Dýisenbi, 25 Qarasha 2024
Sanlaq 2108 2 pikir 22 Mamyr, 2024 saghat 13:26

III chempionat. 1968. Teris týsken «tenge»

Kollaj: Abai.kz

Basy: Keshigip tughan keremet

Jalghasy: I Chempionat. 1960. Kenes futbolynyng altyn dәuiri

Jalghasy: II Chempionat. 1964. «Qyzyl furiyanyn» túnghysh tabysy

IYә, iyә, komanda taghdyryn shiyryla tastalghan baqyr tiynnyng sheshken kezi de bolghan... Biz Europa chempionattarynyng shejiresin shertudi әri qaray jalghastyramyz.

Mensinbegender merekeden syrt qaldy

Aldynghy eki bәigening dengeyi úiymdastyrushylardyng kónilinen shyqqan son, UEFA endi búl turnirdi odan әri qyzyqty da tartymdy ete týsuding joldaryn qarastyra bastady. Sóitip, 1965 jyldyng kýzinde ótken kongress sheshimi boyynsha, búryn «Europa kubogy» delinetin dop dodasy búdan bylay resmy týrde «Europa chempionaty» dep atalatyn boldy jәne әuelgidey barlyq satyda birdey kuboktyq jýiemen ghana shektelmey, jarys әri toptyq (irikteu turniyri), әri kuboktyq (shiyrek finaldan bastap) ýlgide ótedi dep kelisildi. Irikteu kezeninde UEFA-gha mýshe 33 elding 31-i (tek Islandiya men Malita ghana qatysudan bas tartty) 8 topqa bólinip, olardyng jenimpazdary ghana shiyrek finalgha shyqty.

Irikteu kezeninde osydan búrynghy turnirdegi Luksemburgting Gollandiyany jengenindey, estigen jandy esten tandyrar súmdyq sensasiyalar bola qoyghan joq. Degenmen әu bastaghy mamandardyng oiyn joqqa shygharghan birneshe kýtpegen oqighanyng bolghany ras. 1-topta ispandyqtar turnirdi Chehoslovakiya qúramasynan eki úpay alda ayaqtaghanymen, olardyng ókshesin basyp kele jatqan basty qarsylastarynyng eki oiyny kem edi. Ári sol kezdegi Europa chempiondary turnirde óte sýrensiz oiyn kórsetkendikten, kerisinshe, naghyz sporttyq babynda túrghan chehoslovak futbolshylarynyng shiyrek finalgha qinalmay shyghatynyna júrt esh kýmәn keltirgen joq-ty. Shyghyseuropalyqtar Ystambúlda teng oiyngha qol jetkizgennen keyin búl senim tipten ýdey týsti. Sebebi, songhy matchta ChSSR futbolshylary toptaghy eng әlsiz qúrama – Irlandiyany qabyldaugha tiyis bolatyn.

Ókinishke qaray, múnday astamshyl oigha komanda jattyqtyrushysy Yozef Marko da boy aldyrsa kerek, kez kelgen eseppen jense boldy, kelesi satygha ilingeli túrghan sheshushi kezdesuge negizgi qaqpashy Ivo Viktordy shygharmay, onyng ornyna talantty bolghanymen tәjiriybesiz Antonin Krameriusti qoydy. Oiyn bituge 25 minut qalghanda alang iyeleri 1:0 esebimen útyp jatty. Alayda «saqtyqta qorlyq joq» ekenin úmytqan olar 65 jәne 86-minuttarda eki gol jiberip aldy. Ekeuinde de komanda kapitany, 1962 jylghy әlem chempionatynyng kýmis jýldegeri Yan Popluhar óreskel qatelik jiberdi. Múnday nәtiyjeni kýtpegen ispandyqtar qalpaqtaryn alaqaylap aspangha atty – olar top jenimpazy atandy! Keyin olar Irlandiya futbol federasiyasyna birneshe jәshik últtyq sharap týrlerin syigha tartypty. Al búl match Popluhardyng qúrama sapyndaghy songhy oiyny boldy.

4-topta da tura osyghan úqsas jaghday boldy. Qúrlyqtyq dodagha túnghysh ret týsken (búdan búrynghy eki chempionatqa olar mýlde qatyspaghan bolatyn) Germaniya Federativtik Respublikasy (GFR) qúramasy songhy turda syrt alanda Albaniyamen kezdesti. Chehoslovaktar sekildi, olar da kez kelgen eseppen jense boldy, shiyrek finalgha shygha alar edi. Nemisterding qajetti eki úpaygha qol jetkizetinine basqa týgili, olardyng basty qarsylastary –nggoslavtar da kýmәn keltirgen joq. Alayda bas bapker Helimut Shen de «shekten tys senimdilik» dertinen ada emes eken, Tiranagha Uve Zeelerdi de, Gerd Mullerdi de, Frans Bekkenbauerdi de, Zepp Mayerdi de, yaghny komandany algha sýirep jýrgen jigitterding eshqaysysyn aparmady. Nәtiyjesinde osyghan deyingi oiyndarda óz qaqpasyna 12 dop jiberip alyp, ózderi birde-bir gol soqpaghan albandyqtarmen 0:0 esebimen teng týsken GFR qúramasy ekinshi orynda qalyp, shiyrek finalgha Yugoslaviya shyqty.

