(әngime)

                              (әngime)

       Baqbergenning ne aitqany esinde joq. Birnәrselerdi týtindetti, týtindetti-ay kelip. Qalalyq jer basqarmasynan ókilder keldi dedi me-au; jiyrma sotyq atshaptyrym aulanyng ana basyna bir shyghyp, myna basyna eki shyghyp, adymdap ólshedi dedi me-au; әrbir aghashty shekesinen shertip sanady, esepke aldy dedi me-au; akt toltyrdy, sosyn Shyrynkýldi әkimdikke shaqyrdy dedi me-au... Búl ne qylghan bitpeytin akt, búl ne qylghan bitpeytin shaqyrtu?!–Shyrynkýl tabaldyryqtan attay berip, myna «suyt» habardy estigen sәtte Syrdyng kýlәbi qauyny sekildi ashudan tars jarylghysy kelip túrdy, túrdy da ózi–ózin әzer tejedi. Bes-alty minut ótti-ótpedi me, tipti týk bolmaghanday qalynyraq grim jaqqan әjimdi jýzine jasandylau kýlki jýgirtip, Baqbergenning alpamsaday  iyghynan bir núqydy da biyik basqyshty tyrp-tyrp basyp, tórgi bólmege ótip ketti. Kimge tiyiserin jәne bilmedi. Baqbergenge me, әlde birneshe jyldan beri Shyrynkýldi de sharshatyp, oblystyq filarmoniyanyng bildey betke ústar әnshisin әure-sarsangha salghandary ýshin ara-túra ózderining de jer-jebirlerine jetip, osy ýiding tabaldyryghynan jýreksine attaytyn basqarmanyng shiykiókpe ókilderine me? Týsine almady.

Al shyntuaytyna kelgende Baqbergenning bú mәselege qatysy shamaly. «Jýrgen bir beyshara ghoy» deuge de dәti shydamady. Kózbe-kóz astamshylyqqa úrynatynday sezindi. Bar bolghany ol osy ýiding kýzetshisi, ýiding ghana emes, bir jaghynan Shyrynkýlding de kýtushisi. Osy kýngining tilimen aitqanda oqqaghary. Bireuler aralarynda anau aitqanday intimdik qatynas bolmasa da apyl-ghúpyl Baqbergendi Shyrynkýlge qosa salady. Ajyratyp alatyndary odan jyldam. Sebebi, Shyrynkýlding jýris-túrysyn andyp,  jeke bastaryna kók tiyn paydasy bolmasa da ósek guletetinder, Sýleymenova dәp bir kýni erteng La Skala sahnasynan әn shyrqaytynday әnshining imidjin tómendetu ýshin sypsyndaytyn baqtalastary da jetip artylady. Myn-million. Keyde olary qúlaqtyng qúrt etin jeytin ash masaday yzyndaydy, keyde aidaladaghy ash qasqyrday úlyp, say-sýiegindi syrqyratady.

Shyrynkýl kimning auzyna qaqpaq qoyady, kimning auzyn jabady. Ózderine ynghayly eken, aitsyn, aita bersin. Bir jaghynan sonysy dúrys. Búl aghayynnyng óner adamdaryn aghash atqa teris mingizip, syrtynan aitaqtaytyndary jana ma. Búghan deyin de bolghan, búdan keyin de jalghasa beretin synayly.

Baqbergen de erkek, erkek bolghanda da engezerdey. Qara júmysqa qaqtalghan shoyynday dene bitimin kórgende keybir әiel bayghústardyng kózderi shoqtay janyp, yndyndary qúryp, demderi ýzilip qalatynday әserlenetindigi ... ou, onsyz da belgili ghoy. Belgili bolghanda da tura qolmen qoyghanday, osynday erkekpen týn lәzzatyn birge bólisken shirkin Shyrynkýlding ne armany bar dep bir qayyrady; dýnie jetedi, asta-tók molshylyq dәurende әielderge jetpeytini anau ghoy dep, úyat ta bolsa amaldary qaysy, jýrekteri qan jylap eki qayyrady. Búghan kelgende búl manayda Shyrynkýlding aldyna týsetin úrghashy joq. Baq-dәuleti de, ýlde men býldege oranghany, jyl sayyn syzylyp shetelge kurortqa baratyny... bәri-bәri qúryp ketsin, Baqbergen sekildi atan jilikti azamatpen bir týndi birge bólisken ai-hay dәurenge ne jetedi?! Jetpeydi. Oipyr-ay, sonda Shyrynkýlding Baqbergen sekildi erkekti tósekte qalay ynghaylaytyndyghyn ózi bilsin, al qúdaydyng tapa-tal týsinde múrny tesilgen taylaqtay izinen sýmendetip qoyatyn ne siqyry bar, a?! Bir jerden oqyp kelgen be búl patshaghar?! Erkekting basyn dualaghanda ýnin shygharmay, qas-qabaghyna tabyndyryp qoyatyn әielder turaly anyzdar qanshama! Búghan kelgende Shyrynkýlmen de tiri jan talasa almaydy. Manaydaghy kórshileri týp-týgel kórip otyr.

