Júma, 27 Qyrkýiek 2024
Alang 295 0 pikir 26 Qyrkýiek, 2024 saghat 14:32

Qúqyqtyq sauattylyqty qalay arttyramyz?

Kollaj: Abai.kz

Qazir elimizde qúqyqtyq sauattylyq mәselesi- eng manyzdy bolyp otyr. Óitkeni óz qúqyghyn bilmegendikten  túrghyndar tiyisti mindetterdi orynday almaydy. Abai.kz tilshisi qúqyqtyq sauattylyqty qalay arttyramyz degen saualdy qúqyqtyq salanyng mamandaryna qoyyp kórdi.

Halyqtyng qúqyqtyq sauattylyghyn arttyru manyzdy!

Alibina Túryntaeva, zanger:

– «Zang ýstemdigi reytinginde Qazaqstan búrynghy kenes ýkimeti qúramynda bolghan elderden joghary túrghanymen, múndaghy adam qúqyghyn qorghau, zang ýstemdigi, jemqorlyq, ashyq ýkimet sekildi mәseleler әli de tolyqtay sheshilgen joq. Osy tústa mamandar ol ýshin qazaqtandyqtardyng qúqyqtyq sauattylyq dengeyin arttyru kerek ekenin aitady. Óitkeni  zandar men qúqyghyn bilmeu tek azamttardyng ghana emes, memleket taghdyryna da qauip tóndirui әbden mýmkin. Qazirgi kezde sottyng resmy isterine qarap otyryp, azamattardyng qúqyqtyq sauattylyq dengeyine tújyrym jasau óte qiyn. Tipti, mýmkin emes. Degenmen әleumettik jobalardyn, kenesterding nәtiyjesi boyynsha, qazaqstandyqtardyng qúqyqtyq sauattylyghy әli de tómen dengeyde ekeni aitylyp jýr. Qúqyqtyq sauattylyqtyng tómendigi qarapayym azamattyq qúqyqtyq sharttar jasaspauymen sipattalady. Óitkeni adamdar kýndelikti tirligin onay sheshem dep oilap, qarapayym sauatty adamnyng jasaytyn dýniyelerin istemeydi. Onyng qatarynda enbek sharty, azamattyq, qúqyqtyq sharttar. Mәselen, bireuden qyzmet ne zat satyp alatyn kezde shart jasaspaydy. Al shart jasalmaghannan keyin qúqyqtyq qatynastardy dәleldeu mýmkin emes. Mysaly, Astana men Almatyda mýlikti jalgha alu kórsetkishi óte joghary. Osy boyynsha da kópshilik kelisimshartqa otyrmaydy da, keyin sonyng zardabyn shegedi. Sondyqtan qarapayym dengeydegi jazbasha kelisimshart mәselesin kóteru kerek. Men songhy kezde qúqyqtyq sauattylyq dengeyin arttyru mәselesin kóterip jýrmin. Búl mәseleni memlekettik dengeyde qolgha alyp, halyqtyq qúqyqtyq sauattylyghyn arttyrugha kýsh salumyz kerek. Dәl qazirgi jaghdayda túrghyndar ýshin de, jastar ýshin de óz qúqyghy men mindetterin bilu manyzdy. Taghy bir manyzdy mәsele qazaq tilinde qyzmet kórsetetin zang salasy mamandarynyng da bilimi azdau, tipti qazaq tilinde sóileytin sauatty zangerlerdi tabu onay emes.

Halyqtyng qúqyqtyq sauattylyghyn arttyru maqsatynda jasalyp jatqan әleumettik jobalar joq emes, bar. Biraq olardyng bireuining de paydasy joq. Men sonday jobanyng birine qatysyp, sauattylyq dengeyin arttyrugha atsalysqan adam retinde aitqym keledi. Óitkeni memleket tarapynan bólinip jatqan qarajat az, mýmkin búl memleketke qajet te emes shyghar. Ekinshiden, sapasy joghary dengeydegi mamandar sany da az. Ásirese, qazaq tildi zangerlerding bilimi men biliktiligi kónil kónshitpeydi. Sonymen qosa qazir audandardan óz kәsibin jaqsy biletin zanger tabu óte qiyn. Almaty men Astanadan tabugha bolady, alayda ónirlerde búl ýlken mәselening biri dep aitar edim. Aytyp otyrghanym qazaq tildi mamandardyng jetispeushiligi».

Qúqyqtyq sauatty arttyrugha memlekettik baghdarlama kerek!

Dinara Jangirova, zanger:  

– «Qazirgi tanda әleumettik-ekonomikalyq jaghdaygha baylanysty alayaqtardyng sany da kóbeyip ketkeni jasyryn emes. Barlyq salanyng onlayngha kóshui de alayaqtyq jasau әdisterin odan sayyn arttyra týsti. Al qúqyqtyq túrghydan sauatsyz adam әriyne, alayaqtardyng jemtigi bolatyn anyq. Búl jerde qúqyq qorghau organdary ghana kýres júmystaryn jýrgize alady.

