Senbi, 20 Sәuir 2024
Janalyqtar 3977 0 pikir 26 Jeltoqsan, 2013 saghat 07:54

Santa-Klaus Týrkiyada tughan

Álem elderinde Qar-әkey, Shen Dani, Lao jeni, Santa Klaus, Per Noeli, Father Cristmas, Weihnachtsmann, Uofaynykku degen týrlishe ataulargha ie bolghan – әulie Nikolas bolatyn. Týrki elderining órkeniyetin ózderine telip alyp, janalyqty alghash bolyp ashqan synaymen jer-jahangha «damyghan el» degen oy qalyptastyrugha әbden mashyqtanghan europa elderi sol aqsaqal qariyany da ózderine menshiktepti. Degenmen, Santa-Klaus – Nikolastyng tughan otany Finlyándiyanyng Laplandiyasy emes ekendigi,  onyng Týrkiyanyng Demr (Mira) degen qalasynda tuylghandyghy jayynda ghalymdar  aityp jýr.

  Tarqatyp aitar bolsaq, III  ghasyrdyng sonynda Týrkiyanyng Demr qalasyndaghy ómir sýrgen bay kópesting otbasynda bolashaq din qyzmetshisi Nikolas dýniyege kelgen.  Ol jastyq shaghynda pendelik tirshilikten qol ýzip, monastyrige ketedi. Orta jasqa kelgende Nikolas Patara qalasynyng basty din qyzmetshisi bolyp taghayyndalady. Anyz boyynsha, osy qalada bir kedey kisining ýsh qyzy bolypty. Túrmysy nashar otbasy qyzdaryn túrmysqa shygharu ýshin qansha jinasa da aqshanyng basy qúralmapty.  Búl jaghdaydy estigen din qyzmetshisi ol ýige bildirmey kelip, birneshe qalta altyn tastap ketken kórinedi. Mol baylyqqa kenelgen  qyzdar  túrmystyq mәselelerin sheshipti. Sol uaqyttan bastap hristiandarda  «Qasiyetti Nikolas» múqtajdargha kómektesedi degen senim qalyptasady.  

Álem elderinde Qar-әkey, Shen Dani, Lao jeni, Santa Klaus, Per Noeli, Father Cristmas, Weihnachtsmann, Uofaynykku degen týrlishe ataulargha ie bolghan – әulie Nikolas bolatyn. Týrki elderining órkeniyetin ózderine telip alyp, janalyqty alghash bolyp ashqan synaymen jer-jahangha «damyghan el» degen oy qalyptastyrugha әbden mashyqtanghan europa elderi sol aqsaqal qariyany da ózderine menshiktepti. Degenmen, Santa-Klaus – Nikolastyng tughan otany Finlyándiyanyng Laplandiyasy emes ekendigi,  onyng Týrkiyanyng Demr (Mira) degen qalasynda tuylghandyghy jayynda ghalymdar  aityp jýr.

  Tarqatyp aitar bolsaq, III  ghasyrdyng sonynda Týrkiyanyng Demr qalasyndaghy ómir sýrgen bay kópesting otbasynda bolashaq din qyzmetshisi Nikolas dýniyege kelgen.  Ol jastyq shaghynda pendelik tirshilikten qol ýzip, monastyrige ketedi. Orta jasqa kelgende Nikolas Patara qalasynyng basty din qyzmetshisi bolyp taghayyndalady. Anyz boyynsha, osy qalada bir kedey kisining ýsh qyzy bolypty. Túrmysy nashar otbasy qyzdaryn túrmysqa shygharu ýshin qansha jinasa da aqshanyng basy qúralmapty.  Búl jaghdaydy estigen din qyzmetshisi ol ýige bildirmey kelip, birneshe qalta altyn tastap ketken kórinedi. Mol baylyqqa kenelgen  qyzdar  túrmystyq mәselelerin sheshipti. Sol uaqyttan bastap hristiandarda  «Qasiyetti Nikolas» múqtajdargha kómektesedi degen senim qalyptasady.  

    Nikolas tumysynan óte qayyrymdy, janashyr jan bolghan. Jetim kórse jebep, kedey kórse qoltyghynan demep túrugha ýnemi úmtylghan. Jogharyda aitqanday, túrmys-tirshiligi tómen otbasylardy syrttay baqylap, kesh bata tura sol ýiding tóbesine shyghyp, peshting múrjasynan aqsha, azyq-týlik t.b kerek-jaraqtardy tastap jýretin Nikolas 343 jyly 65 jasynda qaytys bolady.