Eki qaptaly juan sangha deyin jyrylghan jibek kóilegin kólbendetip Shyrynkýl ýiden shyqty ma, qúday salmasyn, tetigin búrap jibergen oiynshyq mәshiyne sekildi qoldy-ayaqqa túrmay Baqbergenning oigha-qyrgha shapqylaghan týrin kórseniz. Qiyal-ghajayyp ertegi ghoy kәdimgi. Jәne zamatynda taksy shaqyrtyp, susyldaghan jibek kóilegining etegi juan sangha deyin týrilip, artqy oryndyqqa jayghasyp jatqan Shyrynkýlden «qayda barasyz, qashan kelesiz?» dep bir auyz súrasa ne deysiz. Súramaydy, nesin súraydy? Eki qaptaly jyrylghan әdemi kóilekti Shyrynkýl filarmoniyadaghy kezekti konserti ótetin kýni ghana kiyedi.

Eki balaghyn týrip alghan Baqbergen eki shelekti qanbaq qúrly kórmey kóterip alady da auladaghy japyraqtary alaqanday-alaqanday, baltyrlary týp-týzu aqqayyndardyng týbine týgeldey su qúiyp shyghady. Sirә, ókpek jelmen әntek terbetilip, bir týrli ynyldap әn salyp túrghanday elesteytin myna aqqayyng japyraqtarynyng qonyr kýzge deyin jap-jasyl bop túrghandyghy da osynyng arqasy. Ózgelerdiki bayaghyda-aq solyp, japyraqtarynan júrday bop sidiyp qalghan. Al Shyrynkýlding «ranchosy» kirse shyqqysyz.

«Onbaghan!»–Zyr qaghyp jýrgen Baqbergen jer qatynastarynan keletin ókilderdi de syrtynan sypyrtyp bir boqtaydy. Úrtyn toltyryp jәne boqtaydy. Ýnemi shartaqtyng esigin ózi ashatyn bolghan song Baqbergen olarmen de tanys-bilis bop qalghan. Olar da qaydan bilsin, ózgeler sekildi Baqbergendi Shyrynkýlding kýieui ghoy dep oilaydy. Biraz búiymtaylaryn týbi әieline aitatyn bolar dep múnyng qúlaghyna sybyrlaydy.  Býgin be, erteng be, myna qayyndar týbi bir otalady. Qyrqylady. Jap-jasyl japyraqtar jermen jeksen bolady. Óledi. Yaghni, Baqbergenning enbegi de dalagha ketedi. Biraq osy uaqytqa deyin adam balasyn renjitip kórmegen Baqbergen kózderi qiyp, myna aqqayyndardy  aralaugha kimning batyly barar eken dep te oilaydy. Aqyr ayaghynda olay bolmaytyn shyghar dep sodan ýmittenedi. Al jer qatynasynan keletinderdi tyndasang jýreging tas tóbennen shyghady: «Árbir sotyqqa memleket milliondap aqsha tólep otyr ghoy... Al sizding әieliniz Dostoevskiyding keyipkerleri sekildi ýnemi aghysqa qarsy jýzedi. Bitip túrghan isti әri sozghylaydy. Ýkimetting qúryghy úzyn. Olar aitqanyn bәribir oryndaydy...»

Oryndasyn, on mәrte artyghymen oryndasyn. Oghan Baqbergenning qatysy qansha. Su tasyp zyr jýgirip jýrgende әldebir әngimelerding ýzik-ýzik bólshekteri eriksiz oigha oralady. Sirә, bir kezderi Shyrynkýl Sýleymenovanyng әke-sheshesi oblysqa belgili auqatty adamdar bolghan. Qala ortalyghynan qos qabatty ýy salghan. Sovet ókimetining kezinde, partiyanyng gýrlep túrghan uaqytynda-aq jiyrma sotyq aumaqty qorshap, qújattaryn mórlep, zandastyryp ýlgergen. Bylay qarasanyz, bәri aqylgha siyady. Key-keyde Shyrynkýlding  arzanqol shylymnyng qong týtinin budaqtatyp otyryp, «men OON-gha aryzdansam da jenip shyghamyn» dep kókirek úratyny bar. OON-gha aryzdana ma, Euroodaqqa aryzdana ma, o jaghyn Shyrynkýl biledi-daghy. Oghan qarsy jer basqarmasyndaghylar da sala qúlash dәleldemeler keltiredi. Ótken ghasyrdaghy talay qúndylyqtar ózgeriske úshyraghan, tipti bir eldin, bir qalanyn  aty ózgertilip jatqanda Sýleymenovanyng jiyrma sotyq jerin memleket menshigine alu degen ne tәiiri?! Jәne teginnen-tegin súrap túrsa bir jón-au. Zangha sәikes alty sotyq Sýleymenovanyng menshigine beriledi. «Eger men Sýleymenova Shyrynkýl bolsam qalghan ghúmyrymda júmys istep nem bar. Aqshany bankke salyp, sonyng diviydendimen-aq kýnimdi kórmeymin be. Filarmoniyanyng auyz jarymas ailyghyna telmirip, ertendi-kesh soghan bola salpaqtap...» Aytqandary ashy ózegine týsedi. Argumetteri týz graniytindey shymyr. Jel men janbyrgha mýjilmeydi. Tosyndau әngimelerdi auzyn ashyp, mýlgip tyndaytyn Baqbergen ara-túra solardyng da yghyna jyghylyp bara jatqandyghyn angharmaydy. Qarajattyng kólemin san mәrte ishinen qaytalaydy, bireuler estise úrlap alatynday qipaqtaydy.

