تاۋەلسىز «التىن وردا» گازەتىنىڭ اتاعى شىعىپ، دۇرىلدەپ تۇرعان كەزى. اقسۋ اۋدانى اكىمىنىڭ ەسىگىن تەۋىپ اشىپ ءبىر ءداۋ قارا كىرىپ كەلەدى. كىرىپ كەلەدى دە، «التىن وردا» اپتالىعىنىڭ الماتى وبلىسى بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى ءارى ارنايى وكىلىمىن. ساعان قوياتىن بىرنەشە سۇراعىم بار»، – دەيدى اكىمگە. الگى ارادا اكىم قالبالاقتاپ قالادى، ورىنتاعىنان ۇشىپ تۇرىپ قولىن سوزادى، ورىن ۇسىنادى. ءداۋ قارا كۇجىلدەپ وتىرىپ القىمنان الاتىنداي بىرنەشە سۇراق قويادى. اكىم بارىنشا اشىلىپ ءام اقتالىپ جاۋاپ بەرەدى. سونىمەن سۇحبات ءتامام بولادى.

– مەنىڭ ەندىگى سۇراقتارىم سەنىڭ ورىنباسارلارىڭا ارنالادى، – دەيدى «التىن وردانىڭ» ازۋلى «ءتىلشىسى».

– ءلاپپاي، – دەيدى اكىم، – قازىر ولارعا ەسكەرتەيىن، سۇراقتارىڭىزدى بەرە بەرىڭىز.

«مەنشىكتى ءتىلشىمىز» اكىمنەن شىعىپ، اكىمنىڭ ەكى ورىنباسارىن الدىنا كەلتىرىپ، ەكەۋىنىڭ اياعىن ءبىر ەتىككە تىعاتىنداي سۇراقتار قويىپ، ابدەن تەرلەتەدى. باسىندا سۇراق قويىپ وتىرىپ، سوڭىنان اۋداننىڭ كەم-كەتىگىن كوزىنەن تىزگەن «ءتىلشىمىز» قوس ورىنباسارعا بۇيىرا سويلەپ، تۇيتكىلدى ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن قالاي تارقاتۋعا بولاتىن ايتىپ كەڭەس بەرىپ تاستايدى. قىسقاسى، بۇل ەكەۋىمەن دە سۇحبات اياقتالىپ، «التىن وردانىڭ» ارىستان جالدى «ءتىلشىسى» اكىمشىلىكتەگى ۇساق شەنەۋنىكتەردى اكىمدىكتىڭ اكت. زالىنا جيناپ تاعى دا كوپىرەدى. سۇراق قويادى، ول سۇراعىنا ءوزى جاۋاپ بەرىپ، ناسيحات سوعادى. قويشى، ايتەۋىر، تاڭەرتەڭ ەرتە اقسۋعا ات باسىن بۇرعان «ءتىلشىمىز» ءتۇس اۋا تالدىقورعانعا قايتاتىن بولادى. ارينە، جاقسىلاپ وتىرىپ تۇستەنەدى. الدىنا كەلگەن جىلى-جۇمساقتىڭ ءبارىن تۇك قالدىرماي سىپىرىپ قۇلقىنىنا قۇلاتادى. الگىنىڭ قۇلقىنى تەك تاماققا عانا ارنالعان قۇلقىن ەمەس ەكەن، ەمپەڭدەپ قاسىندا جۇرگەن ەكى ورىنباسارعا قاراپ:

– تالدىقورعاننان بەرى شىعاردا ماشيناما بەنزيندى از قۇيىپ ەدىم، – دەيدى ىڭىرانىپ.

– بۇل بايقۇس ماشينامنىڭ ماي جۇتپاعانىنا دا كوپ بولدى، – دەيدى تويعان قارنىن سيپاپ وتىرىپ.

– ايتپاقشى، – دەيدى سوسىن، – باگاجنيگى داڭعىرلاپ بوس كەلدى. ءجون بىلەتىن جىگىتتەرگە ۇقسايسىڭدار، سونى بىردەڭە قىلىڭدار!

