Suret - Ghalym Smaghúlúlynyng karikaturasy

Keden odaghynyng tehnikalyq reglamentinin  talaptary boyynsha  Qazaqstan, Resey jәne Belarusi elderinde jiyegine shilter qondyrylghan әielderding ish kiyimin (ystan-trusi) satugha, ony tiguge, shetelden importtaugha tiym salyndy.   Euraziyalyq ekonomikalyq komissiyanyng tehnikalyq mәselelerdi retteu ministri Valeriy Koreshkovting aituynsha, «Jenil ónerkәsip ónimderining qauipsizdigi turaly» Keden  odaghynyng tehnikalyq reglamenti 2012 jyldyng 1 shildesinen bastap zandyq kýshine engen. Koreshkov tehnikalyq reglamentte ishkiyimning dymqyldy ózine siniru  dengeyi   6 payyz bolu kerek. Al sintetikalyq, shilterli ystandardyng dymqyldy siniru kórsetkishi 3-3,6 payyzdan aspaydy. Sondyqtan múnday ishkiyimder Keden odaghynyng talaptaryn qanaghattandyrmaydy deydi. Osy mәselege baylanysty biz ekonomsit Jangeldi Shymshyqov myrzanyng pikirin bilgendi jón kórdik.

Jangeldi Shymshyqov, ekonomist, Ekonomika instituty Astana filialynyng diyrektory:

 - Siz búl talapty bastapqyda qalay qabyldadynyz?

Suret - Ghalym Smaghúlúlynyng karikaturasy

Keden odaghynyng tehnikalyq reglamentinin  talaptary boyynsha  Qazaqstan, Resey jәne Belarusi elderinde jiyegine shilter qondyrylghan әielderding ish kiyimin (ystan-trusi) satugha, ony tiguge, shetelden importtaugha tiym salyndy.   Euraziyalyq ekonomikalyq komissiyanyng tehnikalyq mәselelerdi retteu ministri Valeriy Koreshkovting aituynsha, «Jenil ónerkәsip ónimderining qauipsizdigi turaly» Keden  odaghynyng tehnikalyq reglamenti 2012 jyldyng 1 shildesinen bastap zandyq kýshine engen. Koreshkov tehnikalyq reglamentte ishkiyimning dymqyldy ózine siniru  dengeyi   6 payyz bolu kerek. Al sintetikalyq, shilterli ystandardyng dymqyldy siniru kórsetkishi 3-3,6 payyzdan aspaydy. Sondyqtan múnday ishkiyimder Keden odaghynyng talaptaryn qanaghattandyrmaydy deydi. Osy mәselege baylanysty biz ekonomsit Jangeldi Shymshyqov myrzanyng pikirin bilgendi jón kórdik.

Jangeldi Shymshyqov, ekonomist, Ekonomika instituty Astana filialynyng diyrektory:

 - Siz búl talapty bastapqyda qalay qabyldadynyz?

- Birinshiden, gigiyenalyq túrghydan alghanda, ishkiyimder adamnyng terin siniretin jәne denening dem aluyna qolayly matadan jasaluy kerek. Mәselen, maqta matadan nemese zyghyr matasynan tigilui tiyis. Qytaydan keletin halyq tútynatyn kóptegen tauarlarda múnday talaptar saqtalmaydy. Qytay tauary arzan bolghanmen, adam densaulyghyna ziyandy ekeni týsinikti. Búl túrghydan kelgende, múnday talaptardy engizgeni qúba-qúp deuge bolady.

Ekinshiden, búl talaptyng astary da boluy mýmkin. Sebebi, Resey ne istese de óz ónerkәsibin jan-jaqty qorghau ýshin nemese merkantildik, proteksioniýstik sayasat ústanyp otyrghanyn jasyrudyng eshbir reti joq.

Keden odaghyna kirgennen beri bizge qoyatyn talaptarynyng bәri ainalyp kelgende bizding bәsekege qabilettiligimizdi shektep, kerisinshe, óz ekonomikalarynyng bәsekelestik qabiletin tolyq paydalanyp, bar paydany Reseyge búryp, tarazy basyn ózderine basyp otyrghany anyq.

Esterinizde bolsa, 2010 jyly Kedendik odaq maldy tek qana arnayy mal soyatyn oryndardy soy kerek degen talap qoyyp, bizding qanshama qarajatymyz mal soyatyn qasaphana salugha shashyldy. Aqyry, bizding elden shyghatyn mal etin almay qoyghan edi. Búl - Reseyding Qazaqstangha jasap otyrghan ekonomikalyq ozbyrlyghy men qysymynyng taghy bir aighaghy. Kólikke qatysty da dәl sonday amal qoldandy. Shetel kóligining baghasy ósip, Reseyding ýsh jylda shashylyp qalatyn kólikterin paydalanugha mәjbýr etti. Sondyqtan, tepe-tendik pen teng qúqyqtyq joq jerde zorlyq jasalatyny týsinikti. Qazaqstan Keden odaghynan eshtene útpaydy.