Erkek, endeshe erkektik minez tanytyp qoyghany da artyq bolmas. Shylymyn búrqyratyp janynda shirenip Shyrynkýl túrsa bir sәri. «Aytamyn, ol әielding kózin jetkizemin bir nәrsege!» Sózining sonyn lepti sóilemmen ayaqtaydy. Jer basqarmasyndaghylar Baqbergenning osy uәdesinen ýmit sәulesin kórgendey, kórikti odan әri qyzdyrady: «Shyrynkýl tәtemizding  bizdi de týsinui kerek qoy bir jolgha. Bos jatqan jer jau shaqyrady. Halyq ýshin eshnәrsemdi ayamaymyn dese ghoy, ataq-abyroyy odan әri aspandar edi. Shyrynkýl Sýleymenova turaly gazetter jabyla jazar edi. Shygharmashylyghyna arnalghan derekti filim týsiriler edi. Tapsyrysty biz berer edik qala әkimimen aqyldasyp... Sizderden jasyratyn ne bar, qala kýnnen kýnge kórkeyip keledi. Bir sýiem jer auadan qat. Osy alangha túrghyndardyng tilegi boyynsha eki qabatty supermarket salynady. Bas jospar bekitilgen. Al osy jaylardan tolyqtay habardar bola otyryp, sizding әieliniz Dostoevskiyding keyipkerleri sekildi ýnemi aghysqa qarsy jýzedi...»

«Aytamyn!» deydi Baqbergen dauysyn odan әri ýstemelep. «Ákesin kózine kórsetip!..» degen tirkes til úshyna eriksiz oralsa da, amalsyz ishke qaray jútyp kep jiberedi. Qaydaghy aitqan. Shyrynkýl syrtqy esikting qonyrauyn basysymen esi shyghady. Kókeyindegining bәri úmytylady. Sәl jasandylau keyipke týsken Baqbergen sýiekke singen róline lezde kóship alady. Gaz plitasyna shay qoyady, auyzýige dastarhan jayady. Dastarhandy da tәtti taghamdarmen jaynatyp jiberedi. Sonyng arasynsha «Shyrynkýl sharshap kelgen bolar, vanna qabyldaymyn dese...» dep ýlken ýige japsarlas salynghan shaghyn monshanyng ishin tazalap, qazandyq suyn ysytyp ta ýlgeredi.

***

– Sen, sen beri jaqyndasanshy! – dedi Shyrynkýl biyik basqyshta túryp, patsayy halatynyng tómengi týimelerin salyp jatqan kýii. Baqbergen shynymen estimedi me, әlde estigisi kelmedi me, qaz-qatar qoyylghan aghash kesindilerine ótkir baltanyng jýzin kirsh etkizdi. Qúlashtap kýsh júmsap ta jatqan joq, ala jazday kýn kózinde túryp danghyrlap kepken janqalar balta tiygen sәtte qaq jarylady. Shyrynkýlge solay kórindi. Beluaryna deyin jartylay sheshinip tastaghan Baqbergenning shiyrshyq atqan dene bitimine nemkettileu qaraudyng ózi ghajap! Olay ótken, bylay ótken tómen etektilerding shartaqtyng tesiginen syghalap, Baqbergenge ólerdey ghashyq bolyp qalatyndary osy tús. Qara júmysqa ólgen ghoy jaryqtyq! Al qyrly staqandy jútqyzyp jibersen, ishi-bauyryn ot jalghanday shýnirek kózderinen jalyn úshqyndap, sen aityp, sen núsqamasang da atqarylugha tiyisti tónirektegi bar júmysty týbirimen tónkerip tastaydy. Tas kómirdi jyly kýzding basynda týsirip alghandary maqúl. Mine, esik aldyndaghy tau bop ýiilgen kómirdi Baqbergen ondayda týske jetkizbey saraygha kirgizip, kózine qúiylghan  terdi qolynyng syrtymen bir sylyp tastap, qayta ainalyp kelgende aulanyng ishin jylan jalaghanday sypyryp-siyryp, su seuip jatady. Ou, múnday erkekti qaydan tabasyz, dýniyeni týgel sharlasang da taba almaysyz!

Búghan kelgende Shyrynkýlding syrt kóz ýshin «baqyttymyn» deytin de jóni bar. Jatqan-túrghany jóninde bireulerge esep bere me. Meyli, júrt solay-aq oilasyn, Baqbergenning alpamsaday keudesine basyn qoyyp, úzaqqa sozylatyn týngi lәzzattan song talyqsyp baryp, úiqygha ketetin Shyrynkýlding kayf alar shaqtaryn qyzghansa qyzghana bersin. Al syrttay salystyrynyz: bóksesi bylqyldap, balanyng basynday qos anary dirildep, ahlap-uhilep, qu tizesin qúshaqtap, tandy әzer atyratyn Shyrynkýl qanday; týnning bir uaghynda úiqysynan oqys oyanyp ketse bitti, kerilip-sozylyp monshagha kirip, ystyq vanna qabyldap, bas-ayaghyna Baqbergenning qaruly qoldarymen ózi sharshaghansha massaj jasatatyn Shyrykýl qanday! Ekeuining arasy jer men kóktey. Shyrynkýlge әriyne, songhysy únaydy. Songhysy!

