Tәuelsiz «Altyn Orda» gazetining ataghy shyghyp, dýrildep túrghan kezi. Aqsu audany әkimining esigin teuip ashyp bir dәu qara kirip keledi. Kirip keledi de, «Altyn Orda» aptalyghynyng Almaty oblysy boyynsha menshikti tilshisi әri arnayy ókilimin. Saghan qoyatyn birneshe súraghym bar», – deydi әkimge. Álgi arada әkim qalbalaqtap qalady, oryntaghynan úshyp túryp qolyn sozady, oryn úsynady. Dәu qara kýjildep otyryp alqymnan alatynday birneshe súraq qoyady. Ákim barynsha ashylyp әm aqtalyp jauap beredi. Sonymen súhbat tәmam bolady.

– Mening endigi súraqtarym sening orynbasarlaryna arnalady, – deydi «Altyn Ordanyn» azuly «tilshisi».

– Lәppay, – deydi әkim, – qazir olargha eskerteyin, súraqtarynyzdy bere beriniz.

«Menshikti tilshimiz» әkimnen shyghyp, әkimning eki orynbasaryn aldyna keltirip, ekeuining ayaghyn bir etikke tyghatynday súraqtar qoyyp, әbden terletedi. Basynda súraq qoyyp otyryp, sonynan audannyng kem-ketigin kózinen tizgen «tilshimiz» qos orynbasargha búiyra sóilep, týitkildi mәselelerding týiinin qalay tarqatugha bolatyn aityp kenes berip tastaydy. Qysqasy, búl ekeuimen de súhbat ayaqtalyp, «Altyn Ordanyn» arystan jaldy «tilshisi» әkimshiliktegi úsaq sheneunikterdi әkimdikting Akt. zalyna jinap taghy da kópiredi. Súraq qoyady, ol súraghyna ózi jauap berip, nasihat soghady. Qoyshy, әiteuir, tanerteng erte Aqsugha at basyn búrghan «tilshimiz» týs aua Taldyqorghangha qaytatyn bolady. Áriyne, jaqsylap otyryp týstenedi. Aldyna kelgen jyly-júmsaqtyng bәrin týk qaldyrmay sypyryp qúlqynyna qúlatady. Álgining qúlqyny tek tamaqqa ghana arnalghan qúlqyn emes eken, empendep qasynda jýrgen eki orynbasargha qarap:

– Taldyqorghannan beri shygharda mashinama benzindi az qúiyp edim, – deydi ynyranyp.

– Búl bayqús mashinamnyng may jútpaghanyna da kóp boldy, – deydi toyghan qarnyn sipap otyryp.

– Aytpaqshy, – deydi sosyn, – bagajniygi danghyrlap bos keldi. Jón biletin jigitterge úqsaysyndar, sony birdene qylyndar!

Tang sәriden talaqtay jabysqan pәleden aman qútylu ýshin orynbasarlar ne istemesin. Mashinasyna may jútqyzyp, janarmaydy auzy-múrynan asyra qúiyp, bagajniygine bir qap ún, bir qap kartop, eki qoydyng etin salyp jóneltedi. Jansýgirov kentine kele qalghan mәrtebeli meymanmen qimay qoshtasudyng rәsimin jasap, bizding «tilshimizdin» qanyn «otty sumen» qyzdyryp ta jiberedi. Ishkizedi. Anau mashinasynyng qorabyn azyqqa toltyryp, ózi tamaqqa da, araqqa da toyyp kelgen jolyna týsedi.

Arada apta ótken song ba, әlde ay aunaghannan keyin be, Aqsu audanynyng әkimdiginen bir aghayynym Aqtóbe qalasyna qonyrau shalyp túr.

– Dәuren, osy senderding Almaty oblysy boyynsha (búl 2000 jyldyng basy, ol kezde Taldyqorghan oblysy Almaty oblysynyng qúramyna engen edi) pәlenbay degen menshikti tilshilering bar ma? Aty – «Pәlenbay», familiyasy – «Týgilenbay».

– Qoy, onday tilshimiz joq. Jalpy Taldyqorghanda sen aitqanday Pәlenbay Týgilenbaev deytin jurnalist joq.

– Oibay-ou, ol seni tanimyn dedi ghoy?

– Syrttay tanysa, tanityn bolar, biraq men onday adamdy tanymaymyn.

