قازاق دالاسى قاسيەت تۇنعان جەرلەرگە باي ەكەندىگى اقيقات. سونداي كيەلى جەرلەردىڭ ءبىرى – زامانىنىڭ كوسەمى، ابىزى، باتىرى بولعان المەرەك جانشىقۇلى (1658 – 1754 ج.ج.) جاتقان جەر.

قارعا تامىرلى قازاق ءوز تاريحىندا نەبىر زۇلماتتى باسىنان كەشىرگەنى راس. دالاسى قان ساسىپ، بالاسى قۇلدىققا، قىزى كۇڭدىككە كەتكەن زاماندا قازاقتىڭ ءوز ىشىنەن شىققان ءباحادۇر باتىرلارى ەل، جەردى قورعاپ، بولاشاققا امانات ەتتى. ءتول تاريحىمىز تاۋەلسىز قازاقستان اتتى مەملەكەتتىڭ قازىرگى الەم كارتاسىنان ءوز ورنىن تابۋ جولىندا سانالى عۇمىرىن سارپ ەتكەن تالاي تاۋ تۇلعانى بىلەدى. ۇلتتىڭ، جۇرتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن باسىن بايگەگە تىككەن ونداي اسىل ازاماتقا باعانى دا، باتانى دا حالىق بەرگەن.

«ەتىكپەنەن سۋ كەشىپ، قۋ تولاعاي جاستانىپ» ءجۇرىپ جاۋدان جەردى ازات  ەتكەن تۇلعالار قازاقتىڭ بۇگىنگى ۇلانعايىر دالاسى ءۇشىن، ءۇلتتىڭ بولاشاعى ءۇشىن باسىن بايگەگە تىكتى. سولاردىڭ ءبىرى – المەرەك جانشىقۇلى.

ەل باسىنا كۇن تۋعان قىسىلتاياڭ شاقتا شارشى توپتا ءسوز باستاپ، قاجەت كەزدە اتاجاۋعا قارسى قول باستاعان، ءتالىمى زور تاريحي تۇلعا المەرەك جانشىقۇلى جاستايىنان اقىلدىلىعىمەن، وتكىرلىگىمەن كوزگە ءتۇسىپ، ەل اراسىندا بەدەلگە يە بولدى. ول جاس كەزىندە ەلگە تانىمال، ۇلى جۇزگە بيلىك ايتقان ءسۇيىر ءتىلدى سۇيىندىك بيدەن باتا العان. بۇل باتانىڭ ماڭىزى ەرەكشە، ويتكەنى ول ونىڭ بولاشاقتا ەل باسقارۋشى، ءادىل بي ءارى كورەگەن تۇلعا بولاتىنىن مەڭزەگەن.

قازاق-جوڭعار سوعىسىنا باسىنان اياعىنا دەيىن قاتىسقان المەرەك بابا جاۋعا قارسى ەرلىك كورسەتىپ، باتىر رەتىندە تانىلدى. سوعىس جىلدارى قارتايا باستاعاندا، اسكەرگە سارباز جاتتىقتىرىپ، باتىر شاكىرتتەر تاربيەلەدى. ونىڭ شاكىرتتەرى اراسىنان رايىمبەك باتىر، ساۋرىق باتىر سياقتى بەلگىلى تۇلعالار شىقتى.سونىمەن قاتار، ول كورىپكەلدىك جانە ەمشىلىك قاسيەتتەرىمەن تانىلدى. اسكەردى ەمدەپ، حالىق اراسىندا ءداستۇرلى ەمشىلىكتى قولداندى. رايىمبەك باتىر مەن باسقا شاكىرتتەرىنە ەرەكشە كوز بايلاۋ ءادىسىن ۇيرەتىپ، دۇشپانعا قارسى جەكپە-جەكتەردە جەڭىسكە جەتۋگە كومەكتەسكەن.