Shyrynkýlding dauysyn estimegendey, nemese  Sýleymenovagha azdap ókpesi barday, basyn kótermesten óz sharuasymen ainalysyp jatqan Baqbergendi de azdap týsinuge bolady ghoy. Ou, Baqbergen de et pen sýiekten jaralghan pende. Onyng da dýrsildegen jýregi bar, onyng da atsha tulaytyn sezim-týisigi bar. Bir týsti tirshilik te kisini jalyqtyrady. Sharshadym demese de soghan úqsas kýy keshedi. Al onyng emi aspanda emes, jerde. Auyzghy bólmedegi shkaftyng bir búryshynda jasyrynyp túr. Typ-tynysh. Jartylay ishilgen jartylyqtan bir staqan jútqyzsa Shyrynkýlden asqan danyshpan bolar ma?! Jer betindegi jalghyz qamqorshysy–Shyrynkýl. Basqalardan týnilgen. Týgeldey. Kerek deseniz aghayyn-tughandaryn da kórgisi kelmeydi.

Bir kezderi basy balshyqqa  kirip, salynyp ta ishken. Sol balshyqtan suyryp alghan Adam–Shyrynkýl! Ól-ólgenshe osylay dep aiqaylap ótedi. Eger bireulerge dәleldeu kerek bolsa. Áriyne, Shyrynkýlge salsang ishpe, auzyna alma, so pәleden aqiy-taqy qútyl deydi. Dúrys-aq, aqyl onyki. Biraq Baqbergen bayaghy jan dýniyesin týgeldey araqqa jendirgen ataqty maskýnem emes qoy. Shyrynkýl ara-túra bir staqan qúiyp bermese de sýiretilip jýre beredi, әriyne. Ýirendi ghoy eptep. Degenmen sol ataukerening de kónil demdeytin qúdireti joq emes. Qyrly staqandy dem almastan tartyp jibergende she, arqa-basyng keneyip, janyng jadyrap, raqat kýy keshesin. Án salu jaghynan Shyrynkýlge jetu qayda, Shyrynkýldey bolmasa da Baqbergenning de sondayda ynyldap әn salghysy keledi. Búryn-sondy onday «óneri» joq-ty. Araqty qoyghaly beri osynday әdet tauyp aldy. Álde araqty qoyghyzugha әnge degen ghashyqtyq sezim sebep boldy ma, a?!

Shyrynkýl әjimdi jýzine qalynyraq jaghylghan grimdi qol oramalymen sýrtkilep túryp, Baqbergendi taghy shaqyrdy:–Sen býgin bir týrlising ghoy ózin?

– Qaydaghy...

– Endeshe beri jaqynda.

Baqbergen ótkir baltany aghash dingekke kirsh etkizdi de kirshendeu jeydesin asyghys-ýsigis kie saldy. Búryn býitpeytin. «Denemning ter sasyghandyghyn sezse Shyrynkýl múrynyn shýiirip jýrer» dep aldymen asyqpay juynyp, tazalanyp, sosyn baryp Shyrynkýlding janyna jaqyndaytyn. Al Shyrynkýlding janyna jaqyndau Baqbergen ýshin bir keremet әlem. Alghashynda әdemi әtir iyisti auany ishtey, Shyrynkýlge sezdirmey, kózderi kýlimdep qúmarta jútady. Júta bergisi keledi. Shyrynkýl de  ómirding ashy-túshysyn qatar  tatyp túshynghan pәle ghoy. Baqbergenning jynynan aiyrylghan baqsyday tómenshiktep, mýlәiimsy qalghan týrine quaqylana ezu tartyp,  jenil halatynyng eki etegin jelge kerip, olay-bylay erkinsip jýrer edi.

«O, beyshara, beyshara bolmasan, óstermisin?! Osynsha súlulyq aurasyna kózbe-kóz qiyanat jasaghanday ne basyna kýn tudy?!»–Baqbergen әtir iyisin qúmarta jútqanymen jútqynshaghyna әldene keptelip qalghanday, eki iyininen әzer-әzer dem aldy. Búl aradan ynghayyn tauyp tayyp túrghansha asyghady. Týk bolmasa «oy-boy, itke tamaq qúiylmapty ghoy» dep apyl-tapyl túra jýgiredi.