– Ol endeshe seni tanimyn dep – bir, «Altyn Ordanyn» tilshisimin dep – eki, kózimizdi baqyraytyp qoyyp sypyryp ketti.

– Sypyryp ketse, ony ózderinnen kórinder. Gazet apta aralatyp auylgha baryp túr. Gazetting songhy betinde redaksiyanyng adresi, telefon nómirleri anyq jazylyp túr. Qara dәu qaraday basynyp, qaharyn tigip otyrghanda, maghan qonyrau shala qoymadyng ba bireuin?

– Sol oiymyzgha kelmepti.

Sodan beri shiyrek ghasyrgha juyq uaqyt ótipti. Gazet atyn jamylghan alayaqtyng isi esime týsse әli kýnge qanym qarayady, sóite túra kýlkim de keledi. Ol zamanda el ishi aqtan qarany aiyra almaytynday anqalau kórinetin. Qazirgi júrttyng kózi ashyq, kókiregi oyau, aqparattyng parqyn biledi, BAQ ókilin týstep tanymasa da, aldanyp qalmaydy dep oilaymyn. Sóitsem, ol oiym beker eken. El eseygen sayyn alayaqtar da amal-aylanyng týrin eseley týsipti. Bopsalap aqsha talap etetin keybir BAQ qyzmetkerlerining qatary jalandaghan blogerlermen tolyghypty.

Qazaq biyligin bopsalaytyn sheteldik quayaq jurnalister de órip jýr. RF BAQ-taryna qyzmet jasaytyn Reseyding Qazaqstandaghy kez kelgen tilshisi – reyder. Qorqytady, ýrkitedi, qiyampúrys súraqtar qoyyp memleketaralyq mәsele tudyrugha qúlshynady. Osy rette men az kýnnen beri pikir talqysynyng «azyghyna» ainalghan akkreditasiyanyng jayyna toqtalmaqpyn.

Juyrda «Mass-media turaly» zang qabyldandy. Zanda jalpy baspasózding qyzmetin jetildire týsetin bayypty baptar bar. Al endi akkreditasiya. Akkreditasiya degenimiz ne? Búl barlyq memleketterde bar, belgili bir BAQ ókilining resmy jiyndargha, mekemelerge, ýlkendi-kishili is-sharalargha qatysuyna rúqsat beretin tirkeu tәrtibi. Bar joghy osy ghana.

Akkreditasiya – mәdeniyet, tәrtip, jauapkershilik. Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi akkreditasiya mәselesinde ýilestirushi ghana. Akkreditasiya jóninde ministr Aida Balaeva hanym FB-daghy paraqshasynda anyq ta qanyq etip jazypty. Ministrding sózinen úqqanym, akkreditteu jurnalistrding qúqyghyn shekteu emes, kerisinshe pәrmen beru, jurnalistterden kәsibiylikti talap etu. Al, búl jaman ba?

2002 jyly qazaqstandyq bir top jurnalist AQSh-qa tәjiriybe almasugha bardyq. AQSh-tyng bir qansha shtatynda, qalalarynda boldyq, әriptesterimizben kezdestik. Sol kezdesulerding barysynda maghan sietldik tәuelsiz jurnalistterding әngimesi qatty únady.

– AQSh-ta absolutti sóz bostandyghy joq. Bostanbyz, azatpyz, tәuelsizbiz degen gazet ne telearna jarnama berushi alpauyttargha tәueldi. Jurnalistterdi AQSh-ta qatty alalaydy. Kogressten bastap bәri ózderine ynghayly BAQ-tyng jurnalistterine ghana akkreditasiya beredi. Mysaly, biz sonday shetqaqpaydy kóp kóretin tәuelsiz jurnalisttermiz, – dedi olar.

Áne, shyndyq qayda jatyr? Al, biz bolsaq, «menshikti tilshi» atyn jamylghan alayaqqa aldanyp, syrtqy kýshterding mýddesi ýshin oibaygha attan qosyp jýrgenderding sózine әli kýnge bas qatyrumen kelemiz.

Memleket bizdiki, Zang bizdiki. Biz memleketimizding aqparattyq qauipsizdigin qorghap, zang men tәrtipti kimnen bolsa da talap etuge qaqylymyz!

Dәuren Qasenúly

Abai.kz