Osydan birneshe jyl búrynghy ýlken kisiler jinalghan dastarqan basynda bolghan әngime esimnen ketpeydi. Qazir kez kelgen adamnyng qolynan qaltatelefony týspeytin boldy ghoy, ózim de tastamaymyn. Qayta oralyp kelmeytin qas-qaghym sәtting qolymdaghy qúralda saqtalyp qaluyn qalaymyn, dereu suretke týsirip alghym keledi. Áriyne, dastarqan basynda telefonnan kóz almay otyrghandy nemese sәt sayyn qolgha alyp shoshandatyp suretke, viydeogha týsire jónelgendi jaratpaymyn.

...Qaladaghy kóp meyramhananyng birinde emes, búl kýnde nemerelerining ortasynda otyrghan anasyn ardaqtaghan úly aghayyn-tuysyn jinap, óz shanyraghynyng berekeli dastarqan basyna jinapty. Túrmys tauqymetin tartuday tartqan, jap-jas kezinde júbayynan aiyrylyp shiyettey ýsh úlymen jesir qalghany azday, bir úly jasóspirim shaghynd óz tuysynyng balasynyng qolynan opat bolyp, bir úly әskerde jýrgende qaytys bolghan sol apany qolynda qalghan jalghyz úly aitqanyn eki etpey mәpeleydi eken.  Apa aghayyn-tughannyn, abysyn-ajynnyng arasynda óte syily jan eken. Qaytyp túrmys qúrmay, jalghyz úlyn oqytyp, eshkimnen kem qylmay ósirip, býginde nemerlerining quanyshyna kenelip otyrghan kisining meyirimdi jýzin, sol bir baqytty sәtin suretke týsirip alghym kelip qaltatelefonymdy sómkemnen shyghardym. Keng jayylghan dastarqan, ýlken ýstelding basyna jinalghan sol shanyraqtyng et-jaqyn tuystary, әngimeden әngime shyghyp emen-jarqyn otyrmyz. Suretke, viydeogha týsirip jatqan jalghyz men emes. Bir kezde dastarqan basyndaghy bir apa «osy telefon degenning kesirinen qolymda túratyn kelinimdi jek kórip ketkendeymin» degeni. Qúlaqqa birtýrli estilgeni sonshalyq, bәrimiz әlgi apagha qarappyz. Qanshama kisining nazary birden ózine aughanyna qysylyp qalghan apa irkilgen joq, sózin jalghap әketti:

– Kelinim jaman emes, qúdaygha shýkir, ózime de, balama da qarap otyr, nemerelerim de barshylyq, tәube, tәube! Aytpaghym – basqa. Kelinim jas, osy zamannyng balasy. Aldynghy kelinderimning bәri – ýlken, enshisin alyp bólek ketken. Myna balam qara shanyraqqa ie bolyp qaldy, sharuagha da epti, qalashyl da emes. Qúda-qúdaghilarymmen shәy desip kórmegem. Shyny kerek, keyde qúdaghiymmen syrlasyp otyryp shay ishkim keledi, bir uaq әngimeleskim keledi. Sizderdi bilmeymin, ózim qúdaghilarymdy qatty jaqyn tartam. Qoldaghy kelinning sheshesi  – qúdaghiymmen de kýnara bolmasa da, qal súrasyp, sóilesip túramyz.  Kýnde bir qylyq shygharyp ósip kele jatqan nemerelerim olargha bóten emes – jiyen, qoshaqandarymnyng tәtti qylyghyna mәz bolam, shygharmaytyny joq qoy. Birde qúdaghiymmen sóilesip otyryp sózden-sóz tuyp nemerelerimning qylyghyn aita bastadym. Ózim mәz bolghan oqighama quanyp kýle qoymady. Qyzynyng aityp bergenin bildim. Mәn bermedim. Andap kórsem, mening shanyraghyma kim keldi, kim qoydy, dastarqan basynda ne aityldy – qúdaghiym bәrinen  habardar, arasynda tipti tap sol joly qasymyzda túrghanday: «Olay emes, bylay bolypty ghoy», – deytindi shyghardy. Qolynan telefony týspeytin kelinimnen kýnde bolmasa da kýnara otbasymyzdyng әngimesin súrau daghdysyna ainalghan. Kelin de sony әdet qylghan eken. Qúdaghiymen qúdaghy bolyp sher tarqatyp әngimelesip syrlasayyn desem, bәrin bilip otyr. Sóileyin desem, sóz de qalmaydy eken, tipti.  Shynymdy aitsam, osy telefony týskirdi de, kelindi de jek kórip ketkendey bolam keyde. Ne ol, otynnyng basynda bolyp jatqan qyzyq-quanyshynnyng týgin de qaldyrmay suretke, viydeogha týsirip, әleumettik jelige jýkteu degen!? Qúpiya qalmady ghoy. Sol kimge kerek?

Apa óte salmaqty sóilep, ortagha súrauly oiyn osylay «tastay» saldy...

Taghy bir qúrbymnyng әngimesi oiyma oraldy.

