Sәrsenbi, 18 Jeltoqsan 2024
Janalyqtar 181 0 pikir 17 Jeltoqsan, 2024 saghat 12:38

Qúqyqtyq aktilerdegi sybaylas jemqorlyq tәuekelderin anyqtau jәne aldyn alu tetikteri

Suret: QazÚU resmy saytynan alyndy.

Qúqyqtyq aktilerdegi sybaylas jemqorlyq tәuekelderin anyqtau jәne aldyn alu mәselesi qazirgi zamanghy Qazaqstannyng әleumettik-ekonomikalyq jәne sayasy damuy ýshin erekshe manyzgha iye.

Sybaylas jemqorlyq memlekettik basqaru jýiesining tiyimdiligine núqsan keltirip, azamattardyng qúqyqtary men zandy mýddelerin búzady. 2024 jyly tirkelgen sybaylas jemqorlyq qylmystarynyng sany artyp, búl mәselening ózektiligin odan әri arttyra týsude. Halyqaralyq reytingterde, mysaly, Transparency International-dyng Sybaylas jemqorlyqty qabyldau indeksinde Qazaqstannyng ortasha dengeydegi orny sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýreste qúqyqtyq reformalardyng әli de jetkiliksiz ekenin kórsetedi. Sondyqtan qúqyqtyq aktilerdegi jemqorlyq tәuekelderin jýieli týrde anyqtap, tiyimdi aldyn alu tetikterin engizu Qazaqstannyng strategiyalyq basymdyqtarynyng biri bolyp tabylady.

Zertteu maqsaty men mindetteri: Búl zertteuding negizgi maqsaty – qúqyqtyq aktilerdegi sybaylas jemqorlyq tәuekelderin anyqtau jәne olardy joydyng tiyimdi tetikterin úsynu. Búl maqsatqa jetu ýshin kelesi mindetter qoyylady:

  1. Qúqyqtyq aktilerdegi sybaylas jemqorlyq tәuekelderin anyqtau әdisterin zertteu.
  2. Qazaqstandaghy normativtik-qúqyqtyq aktilerding sybaylas jemqorlyqqa beyim tústaryn taldau.
  3. Halyqaralyq tәjiriybeni zerttep, ony Qazaqstan jaghdayynda qoldanu mýmkindikterin anyqtau.
  4. Qúqyqtyq aktilerding sapasyn arttyru ýshin zamanauy әdister men tetikterdi әzirleu.
  5. Qoghamdyq baqylaudy kýsheytu jәne azamattyq belsendilikti arttyru boyynsha úsynystar jasau.

Qazaqstandaghy qúqyqtyq aktilerdegi sybaylas jemqorlyq tәuekelderin anyqtau jәne aldyn alu mәselesi qazirgi tanda memlekettik sayasattyng basym baghyttarynyng biri bolyp tabylady. Elding sybaylas jemqorlyqqa qarsy strategiyasy men qúqyqtyq reformalary búl baghyttaghy negizgi qúraldar bolyp sanalady. Osy zertteu ayasynda qúqyqtyq aktilerdegi jemqorlyq tәuekelderin anyqtau әdisteri men aldyn alu tetikterine toqtalyp, Qazaqstandaghy naqty statistikalyq mәlimetter men halyqaralyq tәjiriybeler negizinde taldau jýrgizildi. Sybaylas jemqorlyqqa qarsy is-qimyl agenttigi mәlimetterine sәikes, 2022 jyly Qazaqstanda 1,724 sybaylas jemqorlyq qylmysy tirkelgen, búl kórsetkish 2021 jylmen salystyrghanda 11%-gha joghary. Kóptegen jemqorlyq qylmystary memlekettik satyp alular, liysenziyalar men rúqsattardy beru salalarynda anyqtalghan. Búl faktiler qúqyqtyq aktilerdi jetildiru qajettiligin dәleldeydi, sebebi olardyng keybireulerinde jemqorlyq tәuekelderin tughyzatyn qúqyqtyq olqylyqtar bar ekeni bayqaldy.Qúqyqtyq aktilerdegi sybaylas jemqorlyq tәuekelderin anyqtau ýshin eki negizgi baghyt qoldanylady: ishki jәne syrtqy taldau. Ishki taldau memlekettik organdardyng óz qúrylymdary ayasynda jýrgizilse, syrtqy taldau arnayy uәkiletti organdar men azamattyq qoghamnyng qatysuymen jýzege asyrylady. Mysaly, Qazaqstanda normativtik qúqyqtyq aktilerdegi tәuekelderdi taldau kezinde olardyng normalarynyng anyq jәne týsinikti boluy, artyq burokratiyany boldyrmau, sonymen qatar azamattardyng qúqyqtary men mindetterin búzbaytyn әdil talaptardyng qoyyluy nazargha alynady. 2022-2026 jyldargha arnalghan Qazaqstannyng sybaylas jemqorlyqqa qarsy sayasatynyng tújyrymdamasynda jemqorlyq tәuekelderin tómendetuding birneshe tetikteri kórsetilgen.

Osylaysha, qúqyqtyq aktilerdegi sybaylas jemqorlyq tәuekelderin anyqtau jәne aldyn alu tetikterin tiyimdi paydalanu arqyly Qazaqstan sybaylas jemqorlyq dengeyin tómendetip, memlekettik basqarudyng ashyqtyghy men tiyimdiligin arttyra alady. Búl memleket pen qogham arasyndaghy senimdi nyghaytyp, elding әleumettik-ekonomikalyq damuyna ong әser etedi.

Mynbatyrova N.Q.

Ál-Faraby atyndaghy QazÚU, Memleket jәne qúqyq teoriyasy men tarihy, konstitusiyalyq jәne әkimshilik qúqyq kafedrasynyng dosenti, zang ghylymdarynyng kandidaty

Qasymbek Á.J.

Ál-Faraby atyndaghy  QazÚU Zang fakulitetining magistranty

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

46 - sóz

Poeziya men prozada qatar qalam terbegen jazushy

Ahmetbek Kirshibay 1540
46 - sóz

Tiybet qalay Tәuelsizdiginen aiyryldy?

Beysenghazy Úlyqbek 1869