەردىڭ التىنشى ۇرپاعى تۇرادى. ارينە، ۋاقىت مالىمەتتەردى، ەسىمدەردى، بەتتەردى وشىرەدى. بىراق ۇمىتۋعا بولمايتىن جايتتار بار – بۇل يگى ىستەر، ادامدىق جىلۋلىق، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ باۋىرلاستىق قولداۋى. قونىس اۋدارۋشىلاردىڭ العاشقى ۇرپاعىنان باستاپ كورەيلەر قازاق حالقىنا العىسىن بىلدىرۋگە ۇمتىلعان. سوندىقتان 2012 جىلى قازاقستان كورەيلەرى قاۋىمداستىعىنىڭ باستاماسىمەن ۇشتوبە قالاسىندا جەر اۋدارىلعان بارلىق ەتنوس وكىلدەرىنىڭ قازاق حالقىنا العىس ايتۋ ەسكەرتكىشى ورناتىلدى.

بۇگىندە قازاقستاننىڭ كوپتەگەن قالالارىندا وسىنداي ەسكەرتكىشتەر پايدا بولدى جانە ولار كوپۇلتتى حالقىمىزدىڭ باعا جەتپەس تاريحي مۇراسىن كورسەتەدى. ولار بولاشاق ۇرپاققا ءبىزدىڭ بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتا ءومىر ءسۇرىپ، گۇلدەنگەن مەملەكەت قۇرا الۋىمىز ءۇشىن اتا-بابالارىنىڭ باسىنان وتكەرگەن بارلىق نارسەنى ەستە ساقتاۋعا جانە قۇرمەتتەۋگە كومەكتەسەدى.

سونداي-اق قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋ بويىنشا قازاق-كورەي جاستار فورۋمىن وتكىزدىك، وعان وڭتۇستىك كورەيادان قازاق ءتىلىن وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەردى شاقىردىق. وڭتۇستىك كورەيا ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ءبىرىنىڭ قازاق ءبولىمىنىڭ ستۋدەنتتەرى ءۇش جىل عانا وقىپ، تىلدىك ورتاسى بولماسا دا، قازاق ءتىلىن تاماشا مەڭگەرگەندەرىن كورسەتتى. بۇل ءتىل ۇيرەنۋدىڭ ابدەن مۇمكىن ەكەندىگىنىڭ ناقتى مىسالى بولدى. فورۋم بىرنەشە كۇن بويى ءوتىپ، جۇمىس پەن قارىم-قاتىناستىڭ بۇل فورماتى ايتارلىقتاي ءتيىمدى ەكەنىن كورسەتتى جانە الداعى ۋاقىتتا ءبىز جيناقتالعان تاجىريبەنى پايدالانا بەرەتىن بولامىز. الداعى ۋاقىتتا قازاق ءتىلىن وقيتىن وڭتۇستىككورەيالىق ستۋدەنتتەر مەن جاستارىمىزدىڭ اراسىندا قازاق ءتىلىن بىلۋگە ​​ارنالعان بايقاۋ وتكىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز.

تاتۋلىق پەن بىرلىكتى ساقتاۋدا - ماقساتىمىز ءبىر

الەكساندر پاپپ، ۆەنگر ەتنومادەني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى:

- قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ قۇرامىنداعى بارلىق ەتنوس وكىلدەرىنىڭ تاتۋلىعى - ەلىمىزدىڭ بىرلىگىن، قوعام مەن ەكونوميكانى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تۇراقتىلىقتى بىلدىرەدى. ۇلتارالىق كەلىسىمنىڭ ارقاسىندا ەلىمىز 90-شى جىلدارى تەز ارادا اياعىنان تۇرىپ، بولاشاققا جىلدام سەرپىلىس جاساي الدى. مەن كاسىپكەرمىن، ءوندىرۋشىمىن جانە سەنىمدى تۇردە جوسپار قۇرىپ، ءوندىرىستى دامىتىپ، ونى كەڭەيتە الاتىن بولجامدى بولاشاقتىڭ ماڭىزدىلىعىن جاقسى تۇسىنەمىن. ەڭ باستىسى، وسكەلەڭ ۇرپاقتى ىزگىلىك پەن بىرلىك جاعدايىندا تاربيەلەۋگە مۇمكىندىگىمىز بار. بالالارىمىز بەن نەمەرەلەرىمىز وسكەن ادامگەرشىلىك پەن تولەرانتتىلىق مادەنيەتى – قوعامنىڭ وركەندەۋىنىڭ كەپىلى.