Ózge toptardaghy ahual búlarmen salystyrghanda jaybaraqat edi. Degenmen 5-toptaghy Gollandiya – Vengriya (2:2) matchynda әlem futbolynyng bolashaq jaryq júldyzy Yohan Kroyftyng túnghysh ret qúrama jeydesin kiyip, ózining alghashqy golyn soqqanyn, 8-toptyng sheshushi kezdesui sanalghan Shotlandiya – Angliya (1:1) oiynyn Glazgodaghy «Hempden Park» stadionynda 134 myng 500 adamnyng tamashalaghanyn (Europa chempionattary tarihynda kórermeni búdan kóp match bolghan emes) aita ketken jón.

Kópten kýtken jenis

Segiz toptyng jenimpazdary shiyrek finalda bylay júptasty: Angliya – Ispaniya (1:0, 2:1), Italiya – Bolgariya (2:0, 2:3), Yugoslaviya – Fransiya (5:1, 1:1), KSRO – Vengriya (3:0, 0:2). Qorytyndy esepterden kórinip túrghanynday, múnda tek yugoslavtar ghana qarsylastarynan aiqyn basym týsken. Qalghan oiyndarynyng bәri de óte tartysty ótti. Neapolidegi matchta bolashaq qúrlyq jәne әlem chempiony, italiyan futboly tarihyndaghy eng ýzdik qaqpashy Dino Dzoff túnghysh ret «skuadra adzurranyn» kógildir jeydesin kiydi. Birinshi oiynda byt-shyt bop útylghan Kenes Odaghy qúramasy Mәskeude vengrlerdi jenip qana qoyghan joq, «jermen-jeksen etti» desek, artyq bolmas. Komandanyng tamasha oiynyna riza bolghan 100 myng jankýier kezdesu ayaqtalghan song oryndarynan tik túryp, qol soqty.

Shiyrek finaldyng jerebesi tartylar kezde Europa chempionaty erejesine mynaday ózgeris engizildi: «eger komandalar match bastalmas búryn oiyn teng ayaqtalghan jaghdayda eki kýnning ishinde qarymta kezdesu ótkizu turaly kelisip almaghan bolsa, onda júp jenimpazy jerebe arqyly anyqtalady». Bir qyzyghy, jana erejening qoldanyluyn júrt kóp kýte qoyghan joq. Birinshilikting Italiyada úiymdastyrylghan aqtyq synynda, dәlirek aitsaq, jartylay finalda alang iyeleri men KSRO futbolshylary kýsh synasty. Qarsylastar bir-birining anysyn andyghan birinshi taym da, alma-kezek shabuylmen ótken oiynnyng ekinshi bóligi de, qaqpa aldy ýzdiksiz qarbalas bolghan qosymsha 30 minut ta eshqanday nәtiyje bergen joq – tablodaghy 0:0 sol kýii siresti de túrdy. Eki jaq qarymta oiyn jóninde aldyn ala kelisip almaghan son, jenimpaz jerebe arqyly anyqtalatyn boldy.

Jerebe nemis tóreshisi Kurt Chencherdin, UEFA ókili, ispandyq Agustin Puyoliding jәne komanda kapitandary Djachinto Fakketty men Alibert Shesternevting qatysuymen tartyldy. Olardyng ortasyna kiyip-jaryp kirip barghan KSRO qúramasynyng bas bapkeri Mihail Yakushin óz esteliginde bylay deydi: «...Puyoli qolyna fransuzdyng on franktik tengesin alyp, «qay jaghyn tandaysyz?» dep Shesternevke qarady. Ol ýndemey túr. Men shydamay: «Figura jaghyn tanda!» – dep qaldym. Óitkeni búl monetanyng figura beti sәl jenildeu sekildi sezilgen-di maghan. Biraq Alibert aqylynan aljasqanday sileyip túrdy da qoydy. Puyoli qashanghy kýtip túrsyn, әlgindey saualdy endi Fakkettiyge qoydy. Ol birden «Figura!» dedi. Tenge aspangha laqtyryldy da, qúldilap jerge týsti. «Figura!» dep Fakkettiyding jandausy shyqqan son-aq, biz ýshin bәri bitkenin týsindim». Al Italiya futbol federasiyasynyng preziydenti, UEFA-nyng bolashaq basshysy Artemio Franky oiynnan son: «Bizding komanda jeniske layyq boldy, biraq oghan kenes qúramasy da layyq edi», – dep aghynan jaryldy.