Ýstinen ter sasymaq týgili, taghy bir nәrse bolsa da bú joly erkektik minez kórsetpekshi-tin Baqbergen. Qabaghy týsinki. Nesin mindetsiytindigin qaydam, ayaghyma jyghylyp, jalynyp-jalbarynsyn dey me, әlde shynymen mәnisi bolmay jýr me. Filarmoniya basshylarymen kelise almay,  sózge kelip qaldy ma... Filarmoniya basshylary da ónsheng keudelerimen kók tiregen bireuler. Baqbergen talayyn tasyghan, talay basshygha jýrgizushi bolghan. Qala ortalyghyndaghy qyzyl kirpishten qalanghan oblystyq filarmoniya ýiining ishinde ne bolyp, ne qoyyp jatqandyghyn ol mangha at izin salmaghaly biraz jyl ótse de, bes sausaghynday jaqsy biledi. Bәri-bәri kóz aldynda sayrap túr. Bylayghy júrt qaydan bilsin, oblystyq filarmoniya tazalyqtyng Tәj-Mahaly, adaldyqtyn, mәdeniyetting Mekke-Mәdiynesi ghoy dep baghamdaydy. Dúrys olardyki. Jalpy, elding osy týsinikten ajyramaghany abzal. Biraq sory qaynaghan Baqbergen ondaghy kózge kórinbeytin ybyr-jybyr tirshilikting bәrin biledi. Bilgenimen ne payda. Qolynan keletin qayrany shamaly. Keshkilik hrustali zaldaghy konsert ótip jatqan tústa ghoy filarmoniyanyng totyday taranyp, kýndizgi kir-qoqystan arylyp, ruhany hramgha ainalatyndyghy. Týske deyin adamdar arasyndaghy ózekke týsken órt myng gradustyq temperaturada búrq-sarq qaynaydy. Gastrolige shyghatyndardy irikteuding ózi dau-damay, shetelge joldama berilse onyng ayaghy aryz jazugha úlasyp, oblәkimdikke baryp bir-aq tireledi. Myng jerden osy filarmoniyanyng otymen kirip, kýlimen shyqsa da olary keyde eskerilip, keyde eskerilmey, alaryn alyp, bererin bergen kisilershe әnderi talay úrpaqty tәrbiyelesin, jeme-jemge kelgende Shyrynkýl, ne Shyrynkýl sekildiler eriksiz ekinshi plangha ysyrylady. Betining qyzyly, qoyynynyng qyzuy qaytpaghandar aldynghy tizimge iligedi. Onyng ber jaghynda oblystaghy bir dókeyding «qamqorlyghyna» zәru, anau aitqanday dauysy aspandap túrmasa da sol kisining arqasynda sheteldik gastroliden qalmaytyn «әnshi» aldyndy oraydy. Filarmoniya basshylarynyng kabiynetterine de erkin kirip, erkin shyghatyndar jeterlik. Ókshendi basqan, tәrbiyeleseng sanatqa iligip keterdey qabilet-qarymy bar jastardy kózing qiyp, qaytip keudeden iyteresin. Mine, osy týitkilder qordalanyp keledi de, Shyrynkýlding de shәt-shәlekeyin shygharady, jýikesin júqartady. Syrtqy dýniyemen sharuasy bolmaydy, samsoz. Búl syrqat eki-ýsh aptanyng kóleminde jәne tarqamaydy. Sonyng әserinen qasynda qara bop jýrgen Baqbergen de elenbey, turasyna kóshkende úmytylyp ketedi. Úmytady. Biraq Shyrynkýlden basqa tiri jannan onday raqymshylyq kýte qoymaytyn Baqbergen ony tiriley úmyta alar ma?! Bylay qarasanyz ózi týkke de túrmaytyn sharua. Shannan silkinip, әl shaqyru ghoy onyng aty. Kýn aralatyp bir staqan jútqyzyp túratyn. Rúqsatsyz kisining mýlkine qol jýgirtu–Baqbergenge búiyrmaghan batyldyq. Áytpese kim bilip jatyr, auyzýidegi shkaftyng ishinde túrghan orta jartylyqtan bir simirip, toyghan qozyday tompiyp jýre bermey me.

Songhy kezderi Shyrynkýlge de ókpeleytin sebebi sol. Al ýy manayyndaghy qat-qabat sharuanyng tigisin jatqyzu ýshin  adam jaldasa qayter edi. Shyrynkýlding shashynyng týgi jetpes. Enbekti ara-túra baghalau degen bolmas pa?!

– IYә... jer basqarmasyndaghylar tanys әnderin  taghy guletti me?

– Solay...

– Ne solay?

– Óziniz bilip túrsyz ghoy, bilip túryp menen súraysyz. Nesine súraysyz?!

– Alty sotyqtyng qújattaryn qolgha ústatty ma?

– Joq, sizdi әkimdikke shaqyrtty. Sonda sheshemiz dedi bar mәseleni.

– Shesher. Eregestirmesin, eregestirse bar-au, tiriley aiyrylmaymyn búl jerden! Aghashtardy әkem óz qolymen ósirgen.

– ?

– Sosyn ne dedi?

– Sol ghoy, sol...

– Mәnising joq qoy bir týrli. Auyryp túrghannan saumysyn?

– Jo-gha, auyrghannan saqtasyn.

– Jә, bopty, endi týsindim. – Halatynyng eki etegin jel kernegen Shyrynkýl auyzýige kirdi de, ainalmay qayta shyqty. Qolynda qyrly staqan:–Sening densaulyghyng ýshin!–Sausaghynyng úshymen әntek shertti.

– Sizding de!.. – Baqbergen jerik asyna endi qol jetkizgendey, kózin tastay júmdy da dem almastan tartyp jiberdi.

– Pah! Qalay?

