Qazaq dalasy qasiyet túnghan jerlerge bay ekendigi aqiqat. Sonday kiyeli jerlerding biri – zamanynyng kósemi, abyzy, batyry bolghan Álmerek Janshyqúly (1658 – 1754 j.j.) jatqan jer.

Qargha tamyrly qazaq óz tarihynda nebir zúlmatty basynan keshirgeni ras. Dalasy qan sasyp, balasy qúldyqqa, qyzy kýndikke ketken zamanda qazaqtyng óz ishinen shyqqan bahadýr batyrlary el, jerdi qorghap, bolashaqqa amanat etti. Tól tarihymyz tәuelsiz Qazaqstan atty memleketting qazirgi әlem kartasynan óz ornyn tabu jolynda sanaly ghúmyryn sarp etken talay tau túlghany biledi. Últtyn, júrttyng bolashaghy ýshin basyn bәigege tikken onday asyl azamatqa baghany da, batany da halyq bergen.

«Etikpenen su keship, qu tolaghay jastanyp» jýrip jaudan jerdi azat  etken túlghalar qazaqtyng býgingi úlanghayyr dalasy ýshin, ýlttyng bolashaghy ýshin basyn bәigege tikti. Solardyng biri – Álmerek Janshyqúly.

El basyna kýn tughan qysyltayang shaqta sharshy topta sóz bastap, qajet kezde atajaugha qarsy qol bastaghan, tәlimi zor tarihy túlgha Álmerek Janshyqúly jastayynan aqyldylyghymen, ótkirligimen kózge týsip, el arasynda bedelge ie boldy. Ol jas kezinde elge tanymal, Úly jýzge biylik aitqan Sýiir tildi Sýiindik biyden bata alghan. Búl batanyng manyzy erekshe, óitkeni ol onyng bolashaqta el basqarushy, әdil by әri kóregen túlgha bolatynyn menzegen.

Qazaq-jonghar soghysyna basynan ayaghyna deyin qatysqan Álmerek baba jaugha qarsy erlik kórsetip, batyr retinde tanyldy. Soghys jyldary qartaya bastaghanda, әskerge sarbaz jattyqtyryp, batyr shәkirtter tәrbiyeledi. Onyng shәkirtteri arasynan Rayymbek batyr, Sauryq batyr siyaqty belgili túlghalar shyqty.Sonymen qatar, ol kóripkeldik jәne emshilik qasiyetterimen tanyldy. Áskerdi emdep, halyq arasynda dәstýrli emshilikti qoldandy. Rayymbek batyr men basqa shәkirtterine erekshe kóz baylau әdisin ýiretip, dúshpangha qarsy jekpe-jekterde jeniske jetuge kómektesken.

Álmerek baba 1754 jyly qazirgi Almaty oblysy Ile audany aumaghynda  qaytys bolghan. 2001 jyly batyr, abyz babamyzdyng basyna kesene túrghyzylyp, ólgenimiz tirilip, óshkenimiz janghanday boldy. Baurayynda kesene, qorym, búlaghy bar, yaghni, tútas tarihiy-mәdeny keshen aumaghy jәne onyng ainalasy «Álmerek jazyghy» dep atalady. Elimizding týkpir-týkpirinen kelgen halyq baba ruhyna taghzym etip, ruhany kýsh alyp qaytyp jatady.

Almaty oblysy, Ile audany aumaghynda ornalasqan búl memorialdyq keshen kýni keshege deyin «Álmerek» tarihiy-mәdeny qoghamdyq qorynyn» balansynda boldy.

Uaqyttyng kóshi algha jyljyghan sayyn adamzattyng ómir sýru salty da ózgeriske úshyrap otyrady. Tehnika qaryshtap damyp, týrli tehnologiyalar payda bolady, algha qoyghan maqsat-mindetter men tanym-talaptar da  ózgeredi. Degenmen, bir ózgermeytin qúndylyq bar. Ol – últtyq bolmys, ruhany tәrbiye.

Osy orayda, eldigimizdi nyghaytyp, últ bolmysyn asqaqtatu ýshin osynday tarihy jerlerdi, kiyeli mekenderdi halyqty, sonyng ishinde óskeleng úrpaqty eldikke tәrbiyeleytin, boyyna ruhany kýsh darytatyn tәrbie jәne bilim ortalyqtaryna ainaldyru qajet-aq. Memleket tarapynan búnday qadamdar jasalyp ta jatyr.

Sonyng aiqyn ýlgisi – halqymyzdyng últtyq biregeyligining myzghymas negizin qúraytyn elimizding tarihiy-mәdeny múrasy, janyna demeu izdegen júrtshylyq ziyarat etetin ruhany nysan – Álmerek Janshyqúlynyng memorialdyq keshenin memleket menshigine qabyldap, Almaty oblysy Mәdeniyet, arhivter jәne qújattama basqarmasy «Almaty oblysy muzeyler birlestigi» KMQK balansyna berilui.

Qasiyetti jer memleket qaramaghyna ótkennen song Álmerek baba keshenining ainalasy abattandyrylyp, osy jerde ornalasqan qúrylys nysandaryna tiyisti zandastyru júmystary jýrgiziletin bolady. Bolashaqta el tarihyn, babalarymyzdyng ótken jolyn úrpaqqa nasihattaytyn ýlken ruhany orda – tarihiy-tanymdyq muzeyding ashyluy da aldyn-ala josparda bar sharua.

Búl jerge búryn túrghyndar kelip ziyarat etetin bolsa, onyng sipaty bolashaqta odan da kemeldenip, ruhany nәr alatyn qasiyetti oryngha ainalady. Elimizde babalar ruhyna taghzym etetin kiyeli oryndarynyng memlekettik qoldau arqasynda iri tarihiy-mәdeni, ruhany ordalargha ainalghandyghynyng kóptegen mysaldary bar. Mysaly, Týrkistandaghy qasiyetti «Áziret Súltan» qoryq-muzeyi, alghashqy qazaq handarynyng panteony kóne Sarayshyqtaghy muzey, Almaty qalasy muzeyler birlestigine qarasty Rayymbek batyr kesenesi. Osy Rayymbek batyr kesenesi aumaghynda muzey qúrylysy josparlanyp, qazir jobalau júmystary ayaqtala keldi.

«Tau shayqalsa da tarih shayqalmaydy» degen halqymyz. Álmerek babamyzdyng memorialdyq keshenin odan әri damytu, ony tәrbie ordasyna ainaldyru –  esimizdi jinap, Tәuelsiz el bolyp, ata-babamyzdy eske aludyng dәleli. Jas úrpaq tarihtan ónege alyp, qazaq elin, ken-baytaq jerin sýiip ósse – búl últymyzdyng ómirshendigining belgisi emes pe?!

Babalarymyzdyn  jýrip ótken joly, tariyhqa tanbalanghan izi – biz ýshin ýlgi, shejire, taghdyr-tariyh. El erimen enseli. Endeshe,  «Elim» dep enirep tughan erlerding esimi esh uaqytta eleusiz qalmaytyny aqiqat. Búl – anyq!

Qayrat Tarbaev,

Qazaqstan Jurnalister odaghynyng mýshesi

Abai.kz