«Qyzynyng qalay óskeninde sharuasy bolmay, qashan kórseng júmystan qoly tiymeytin. Birese – boyjetip qalghan qyzynyng sómkesin ústap ketkenin, endi birde – tufliyin kiyip ketkenin aityp jýretin. Sol qyzy qalay túrmysqa shyqty, ýiinen ketken kýnning erteninde qalyn bilgensip, ne istegenin, ne iship-ne jegenin súrap bәiek. Kýnde habarlasyp bolmaydy. Jana jerge, bóten әuletke barghan qyzdy mazalaudyng ne keregi bar ýirenip sinip ketkenshe. «Sómkemdi nege ústaysyn, tufliyimdi nege kiydin» – dep úrsatyn qyzy edi sol, endi kelip qit etse, ketken qyzdyng ómirine múrnyn tyghyp...».

Áriptesine keyip otyrghan qúrbymnyng renishi oryndy. Jana otbasynyng shanyraq dәstýrine ýirenise almay jýrgen kelinge «tamaghynnyng túzy basym bop ketipti» degen siyaqty jay aitylghan sózding ózi sol zamatta sheshesi qalyn súrap habarlasqan boyda shaghynyp jylaugha jetip jatyr. «Qyzym jylap jýr», «kelinim sóz tasidy» degen sózderden qúdaghilardyng dýrdaraz boluy shyghady, al búdan kelip jastardyng ýlkendi syilamauy tuady. Jasyratyn ne bar, keybir otbasynyng ortasyna týsip, shanyraqtyng shayqaluyna sebep bolyp otyrghan – «alystan jyldam habar alghyzatyn» osy bir kishkentay qúral, oibuy, telefon emes-au, sony «birtýrli» maqsatqa paydalanatyn adam kinәli. Qit etse boldy, birimen-biri renjisip jatsa, viydeogha týsirip te, aitylghan sózdi sol kýii kelesi bir adamgha jiberip te ýlgeretinder tolyp jatyr ainalamyzda. Al telefondy adamdar arasyna iritki týsirip, sóz tasu ýshin qoldanu – aqymaqtyng isi. Sonday-aq «Tiyk-tok» jelisin paydalanatyn ýp-ýlken kisilerding qylyghy da, sózi de óte ersi. Onday ýlkenderde bir ghana maqsat barday kórinedi maghan – qaytse de kópke tanymal bolu. Sonyng ornyna janadan kóterilgen otaudyng irgetasynyng myqty bolyp, keregesining kenenin kóbirek oilaghanda, soghan júmys istegende...

Býginde otbasy qúndylyghy jayly jii sóz bolyp jýr. Tipti jogharydaghy minberde bir otbasyndaghy kelensizdik jayly aityldy. Shanyraqtyng iyesi – er-azamat edi qazaqta. Biraq bala-shaghasynyng zәresin alyp, ýiining berekesin ketiretin, әieline qol júmsaytyn erkekting kóbeygeni turaly kóp estiymiz. Qazaq qoghamyn tek sonday qatygez hәm jauyz tiran-otaghasy jaylap jatqanday ghyp әsirelep taratatynday seziledi keyde. Óitkeni aqylyn aityp, ónegesin kórseter apa-әjeden bastap, qyz-kelinning kóbining «Tiyk-tokqa» viydeo týsiruden qoly tiymeydi. Tamaghy uaqtyly pisirilmese, ýii tap-túinaqtay bolyp jinauly túrmasa jәne әiel sonysyn dúrys kórse, kýieui qol kótermegende qaytedi? Joq, jauyz kýieudi jaqtaudan aulaqpyn. Biraq... Otbasynyng berekesin kirgizetin, shanyraghynyng shayqalmauyna baryn salatyn, ýiding úiytqysy әiel edi ghoy. «Qol synsa – jeng ishinde, bas jarylsa –  bórik ishinde» deytin qazaq edik, ózining shaghyn memleketindegi úsaq-týiekting bәrin tórkinine jayyp, odan qaldy jelige jýktep, qoymasyn qoparyp otyrghan әiel atauly kýieuin ózinen bezdirip alam, otbasymnyng yntymaghyn ydyratam dep oilamay ma? Ýlken buyn she? Órtenip jatqan ýige bir shelek su ala jýgiruding ornyna telefondy qolgha alyp viydeo týsire jóneluge qúshtarlyq qalay payda boldy? Ras, qaltatelefonynyn, internetting arqasynda oqigha ornynan der kezinde habar alyp, der kezinde týitkildi mәselege sheshim qabyldap degendey, jaqsy jaghyn kórip kelemiz. Dese de, órkeniyet iygiligining qazaqqa tek paydaly jaghyn, úrpaqqa tek jaqsysyn kórsetetin túsyn nasihattay alsaq qoy. Jamandyq ataulydan sanaly týrde jiyrenetin kez keledi, biraq oghan deyin qúndylyq emes, azghyndyq algha shyghyp qazaqtyng ózine ghana tәn – úyat, ar, iba, adamgershilik, meyirim, janashyrlyq sekildi asyl qasiyetterin jahandanugha jútqyzyp alar ma ekenbiz?! Qalay desek te, ne nәrsening de paydaly-paydasyz jaghynyng arajigin ajyrata alghanymyz abzal...

Aygýl Bolathanqyzy,

Almaty qalasy

Abai.kz