– Tamasha!

– Qyrtys-tyrtysyng eni jazylatyn shyghar.

Shaynamanyng ornyna Baqbergen gýrzidey júdyryghyn iyiskedi.

– Tiske basatyn bir nәrse kerek pe?

– Joq-a, dәmi ketip qalar, – Baqbergenning jýzine qyzyl aray jýgirdi.

Tamaghyndy qansha jútynsang da búdan artyq dәmetu kýpirshilik. Norma. Býginshe osyny sinirip alynyz.

– Qap, myna bos jatqan jerge kartop egip tastau kerek pe edi?–dedi Baqbergen birazdan song ózi jarghan aghash dingekting birine qúiryq qoyyp jatyp.

– Ekseng qayda qaldyn?! – Shyrynkýl biyik basqyshtyng belaghashyna sýiendi, – Saghan osyny qoy dep em, sening biraq qoyatyn týring joq. Qaydaghy bos jatqan jer?! Búl jer әkemdiki, bәri zandastyrylghan. – Dauysy sәl qataya týsti.

– Meyli ghoy.

– Taghy ne dedi?

– Aghashtardy týgel sanap shyqty.

– Búlary janalyq, әriyne.

– Ár aghashqa tólenetin stavkalary bar eken.

– Bayityn boldyq desenshi! Aghashta neleri bar, a?! Aqqayyndar kirip pe eken bir jerlerine!

– Men... men qaydan bileyin.

***

Sýiekke singen әdet qoy qashannan. El úiqygha ketti-au, tónirek tynyshtaldy-au degen mezette Shyrynkýl әjimdi jýzine grimdi qalynyraq jaghyp, eki qaptaly juan sangha deyin jyrylghan gýldi kóilegin kólbendetip, yrghala biylep, biyik basqyshpen tómen týsip kele jatady. Jolay dәu tóbetting ýishigine búrylady. O paqyr da búghan әbden ýirengen. Qarghy baudy sausaghyna ilgen boyda Shyrynkýlding sonynan býlkildep ere beredi.

Shyrynkýl júldyzdy aspangha bir qarap alady da, baqtyng ishine boylay týsedi. Barghan sayyn jýrisi bayaulaydy. Aldymen ókpek jelding sýiemeldeuimen bolar-bolmas ynyldaydy. Dauys yrghaghyn óstip jónge týsiredi. Jau qughanday birden jogharghy yrghaqqa kóshudi jany qalamaydy. Solay ýirengen. Sahna mәdeniyetin bir kisidey ishke sinirgen. Ánshige sahnagha shyghudan artyq baqyt bar ma! Shyrynkýlding de myna ómirden enshilegen bar oljasy osy. Eger aiyna eki-ýsh mәrte sahnagha shyghyp, repertuaryndaghy halyq әnderining qúlaq kýiin keltirip, tyndaushylarynyng aldyna jaryq etip shygha kelmese, artyq-kemi joq, taghdyry shynymen túiyqqa tireler edi. Qaraday-qarap mýjiler edi. Bireu moyyndar, bireu moyyndamas, al turasyna kóshkende Shyrynkýldi myna jaryq dýniyemen baylanystyryp túrghan әlsiz tin sol ghana.  Án bolghanda da ónsheng halyq әnderi. Halyq әnderining maydan qyl suyrghanday jymdasqan mahamy qanday, mәtinining úiqasy qanday! Sonau atam zamannan halyqpen birge jasasyp, birge múnayyp, birge quanyp kele jatqan Shyrynkýl repertuaryndaghy osynau әnderding birining osy qalayy joq. Ózgelerde nesi bar, sahnagha shyqqan sayyn Shyrynkýlding jýregi esebin tauyp әiteuir, bir dir ete týsedi. Sonsha jyldan beri qaytalap jýrgen әndi qapelimde úmytyp kýlkige qalmayyn dey me, әlde dauysy belgili biyiktikti baghyndyra almay mynqyldap túrmayyn dey me, sahnagha shyghar aldynda kәdimgidey tolqidy. Ózgeler sekildi griymerden sahnagha jýgirip shyqpaydy. Jýregimen tildesedi, jýregimen syrlasady. Sahnagha shyghar aldynda ómirde kezdesetin pendelik ataulynyng bәrinen aiyghyp, jýrekting qan ainalysyn әnge ynghaylaydy.  Al taza jýrekting kópshilik aldyna shygharda bir dir etuining ózi zandylyq. Bir diril. Jýrek dirildemegen jaghdayda әn aspandamaydy, zәu biyikke úsha almaydy. Tómendep, tómendep barady da túmsyghymen topyraqqa shanshyla qúlaydy. Múnyng sony bәribir jaqsylyqqa aparmaydy. Dauys diapazonyna birtindep kirbing týsedi. Jýrisinen janylghan jorghaday bolmaytyn jerden sýrinedi. Kópshilikting talghamy degeniniz de qan-jyny aralas salystyrmaly birnәrse. Myng jerden súnghyla bolsa da bәribir taza, shynayy dauysty tap basyp aiyra almaydy. Onyng ýstine Shyrynkýlder sahnagha shyqqaly qay zaman. Alghashqy tyndaushylarynyng ózi aqsaqaldyq dәrejege jetti. Qúlaqqa sinisti, ýirenshikti dauys bolghan song әri әnshige múnan asqan qúrmetting qajeti qansha dep alaqandary duyldaghansha qol soghady.