Ekinshi jartylay final da (igoslaviya – Angliya – 1:0) jankýier qauymnyng janyn bir sәtke de tynym taptyrmaytyn tartysty match boldy. Kileng jas jigitterden jasaqtalghan yugoslavtardan jenilip qalghanyna namystanghan aghylshyndar (qansha degenmen, sol kezdegi әlem chempiondary emes pe?) qola jýlde ýshin bolghan aiqasta baryn sala oinap, KSRO futbolshylarynan basym týsti (2:0).

Al final... ýsh kýnge sozyldy. Áuelgisi 8 mausymda ótip, 1:1 esebimen teng ayaqtaldy. 39-minutta Dragan Djaich esep ashqan son, yugoslavtardyng ony eseley týsuge birneshe mýmkindigi boldy, biraq Dzoff keremet oinady. Tiffoziyler qayta-qayta saghattaryna qarap, typyrshyp otyrghanda aiyp dobyn sheber oryndaghan Andjelo Domenginy tarazy basyn tenestirdi. Búl oiynnyng 81-minuty bolatyn.

Aldyn ala kelisip alghandyqtan, altyn jýldening taghdyryn jerebe emes, qarymta match sheshti. Ol 10 mausym kýni Rimde, sol stadionda oinaldy. «Skuadra adzurranyn» bas bapkeri Ferruchcho Valikaredjy tang qalarlyq batyldyqqa baryp, aldynghy kezdesude alangha shyqpaghan 5 jana oiynshyny qosty (qorghaushylar Roberto Rozato jәne Alessandro Salivadore, jartylay qorghaushylar Sandro Massola men Djankarlo De Sisti, shabuylshy Luidjy Riva). Sóitip, tyng futbolshylardyng kómegine sýiengen alang iyeleri ýsh kýnde eki oiyn ótkizip, silikpesi shyqqan qarsylastaryn aiqyn basymdyqpen jendi. Áriyne, sonau irikteu syndarynan bastap komandanyng oiyn órnegin týzgen qaqpashy Dino Dzoff, qorghaushylar Djachinto Fakketti, Tarchizio Burniich, Aristiyde Guarneri, jartylay qorghaushylar Andjelo Domengini, Ernesto Kastano, shabuylshylar Pietro Anastazi, Pietro Praty syndy júldyzdardyng enbegi de erekshe ekeni anyq.

Búl jenis Italiyagha auaday qajet edi. 1962 jәne 1966 jylghy әlem chempionattarynda toptan da shygha almay, aiday әlemge masqara bolghan komanda aqyry tiffozy aldyndaghy aiybyn juyp, iyghynan jýk týsirgendey boldy.

III EUROPA ChEMPIONATY

(1968 jyl, Italiya)

Finaldyq turnirde 5 match ótkizilip, 7 gol soghylghan. Mergen oiynshy: Djaich (igoslaviya) – 2 dop.

Jartylay final

Italiya – KSRO – 0:0 (qosymsha uaqytta). Jerebe boyynsha finalgha Italiya shyqty. Yugoslaviya – Angliya – 1:0

3-oryn ýshin match

Angliya – KSRO – 2:0

Final

Italiya – Yugoslaviya – 1:1 (qosymsha uaqytta)

Goldar: Djaich, 39 (0:1), Domengini, 81 (1:1).

FINAL (Qosymsha match)

IYTALIYa – YuGOSLAVIYa – 2:0

10 mausym. Riym. Olimpiyalyq stadion. 32 886 kórermen. Tóreshi Mendibili Monasterio (Ispaniya).

Italiya: Dzoff, Burniich, Fakketti, Guarneri, Rozato, Salivadore, Domengini, De Sisti, Massola, Anastazi, Riva.

igoslaviya: Pantelich, Fazlagich, Damyanovich, Pavlovich, Paunovich, Holiser, Hoshich, Achimovich, Musemich, Trivich, Djaich.

Goldar: Riva, 13 (1:0), Anastazi, 32 (2:0).

Sәken Sybanbay

Abai.kz

2 pikir

Ýzdik materialdar

Syni-esse

«Talasbek syilyghy»: Talqandalghan talgham...

Abay Mauqaraúly 1506
Bilgenge marjan

«Shyghys Týrkistan memleketi beybit týrde joghaldy»

Álimjan Áshimúly 3278
Birtuar

Shoqannyng әzil-syqaqtary

Baghdat Aqylbekov 5764