ۆەنگر مادەني ورتالىعى ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋعا جانە ءبىلىم سالاسىن دامىتۋعا ۇلەس قوسۋدا. مىسالى، ءبىز ۆەنگريا ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وقۋ باعدارلامالارىن ۇسىنامىز. ۆەنگريادا وقۋىن اياقتاعان سوڭ ستۋدەنتتەر قازاقستانعا ورالىپ، ءوندىرىس قىزمەتكەرلەرى قاتارىنا قوسىلىپ، جەكە كاسىپتەرىن ۇيىمداستىرادى، ياعني جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى. ءبىز ەلىمىزدەگى بارلىق ەتنومادەني بىرلەستىكتەرمەن جاقسى قارىم-قاتىناستامىز. ولاردىڭ بارلىعى مەنىڭ جاقسى دوستارىم. بىرگە جۇمىس ىستەيمىز، مۇددەلەرىمىز بەن جوسپارلارىمىز ۇقساس. ماقساتىمىز مادەنيەتتى، ءبىلىمدى، ۇلتتىق سالت-ءداستۇردى دامىتۋ.

مەن ۇلتارالىق كەلىسىم جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمدى ماقتان تۇتامىن. ەلىمىزدە تۇرىپ جاتقان 100-دەن استام ەتنوس كۇردەلى تاريحي كەزەڭدەردە شىنايى گۋمانيزم مەن اقجارقىندىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن قازاق حالقىمەن بىرگە ءبىرتۇتاس قازاق ەلىن  قۇرادى. قيىن-قىستاۋ زاماندا تاريحتا مۇندايلار كوپ بولعان، ۇلى دالا توپىراعىندا قانشاما ەتنوستاردى قوناقجايلىقپەن قابىلداعان قازاق حالقىنا شەكسىز ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. ولاردىڭ اراسىندا كۇرد حالقى دا بولدى. ۇيلەرىنەن اجىراتىلىپ، اسىعىس تەمىرجول پويىزدارىنا وتىرعىزىلعان ادامدار كەيدە وزدەرىمەن بىرگە ەڭ قاجەتتى زاتتاردى دا الا المايتىن. مىنە، قازاقستان توپىراعىندا ولار ەكىنشى وتانىن تاپتى. بۇرىن-سوڭدى بولماعان قوناقجايلىلىق تانىتىپ، سول كەزدە قينالعان ءار ادامعا كومەك قولىن سوزعان قازاق حالقىنا دەگەن العىس حالىقتىڭ جادىندا، گەنىندە ساقتالعان. قازاقستان تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرا باستاعان 90-جىلداردىڭ باسىندا ەلىمىزدەگى ۇلتارالىق كەلىسىم نىعايا ءتۇستى. قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىندا ەلىمىزدە تۇراتىن بارلىق ەتنوستار ەرەكشەلىكسىز وكىلدىك ەتەدى. ال ەشبىر ەلدە تەڭدەسى جوق بۇل مەملەكەتتىك مەكەمە بۇكىل الەمگە تولەرانتتىلىق پەن كەلىسىم ۇلگىسىنە اينالدى.

ۆەنگر ەتنومادەني بىرلەستىگى ۆەنگر ۇلتتىق مادەنيەتىنىڭ جاندانۋى مەن دامۋىنا، ۆەنگر حالقىنىڭ ادەت-عۇرىپتارى مەن داستۇرلەرىنىڭ ساقتالۋىنا ىقپال ەتەدى.سونداي-اق، ورتالىق وكىلدەرى قازاقستاندىقتارعا ءوز ەتنوسىنىڭ تاريحىن تانىستىرادى. ۆەنگر ورتالىعى قازاقستاننىڭ باسقا ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، ۇلتارالىق كەلىسىمدى نىعايتا تۇسەتىن شارالاردى ۇدايى وتكىزىپ تۇرادى.

سونىمەن قاتار، بۇل ۆەنگريادا ورنالاسقان قازاق ۆەنگرلەرىنىڭ دە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتتارىنىڭ دا ماسەلەلەرىن شەشۋگە كومەكتەسەدى.

اسسامبلەيا يدەياسىمەن شابىتتاندىم

رافايل گادجيبالاەۆ، قوستاناي وبلىسى قحا «بىرلىك» ازەربايجان قوعامداستىعىنىڭ توراعاسى:

- قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى كوپۇلتتى حالقىمىزدىڭ بىرلىگىنىڭ ماڭگىلىك ساقشىسىنا اينالدى. ول قازاقستاندىقتاردىڭ ساناسىنداعى ۇلكەن ورتاق قۇندىلىقتاردى – بىرلىك، تۇراقتىلىق، توزىمدىلىك، جالپىعا ورتاق ەڭبەك، ءپاتريوتيزمدى بەكىتەدى. ول ءوزىنىڭ تىنىمسىز كۇندەلىكتى ەڭبەگىمەن ەل ازاماتتارىندا ءبىزدىڭ ماڭگىلىك وتانىمىز ءۇشىن، قازاقستاندىقتاردىڭ بىرەگەي دە تاتۋ وتباسىنا ورتاقتىعىمىز ءۇشىن جوعارى جاۋاپكەرشىلىك پەن ماقتانىش سەزىمىن قالىپتاستىرادى. سودان كەيىن مەن اسسامبلەيا يدەياسىمەن شابىتتاندىم.

اسسامبلەيانىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىن دە بولەك ايتا كەتكەن ءجون. بۇل اسسامبلەيانىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرىن بولىسەتىن كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمدار. اسسامبلەيانىڭ ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىنىڭ ماقساتتارى ازاماتتاردىڭ بەلسەندىلىگى مەن باستاماسىن دامىتۋ، ولاردىڭ سالت-داستۇرلەردى، تىلدەردى جانە مادەنيەتتى ساقتاۋ جانە دامىتۋ سالاسىنداعى مۇددەلەرىن قاناعاتتاندىرۋ بولىپ تابىلادى. «بىرلىك» ازىربايجاندىق قاۋىمداستىعى قوستاناي وبلىسىندا 1995 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە تىركەلىپ، سودان بەرى ونىڭ مادەنيەتىن، سالت-ءداستۇرىن، ادەت-عۇرپىن جانە ءتىلىن باسقا ەتنوس وكىلدەرى اراسىندا كەڭىنەن ناسيحاتتاۋدا بەلسەندى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.

ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس، قوستاناي وبلىسىندا 3985-تەن استام ەتنيكالىق ءازىربايجان تۇرادى. قاۋىمداستىقتىڭ دا نەگىزگى ماقساتى وزگە ەتنومادەني بىرلەستىكتەر سەكىلدى ءوز مادەنيەتى مەن سالت ء–داستۇرىن جاڭعىرتا وتىرىپ، مەملەكەتىك ءتىلىمىزدىڭ دە مارتەبەسىن كوتەرۋگە اتسالىسۋ. قازىرگى تاڭدا قاۋىمداستىقتىڭ ءوزىنىڭ الدىنا قويعان ماقساتى مەن جوسپارى بار. سونىمەن قاتار ناقتى جوبالارىمىز بار. ءبىزدىڭ قاۋىمداستىق ەلىمىزدە وتەتىن مەرەكەلىك ءىس-شارالارعا بەلسەنە قاتىسادى. ەڭ باستىسى مادەنيەتىمىز بەن ءداستۇرىمىزدى، ونەرىمىزدى، ۇلتتىق كيىمدەرىمىز بەن ۇلتتىق تاعامدارىمىزدى ناسيحاتتاي وتىرىپ، كوپشىلىككە پاش ەتە الامىز. وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ دە مادەنيەتىن قۇرمەتتەپ، سالت-داستۇرىنە كوڭىل بولەمىز. دەگەنمەن بارلىعىمىزدى بىرىكتىرەتىن ەلىمىزدە بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتىڭ بولۋىنا، بولاشاعىمىزدىڭ الاڭسىز وسۋىنە بار كۇش جىگەرىمىزدى سالۋدامىز.

ەلىمىزدەگى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جۇمىسىن ەرەكشە اتاپ وتكىم كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى ەتنوسارالىق قاتىناستاردىڭ جاي-كۇيىن، ونىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جانە قازاقستان حالقىنىڭ باسقا دا تىلدەرىنىڭ قولدانىس سالاسىنداعى جاعدايىن باقىلايتىن، باعامدايتىن كوپمادەنيەتتى ۇيىم بولىپ تابىلادى. ءبىزدىڭ بارلاعىمىزدى ورتاق مۇددە بىرىكتىرەدى. قازىر ەلىمىز دامۋدىڭ جاڭا داۋىرىنە اياق باستى. ەڭ باستىسى بەيبىت كۇننىڭ استىندا تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇرۋدەمىز. ەلىمىز سىرتقى قارىم- قاتىناسىن نىعايتۋدا. جاستارعا ءبىلىم الۋعا، بىلىكتى مامان اتانۋعا جول اشىق. مەملەكەتىمىز العا قاراي قادام باسىپ، دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇستى. سوندىقتان اسسامبلەيا قۇرامىنداعى ءاربىر ەتنومادەني بىرلەستىك ەلىمىزدىڭ دامۋىنا بارىنشا ۇلەس قوسۋى كەرەك. ەلىمىزدە تىنىشتىق پەن تاتۋلىقتى ساقتاۋدا ۇلگى كورسەتۋىمىز ماڭىزدى.

Abai.kz