Birtindep búghan da eting ýirenedi. Dauysyng jaraghan attay auyzdyghymen alysyp túrmasa da tәuekelge basyp, júrt aldyna shygha kelesin. Ándi iyinin qandyryp oryndaghan sekildisin. Tyndaushylaryng edendi dýrsildetip úshyp túrady. Demeu ghoy, әriyne. Seni erekshe qúrmetteytin tyndaushylarynnyng bolghany qanday jaqsy. Biraq ne pәlesining baryn qaydam, jýrek búrynghyday dirildemeydi. Jýrek bar bolghyrgha bәribir me sonda?! Ayt, aita týs, óstip-óstip týzelip ketesing ghoy dep synarezulenip, bir búryshtan syqylyqtap kýletin tәrizdi me. Kýlkisining ashysyn!

Alda-jalda múnday kýige týsire kórmeniz dep san mәrte ishinen jalbarynady. Degenmen shekaradan asyp qayda barady. Shyrynkýlding de sahnamen qoshtasatyn kýni tuady әli. Erte me, kesh pe, shygharmashylyq toqyraudyng alasat qonyrauy danghyrasyn  ýzdiksiz qaghady. Múnyng tileytini–sol syn saghatty dәl uaqytynda ústap qalsa... Áli de tyndaushylaryma kerek ekenmin-au dep, soghan maldanyp sýiretilip jýre bermese... Mәngilik ne bar?!

Adam-au, ne qúdiretining baryn qaydam, myna jiyrma sotyq baq ishinde Shyrynkýl búryn-sondy bastan keshpegen bólek kýiding býlkiline týsedi. Baq ishi ayaday sahna emes, múnyng әleueti úshan-teniz. Ókpek jelmen terbelgen aqqayyndardyng myn-san japyraqtary qúddy bir damylsyz soghatyn tyndaushylardyng alaqandaryna úqsaydy. Shatyrlaghanda qúlaghyng túnady. Soghan layyq dauys yrghaghyn da ýdete týsesin. Bayau bastalghan әuen aspandaghy júldyzdarmen ýndeskendey, solarmen tildeskendey: «Biz tu-tu alystamyz, әnnen alghan әserimizdi әnshining qúlaghyna qaytip aitamyz, bizding qoshemetimizdi siz jetkiziniz!» dep japyraqtargha pәrmen bergendey me nemene?! Qalay degende de júldyzdy aspan men aq qayyng japyraqtarynyng arasynda júmyr bastylar úghyna bermeytin bir erekshe týsinik bar. Japyraqtar sybyrlaytyn sekildi. Sybyr, sybyr... Biraq olardyng ne dep sybyrlaytyndyghyn tiri pende tap basyp aita alar emes. Ayta da almaydy.

Shyrynkýl kýz aiynda tósek bop jatatyn ayaq astyndaghy sarghysh japyraqtardy jalpaq tabanymen basqysy kelmeydi. Kәdimgidey kónili qobaljidy. Shyrynkýlding әnimen týn qoynyna birtindep kire týsetin «tyndaushylarynyng alaqandary» deneden bólinip, ayaq astynda shashylyp jatyr... Súmdyq qoy múnysy! Búl oiyn Baqbergenge de sezdiredi. Baqbergen sorly da ne kinәrat bar, ertendi-kesh ýzilip týsken japyraqtardyng birin qaldyrmastan sypyryp alady. Erteninde ay jaryghymen izine dәu tóbet ertken Shyrynkýl ayaghyn sanap basyp, dauys yrghaghyn san qúbyltyp, baq ishine bayaulap enip bara jatady. Dauys yrghaghyn san qúbyltatyndyghy da ózine únaydy. Bir jaghynan tәjiriybe әri әnshilik talgham. Sóitip jýrip dauystyng bir tolqynyna túraqtaydy. Tabyldy! Izdep jýrgeni de osy yrghaq bolatyn. Endi erkin kósiluine tynys ashylady.

O-ho-ho, sol, sol-aq eken, tóniregindegi aq qayyng japyraqtarynyng ýsti-ýstine satyrlatyp alaqan soqqandyghyn kórseniz! Japyraqtar qoshemetin barghan sayyn ýdete týsedi. Shyrynkýl de ayanbaydy. Bir әuendi ayaqtap, ekinshisine, odan ýshinshisine kóshedi. Sharshamaydy. «Tyndaushylary» alaqan soghyp, qayta-qayta súranys týsirip jatsa, múndayda әnshi sharshay ma?! Jýzi bal-búl janyp qúlpyryp keter, eki qaptaly juan sangha deyin jyrylghan gýldi kóilegi ay sәulesimen shaghylysar. Oi, keremet! «Týngi tyndaushylary» Shyrynkýlding talantyna shynymen-aq tabynady.