   Keyin,1087 jyly Patara jәne Mura qalalary ornalasqan aimaqty týrik músylmandary basyp alady. Sodan keyin hristiandar Nikolastyng tabytyn jasyryn kelip, qazyp alyp, onyng sýiegin Italiyadaghy Bary aralyna alyp ketken. Sol әulie Nikolastyng qayrymdylyq jasau ýrdisi býginde orystardyng jana jylynda Ded Moroz, Europa jaqta Santa-Klaus bolyp syilyq taratatyn meyirimdi shal beynesinde somdalyp jýr. Óitkeni Nikolas jappay әlem elderining sýiispenshiligine ie bolghan jan.

   Tariyhqa jýginsek, әulie Nikolasqa arnayy Týrkiyada shirkeu de salynghan. Degenmen, shirkeu bineshe mәrte qiraghan eken. Alghashynda jer silkinisi saldarynan, keyin 1034 jyly arab әskerlerining teniz jaqtan basyp kirui kezinde talqandalghan.

   Katoliktik dәstýr boyynsha 6-jeltoqsanda әulie Nikolasty eske alu kýni dep belgiliengen. Alayda Europada keng óris alghan әleumettik-sayasy qozghalys bolghan tústa alynyp tastalghan. Degenmen әli de katolikterding nanymynda ol eng ardaqty әuliye, balalardyn,  keme júmyskerlerinin, balyqshylardyn, saudagerlerdin, alayaqtargha aldanghandardyn, tipti úrlyq jasap ókingenderding qamqorshysy sanalghan.

  Osman imperiyasy kezinde Demr qalasyndaghy әulie Nikolas jerlengen shirkeude Grek Konstantinopli patriarhiyasynyng qyzmeti jalghasyn tapqan eken. 1880 jyly ghibadathanany qayta janghyrtugha orystardyng qayrymdylyq qorlary kómek qolyn sozghan.

  Týrkiya dauysy radiosynyng mәlimetinshe, Demr qalasyndaghy әulie Nikolaspen baylanystyrylyp salynghan shirkeuge әlem elderinen turister kóptep aghylatyn kórinedi. 2010 jyly jeltoqsanda Nikolasty eske alu rәsimine Stambúl, Grekiya jәne Reseyden shamamen 500-dey pravoslaviyalyq din ókilderi kelip qatysqan.

   Degenmen әulie Nikolastyng otany Týrkiya bolsa da, múndaghy az ghana europalanghan músylman-týrikter ghana Rojdestvo merekesin atap ótedi. Al qalghan taza músylmandar ýshin búl tek batystyng merekesi bolyp sanalady. 

   Kóshpendi qaza elining arghy tegi týrkiler ekeni belgili. Týrki jerinde tuylghan әulie Nikolas qayrymdylyq qyzmetimen әlem elderine ýlgi boldy dese bolady. Sondyqtan  Jana jyldy músylman әlemi Hristostyng tughan kýni, Rojdestvo meyramy demey, Týrkilerding qayyrymdylyq isi әlemge taraghan kýn dese artyq bolmas edi.

   Bir ókinishtisi, sovet ókimeti tanghan keri dәstýrleden aryla almay kele jatqan bizding qogham  orystyng jana jylyn sanalarynan birjolata ajyratyp tastaugha asyghar emes. Tipti osy jat merekening shashbauyn kóterude aldylaryna jan salmaydy. «Aldynghy dóngelek qalay jýrse, artqysy da solay jýredi» degendey, Tәuelsizdikpen birge jasasqan jas úrpaqtyng da kenesting «múrasynan» boyyn aulaq әketkeni shamaly. Jeltoqsan aiy bastalysymen-aq elimizding kez-kelgen qalasynyng kóshelerine shyrsha tigilip, әlem-jәlem bezendirilip shygha keletini osyghan dәlel.

   Jalpy, shyrshany shyr ainalghan júrt onyng tarihy negizine ýnilip kórdi me eken?  Reseyde búl merekeni jyldyng basy men sharuashylyqtyn, tirshilikting esebin bastauymen qatysty bolsa, Europada Isa payghambardyng tuylghan kýnimen baylanystyrylghan.

   Jana jyldyng maghynasyna ýnilsek, tirshilik bitkenning qayta jandanyp, janasha keyipke enetin shaq ekenin anghartady. Sondyqtan da Jyldyng basy – Jana jyl ólara tynyshtyqqa úlasqan barlyq is pen tirshilik qantarylatyn qantar aiynda emes, kýnning de, adamnyng da, jan-januardyng da boyyna jylu daryp, janasha meyrimdi qalypqa týsetin Nauryz aiynda bastalatynyna eshkim dau aita almaydy.

Erlan BAPANOV

Abai.kz

0 pikir