Ýkimet osy jaghymen júmys isteui qajet. Áleumettik-ekonomikalyq jaghday tómen bolghan sayyn, qylmys sany da kóbeye beredi. Búl – ghylymy dәleldengen fakt. Al әleumettik jaghdaydy jaqsartpay, qylmys sanyn azaytpay, mәseleni qúqyqtyq sauattandyrumen sheshem deu – adasu. Sondyqtan azamattardyng әleumettik-ekonomikalyq jaghdayyn jaqsartu kerek. Halyqty qúqyqtyq jaghynan sauattandyru ýshin memlekettik dengeydegi ýlken baghdarlama qúru qajet ekenin aitqym keledi. Alayaqtar mәselesi býkil elde bar. Ony týp-tamyrymen joi mýmkin emes. Qúqyqtyq sauatsyz adam alayaqtardyng jemtigi bolady. Mәselen, qarjy piramidasyn aityp ótuge bolady. Mektep, kolledj jәne joghary oqu orny studentterine qúqyqtyq jәne qarjylyq sauattylyq baghytynda pәnderdi engizu kerek. Ekeui qatar jýredi, óitkeni qay jerde qarajat bolady, sol jerde alayaqtyq bar. Sondyqtan formalizmge salynbay, qogham ókilderin shaqyryp, ýlken memlekettik baghdarlama dayyndau qajet. Árkim ózi bilgenin istey bermey, baghdarlama shenberinde oqytyluy kerek. Odan bólek Zandar men qúqyghyn biluge әr azamat ózi mýddeli boluy tiyis. Damushy elderge qaraghanda damyghan elderdegi adamdardyng qúqyghyn qorghau sekildi mәseleler jaqsy jolgha qoyylghan. Mamandar múnyng sebebin halyqtyng da qúqyqtyq túrghydan sauattyraq boluymen týsindiredi, yaghny әr azamat ózi de mýddeli boluy tiyis. Álem elderindegi qúqyqtyq sauattylyq dengeyi әrtýrli. Mәselen, Europa men Amerikada joghary. Ol jaqta kez kelgen mәselege adam qúqyghy túrghysynan keledi. Al bizding postkenestik elderde mәselege memlekettik mýdde túrghysynan qaraydy. Batys elderinde jeke adam qúqyghy túrghysynan keletin bolghasyn, әr adam oqugha, ýirenuge mýddeli. Mәselen, AQSh-ta zangerler sany bizden әldeqayda kóp. Alayda olar bizdegidey prokuror, sot, tergeushi bolayyn dep emes, «ózim ýshin» degen maqsatta ýirenedi. Ol jaqta adamdardyng ózderi qúqyqtaryn biluge mýddeli. Oghan ómirin ózgertetin faktor retinde qaraydy. Adamdardyng qúqyqtyq sauattylyghyn arttyru ýshin biylik basynda otyrghandar men auqatty adamdar zangha baghynuy, zang ayasynda júmys isteui kerek. Olardyng zangha baghynuy - qarapayym adamdar ýshin kórsetkish, olar da zangha baghynugha tyrysady. Eger de bizde qylmys jasaghan adam bosatylyp ketse, úrlyq jasaghan adam jazasyn tartpaytyn bolsa, әriyne, adamdar qúqyqtyq sauatty boludyng paydasyn kóre almaydy. Keybir sot prosesteri jabyq týrde ótedi. Sudiyalar sot prosesinde bolyp jatqan mәselelerdi talqylaugha rúqsat bergisi kelmeydi. Zandy kariera jasau ýshin ne basqa maqsatta emes, óz qúqyghyndy bilu ýshin ýirenuimiz kerek. Zang – bizding qolymyzdaghy qaru. Búryn bes qaruy say dep aitushy edi ghoy, óitkeni batyrlar oqystan keletin jaghdaylardyng bәrine dayyn boluy tiyis, sol sebepti de qaruyn saylaydy. Memleket tynysh ómirdi qamtamasyz etip otyr. Qazirgi bizding bes qaruymyz – zandy bilu. Bizge qauip-qater kóshedegi tentekterden kelmeydi, qauip týrli alayaqtardan, zandy mengergen qu adamdardan keledi. Zandy qúqyghyn bilgen adam – bes qaruy say adam. Sondyqtan bes qaruym say bolsyn dese, әr adam zandy ózi ýshin oqyp, ony paydalana bilui tiyis.

Qúqyqtyq sauattylyqty arttyru ýshin zandar men qúqyqtyq normalardy bilu qajet. Búl azamattardyng negizgi qúqyqtary men mindetterin bilu, sonday-aq sot tóreligining rәsimderi men tetikterin týsinudi qamtidy. Múnday aqparatqa ie azamattar óz qúqyqtary men mýddelerin tiyimdi qorghaugha, sonday-aq qaqtyghystardyng aldyn alugha jәne qúqyqtyq dengeyde sheshuge mýmkindik alady.

Qúqyqtyq sauattylyq jeke azamat ýshin ghana emes, qogham ómirining әrtýrli salalarynda da manyzdy. Bizneste qúqyqtyq sauattylyq qolayly jәne boljamdy iskerlik ortany qúrugha kómektesedi. Zandar men erejelerge sәikes keletin biznes senimdilikti arttyrady jәne ekonomikalyq damugha yqpal etetin investisiyalardy tartady.

Ádilet ministrligi jyl sayyn memlekettik organdarmen birlesip, «Ádilet kenes beredi», «Ashyq esik kýnderi», «Qoghamdyq qabyldau», «Halyq advokaty», «Qúqyttyq keruen» jәne t.b. is-sharalardy úiymdastyrady.

Múnday is-sharalardyng maqsaty – azamattardyng qúqyqtyq normalar turaly bilimin arttyru, halyqty óz qúqyqtary men mýddelerin qorghaugha ýiretu, qúqyqtyq bilimderdi naqty jaghdaylarda praktikalyq qoldanugha ýiretu, azamattardyng qúqyqtyq aqparat pen bilim beru resurstarynyng qoljetimdiligin arttyru, әrbir azamattyng qúqyqtaryn qorghau, qúqyqtyq mәseleler boyynsha qajetti bilim men týsinikti qalyptastyru manyzdy. Sondyqtan halyqtyng qúqyqtyq sauattylyghyn arttyru ýshin barlyq qajetti is-sharalardy jasauymyz kerek».

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alashorda

IYdey Alasha y sovremennyy Kazahstan

Kerimsal Jubatkanov 2559