Nesin jasyrady, filarmoniyadaghy keybir konsert jýnjitip jiberedi. Kórermen zalynda–әr búryshta býrisip otyrghan bireuler. Baryndy salyp oryndaghan bolasyn. Olardyng sol manauraghan qalpy. Qabyldaghany, ne qabyldamaghany belgisiz. Boldyryp qaytasyn. Týnilesin. Bir jartylyqty tendey bólip, qyrly staqangha qúighan bette Baqbergenshilep tartyp kep jiberging keledi. Ázer tejeysin. Dauystyng birinshi jauy ishimdik. Aulaq, aulaq! Sosyn kesh batqanyn asygha kýtesin. Aq qayyndy baqtyng ishi júmaq. Kómeyden ynyldap bastalghan әn bara-bara babyna kelip, әueley týsedi. Arqa-basyng keniydi. Ómir sýruge degen qúlshynysyng oyanady. Erkin sharyqtap әn de qúiqyljidy. Búl nening arqasy?! Búl sózsiz myna aq qayyng japyraqtarynyng qoshemetining arqasy! Tylsym sybdyrynyng arqasy. Kirshiksiz, taza yqylas. Alaqanday-alaqanday japyraqtar satyrlaghanda bar ma, qaraday-qarap esindi tandyrady. Qayta týleysin. Dauysyng әuelegen ýstine әueley týsedi. Myng jasaysyn. Filarmoniyanyng syry úshqan taqtay sahnasynda emes, aspan men jerding arasynda qalyqtap jýresin.

Tósekke jantayar aldynda sәl múnayady. Ólsheuli ómir ótip barady osylay. Baydy da, balany da әnshilik ónerge basy býtin aiyrbastaghan-dy. Bәrin óner ýshin qúrbandyqqa shaldy. Al osy kýnderi búlay ómir sýru kýlkili. Ápendisin, ne psihikalyq auytqugha úshyraghansyn. Esi bar adam búlaysha ómir sýrmeydi. Bireuding eteginen ústaydy, nekesiz bolsa da bala tauyp alady. Ne sókettigi bar, ertengi aldanyshyn, ómirinning jalghasy әm qyzyghyn.

Eteginen ústaghan erkegi Baqbergen. Jastayynan birge ósti, bir jerde qyzmet istedi. Filarmoniya basshylarynyng talayyn tasyghan. Keyingi kelgen jas diyrektor ózi sekildi jas jýrgizushini qabyldady da, Baqbergendi kózbe-kóz qysqartugha iliktirdi. Pensiyagha ýsh-tórt jyly qalghanda qanghytyp jiberdi. Nege ekendigin kim bilsin, Baqbergen de ómiri ýilenbegen. Sayaq. Osy qaladaghy aghayyndarymen de aralaspaydy.

Bir jyldan song Shyrynkýl onda da oilamaghan jerden,  kýzdi kýni kómir bazgha bara jatqan jolda, qalagha jylu tartatyn ýlken túrbanyng manynan әbden araqqa salynghan, týri búzylghan, ýsti-basy kir-qojalaq Baqbergendi kórip qaldy. Qaytar jolda taksiymen ýiine әkeldi. Juyndyrdy, kiyindirdi, jatatyn oryn saylady. Sonan beri de qansha uaqyt... Shyrynkýl әiel, әiel bolghanda qanday! Aynanyng aldyna baryp, balanyng basynday domalanghan qos anaryn alaqanymen salmaqtap-salmaqtap túrady da  kózderi jasaurap teris ainalady. Shydamaydy. Ou, Baqbergen erkek emes pe?! Engezerdey erkek. Sol erkegin  auyzghy bólmede jatyr әne, úiqyny soghyp, pyryldap. Shyrynkýlding balanyng basynday qos anarymen de sharuasy joq. Shyrynkýl dene mýsheleri anyq kórinetin ish kóilegimen Baqbergenning janynan arly-berli ótedi әtirin búrqyratyp. Baqbergende ýn joq. Mynanyng aqyl-esi býtin be? Ayla-amaly tausylghan Shyrynkýl birde Baqbergendi monsha jaghugha júmsady da ózi tyr jalanash sheshinip, vannagha týsti. Úzaq shomyldy. Sosyn... arqamdy ysqylap ber dep Baqbergendi shaqyrdy. Erkekting iyisine ólerdey qúmartty. Dobalday qolyn sipalap, kýn tiymesine deyin jaqyndatty...

Erteninde Baqbergendi jatqan ornynan taba almady. Keler, oralar dep eki-ýsh kýn kýtti. Aragha apta týsti. Qalagha jylu tartatyn ýlken túrbanyng janyna barsa, basy keudesine qúlaghan Baqbergen otyr bar dýniyeden týnilip. Taksiyge salyp alyp keldi. Sonan beri osy ýide...

***

Kórshi oblysqa gastrolige ketken Shyrynkýl Sýleymenova qaytyp oralghanda qala ortalyghyndaghy óz ýiin tanymay qaldy. Aq qayyndar týgel otalghan. Baghana basyndaghy supermarketting maketi ilingen jarnama yzghyryq jelmen arly-berli terbetiledi.

Arzanqol jartylyqty ortagha alghan Shyrynkýl  erteninde shylymnyng qong týtini astynda Baqbergenmen әzildesken bolyp, qaydaghy-jaydaghy kódiy-sódy әngimeler aityp otyrdy.

Abai.kz