Kedendik odaqqa kiru degen sóz  birte-birte bodandyq qamytyn qayta kii degen sóz.

Integrasiya  birinshi kezekte teng qúqyqtyq, ekinshi kezekte bir-birine tehnikalyq, ekonomikalyq qajettilik syqyldy tújyrymdardan túrady. Al, Resey men Qazaqstan bir-birin tolyqtyratyn emes, bir-birine bәsekeles ekonomikasy bar elder. Eger biz Japoniyamen ekonomikalyq integrasiya. jasaytyn bolsaq, núr ýstine núr bolady. Onda biz shynynda da damyghan elge ainalar edik.

Al, Reseyden biz ne alamyz? Resey bizge ne beredi? Ózderin jarylqay almay jatqan, jylyna 1 million adam qaytys bolyp, sany kemip bara jatqan, maskýnemdik, jezókshelik, jemqorlyq jaylap jatqan Reseyden bizge ne qayyr, ne ýmit?! Tipti Sochiydegi olimpiadanyng ashyluynda olimpiada belgisindegi bes saqinanyng bireuin joghaltyp alghan Reseyden ne súraysyn?! Sondyqtan Kedendik odaq degen qisynsyz nәrse.

Mary El degen bar. Mary avtonomiyalyq respublikasy edi. Mary El dep ózgertti. Sol siyaqty Qazaqstan Keden odaghynan Euraziyalyq odaqqa kirse, Mary El siyaqty Qazaq el bolamyz. Soghan dayyndalyp jatyr ma, bilmeymin, Qazaq eli degenning qaydan shyqqanyn...

- Áyelderge arnap shilderli ishkiyim (ystan-tursi) tigetin jәne ony satatyn firmalargha búryn berilgen sertifikattardyng merzimi 2014 jyldyng 1 shildesinde ayaqtalady. Osy kýnnen bastap  Kedendik odaqtyng reglamentine say emes shilterli ishkimderding satyluyna týbegeyli  tiym salynuy tiyis. Osy mýmkin be?

 - Egerde sheshim qabyldasa, onyng oryndaulyn qatang qadaghalasa, jýzege asyruy әbden mýmkin. Sonyng kesirinen qyz-kelinshekter ishkiyimsiz qalghanmen de, bir jarty jylgha әzirge bar ishkiyimderi jetetin shyghar dep oilaymyz (kýldi). Oghan deyin bir jóni bolar.

- Qazaqstanda shúlyq pen ishkiyimder shygharatyn qanday da bir kәsiporynnyng atyn atay alasyz ba? Qazaq ishkiyimdi qaydan alyp otyr?

 Qazir «Made in Kazakhstan» degen jazuy bar Qyrghyzstannan shyghatyn kiyim-keshekti alyp jatyrmyz ghoy. Qyrghyzstanda bolghanda, olargha «Made in Kazakhstan» dep jazugha tapsyrma berilgen.

Bizde Aqmolada (Astana) jip iyiru fabrikasy bolghan. Ony 1975 jyly sala bastady da, Ukraina, Belarusi, Reseyden júmysshylar әkelip, olardy baspanamen qamtamasyz etti. Al, jergilikti halyqty  qazaqtardy fabrikagha júmysqa almady. Sol fabrikany talan-tarajgha týsirip joq qyldy. Qondyrghylaryn sheteldikter alyp ketti-au deymin... Dәl osy sekildi respublika aumaghyndaghy jenil ónerkәsipting barlyghy toqyrap, jabyldy, talaugha týsti.

- Kedendik odaq qúrylghan kýnnen bastap Resey tarapynan әrtýrli tiymdar kóbeyip ketti. Turasyn aitqanda Kedendik odaq Reseyding menshigi siyaqty. Endi mine, «anany kiyme, mynany kiydin» әngimesi shyghyp jatyr. Shamasy Reseyde bir myqtynyng naqsýieri me, әlde erketotay qyzy ma, bireui bytqytyp ishkiyim shygharghanda sonysyn saudalay almay shyghyngha batyp otyrsa kerek. Siz qalay oilaysyz?

- Ábden mýmkin. Naryqtyng zandylyqtaryn paydalana otyryp, astyrtyn sayasy qoldau arqyly payda tabu  dýniyejýzinde qoldanylyp kele jatqan sayasattyng bir týri. Sondyqtan, solay boluy mýmkin ekenin joqqa shyghara almaymyn.

Dayyndaghan  Ómirjan Ábdihalyqúly

Abai.kz