تاڭ سارىدەن تالاقتاي جابىسقان پالەدەن امان قۇتىلۋ ءۇشىن ورىنباسارلار نە ىستەمەسىن. ماشيناسىنا ماي جۇتقىزىپ، جانارمايدى اۋزى-مۇرىنان اسىرا قۇيىپ، باگاجنيگىنە ءبىر قاپ ۇن، ءبىر قاپ كارتوپ، ەكى قويدىڭ ەتىن سالىپ جونەلتەدى. جانسۇگىروۆ كەنتىنە كەلە قالعان مارتەبەلى مەيمانمەن قيماي قوشتاسۋدىڭ ءراسىمىن جاساپ، ءبىزدىڭ «ءتىلشىمىزدىڭ» قانىن «وتتى سۋمەن» قىزدىرىپ تا جىبەرەدى. ىشكىزەدى. اناۋ ماشيناسىنىڭ قورابىن ازىققا تولتىرىپ، ءوزى تاماققا دا، اراققا دا تويىپ كەلگەن جولىنا تۇسەدى.

ارادا اپتا وتكەن سوڭ با، الدە اي اۋناعاننان كەيىن بە، اقسۋ اۋدانىنىڭ اكىمدىگىنەن ءبىر اعايىنىم اقتوبە قالاسىنا قوڭىراۋ شالىپ تۇر.

– داۋرەن، وسى سەندەردىڭ الماتى وبلىسى بويىنشا (بۇل 2000 جىلدىڭ باسى، ول كەزدە تالدىقورعان وبلىسى الماتى وبلىسىنىڭ قۇرامىنا ەنگەن ەدى) پالەنباي دەگەن مەنشىكتى تىلشىلەرىڭ بار ما؟ اتى – «پالەنباي»، فاميلياسى – «تۇگىلەنباي».

– قوي، ونداي ءتىلشىمىز جوق. جالپى تالدىقورعاندا سەن ايتقانداي پالەنباي تۇگىلەنباەۆ دەيتىن جۋرناليست جوق.

– ويباي-وۋ، ول سەنى تانيمىن دەدى عوي؟

– سىرتتاي تانىسا، تانيتىن بولار، بىراق مەن ونداي ادامدى تانىمايمىن.

– ول ەندەشە سەنى تانيمىن دەپ – ءبىر، «التىن وردانىڭ» ءتىلشىسىمىن دەپ – ەكى، كوزىمىزدى باقىرايتىپ قويىپ سىپىرىپ كەتتى.

– سىپىرىپ كەتسە، ونى وزدەرىڭنەن كورىڭدەر. گازەت اپتا ارالاتىپ اۋىلعا بارىپ تۇر. گازەتتىڭ سوڭعى بەتىندە رەداكتسيانىڭ ادرەسى، تەلەفون نومىرلەرى انىق جازىلىپ تۇر. قارا ءداۋ قاراداي باسىنىپ، قاھارىن تىگىپ وتىرعاندا، ماعان قوڭىراۋ شالا قويمادىڭ با بىرەۋىڭ؟

– سول ويىمىزعا كەلمەپتى.

سودان بەرى شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ءوتىپتى. گازەت اتىن جامىلعان الاياقتىڭ ءىسى ەسىمە تۇسسە ءالى كۇنگە قانىم قارايادى، سويتە تۇرا كۇلكىم دە كەلەدى. ول زاماندا ەل ءىشى اقتان قارانى ايىرا المايتىنداي اڭقالاۋ كورىنەتىن. قازىرگى جۇرتتىڭ كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، اقپاراتتىڭ پارقىن بىلەدى، باق وكىلىن تۇستەپ تانىماسا دا، الدانىپ قالمايدى دەپ ويلايمىن. سويتسەم، ول ويىم بەكەر ەكەن. ەل ەسەيگەن سايىن الاياقتار دا امال-ايلانىڭ ءتۇرىن ەسەلەي ءتۇسىپتى. بوپسالاپ اقشا تالاپ ەتەتىن كەيبىر باق قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتارى جالاڭداعان بلوگەرلەرمەن تولىعىپتى.

قازاق بيلىگىن بوپسالايتىن شەتەلدىك قۋاياق جۋرناليستەر دە ءورىپ ءجۇر. رف باق-تارىنا قىزمەت جاسايتىن رەسەيدىڭ قازاقستانداعى كەز كەلگەن ءتىلشىسى – رەيدەر. قورقىتادى، ۇركىتەدى، قيامپۇرىس سۇراقتار قويىپ مەملەكەتارالىق ماسەلە تۋدىرۋعا قۇلشىنادى. وسى رەتتە مەن از كۇننەن بەرى پىكىر تالقىسىنىڭ «ازىعىنا» اينالعان اككرەديتاتسيانىڭ جايىنا توقتالماقپىن.

جۋىردا «ماسس-مەديا تۋرالى» زاڭ قابىلداندى. زاڭدا جالپى ءباسپاسوزدىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرە تۇسەتىن بايىپتى باپتار بار. ال ەندى اككرەديتاتسيا. اككرەديتاتسيا دەگەنىمىز نە؟ بۇل بارلىق مەملەكەتتەردە بار، بەلگىلى ءبىر باق وكىلىنىڭ رەسمي جيىندارعا، مەكەمەلەرگە، ۇلكەندى-كىشىلى ءىس-شارالارعا قاتىسۋىنا رۇقسات بەرەتىن تىركەۋ ءتارتىبى. بار جوعى وسى عانا.

اككرەديتاتسيا – مادەنيەت، ءتارتىپ، جاۋاپكەرشىلىك. مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى اككرەديتاتسيا ماسەلەسىندە ۇيلەستىرۋشى عانا. اككرەديتاتسيا جونىندە مينيستر ايدا بالاەۆا حانىم فب-داعى پاراقشاسىندا انىق تا قانىق ەتىپ جازىپتى. ءمينيستردىڭ سوزىنەن ۇققانىم، اككرەديتتەۋ ءجۋرناليستردىڭ قۇقىعىن شەكتەۋ ەمەس، كەرىسىنشە پارمەن بەرۋ، جۋرناليستتەردەن كاسىبيلىكتى تالاپ ەتۋ. ال، بۇل جامان با؟

2002 جىلى قازاقستاندىق ءبىر توپ جۋرناليست اقش-قا تاجىريبە الماسۋعا باردىق. اقش-تىڭ ءبىر قانشا شتاتىندا، قالالارىندا بولدىق، ارىپتەستەرىمىزبەن كەزدەستىك. سول كەزدەسۋلەردىڭ بارىسىندا ماعان سيەتلدىك تاۋەلسىز جۋرناليستتەردىڭ اڭگىمەسى قاتتى ۇنادى.

– اقش-تا ءابسوليۋتتى ءسوز بوستاندىعى جوق. بوستانبىز، ازاتپىز، تاۋەلسىزبىز دەگەن گازەت نە تەلەارنا جارناما بەرۋشى الپاۋىتتارعا تاۋەلدى. جۋرناليستتەردى اقش-تا قاتتى الالايدى. كوگرەسستەن باستاپ ءبارى وزدەرىنە ىڭعايلى باق-تىڭ جۋرناليستتەرىنە عانا اككرەديتاتسيا بەرەدى. مىسالى، ءبىز سونداي شەتقاقپايدى كوپ كورەتىن تاۋەلسىز جۋرناليستتەرمىز، – دەدى ولار.

انە، شىندىق قايدا جاتىر؟ ال، ءبىز بولساق، «مەنشىكتى ءتىلشى» اتىن جامىلعان الاياققا الدانىپ، سىرتقى كۇشتەردىڭ مۇددەسى ءۇشىن ويبايعا اتتان قوسىپ جۇرگەندەردىڭ سوزىنە ءالى كۇنگە باس قاتىرۋمەن كەلەمىز.

مەملەكەت بىزدىكى، زاڭ بىزدىكى. ءبىز مەملەكەتىمىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىن قورعاپ، زاڭ مەن ءتارتىپتى كىمنەن بولسا دا تالاپ ەتۋگە قاقىلىمىز!

داۋرەن قاسەنۇلى

Abai.kz