المەرەك بابا 1754 جىلى قازىرگى الماتى وبلىسى ىلە اۋدانى اۋماعىندا  قايتىس بولعان. 2001 جىلى باتىر، ابىز بابامىزدىڭ باسىنا كەسەنە تۇرعىزىلىپ، ولگەنىمىز ءتىرىلىپ، وشكەنىمىز جانعانداي بولدى. باۋرايىندا كەسەنە، قورىم، بۇلاعى بار، ياعني، تۇتاس تاريحي-مادەني كەشەن اۋماعى جانە ونىڭ اينالاسى «المەرەك جازىعى» دەپ اتالادى. ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن حالىق بابا رۋحىنا تاعزىم ەتىپ، رۋحاني كۇش الىپ قايتىپ جاتادى.

الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى اۋماعىندا ورنالاسقان بۇل مەموريالدىق كەشەن كۇنى كەشەگە دەيىن «المەرەك» تاريحي-مادەني قوعامدىق قورىنىڭ» بالانسىندا بولدى.

ۋاقىتتىڭ كوشى العا جىلجىعان سايىن ادامزاتتىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتى دا وزگەرىسكە ۇشىراپ وتىرادى. تەحنيكا قارىشتاپ دامىپ، ءتۇرلى تەحنولوگيالار پايدا بولادى، العا قويعان ماقسات-مىندەتتەر مەن تانىم-تالاپتار دا  وزگەرەدى. دەگەنمەن، ءبىر وزگەرمەيتىن قۇندىلىق بار. ول – ۇلتتىق بولمىس، رۋحاني تاربيە.

وسى ورايدا، ەلدىگىمىزدى نىعايتىپ، ۇلت بولمىسىن اسقاقتاتۋ ءۇشىن وسىنداي تاريحي جەرلەردى، كيەلى مەكەندەردى حالىقتى، سونىڭ ىشىندە وسكەلەڭ ۇرپاقتى ەلدىككە تاربيەلەيتىن، بويىنا رۋحاني كۇش دارىتاتىن تاربيە جانە ءبىلىم ورتالىقتارىنا اينالدىرۋ قاجەت-اق. مەملەكەت تاراپىنان بۇنداي قادامدار جاسالىپ تا جاتىر.

سونىڭ ايقىن ۇلگىسى – حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق بىرەگەيلىگىنىڭ مىزعىماس نەگىزىن قۇرايتىن ەلىمىزدىڭ تاريحي-مادەني مۇراسى، جانىنا دەمەۋ ىزدەگەن جۇرتشىلىق زيارات ەتەتىن رۋحاني نىسان – المەرەك جانشىقۇلىنىڭ مەموريالدىق كەشەنىن مەملەكەت مەنشىگىنە قابىلداپ، الماتى وبلىسى مادەنيەت، ارحيۆتەر جانە قۇجاتتاما باسقارماسى «الماتى وبلىسى مۋزەيلەر بىرلەستىگى» كمقك بالانسىنا بەرىلۋى.

قاسيەتتى جەر مەملەكەت قاراماعىنا وتكەننەن سوڭ المەرەك بابا كەشەنىنىڭ اينالاسى اباتتاندىرىلىپ، وسى جەردە ورنالاسقان قۇرىلىس نىساندارىنا ءتيىستى زاڭداستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەتىن بولادى. بولاشاقتا ەل تاريحىن، بابالارىمىزدىڭ وتكەن جولىن ۇرپاققا ناسيحاتتايتىن ۇلكەن رۋحاني وردا – تاريحي-تانىمدىق مۋزەيدىڭ اشىلۋى دا الدىن-الا جوسپاردا بار شارۋا.

بۇل جەرگە بۇرىن تۇرعىندار كەلىپ زيارات ەتەتىن بولسا، ونىڭ سيپاتى بولاشاقتا ودان دا كەمەلدەنىپ، رۋحاني ءنار الاتىن قاسيەتتى ورىنعا اينالادى. ەلىمىزدە بابالار رۋحىنا تاعزىم ەتەتىن كيەلى ورىندارىنىڭ مەملەكەتتىك قولداۋ ارقاسىندا ءىرى تاريحي-مادەني، رۋحاني وردالارعا اينالعاندىعىنىڭ كوپتەگەن مىسالدارى بار. مىسالى، تۇركىستانداعى قاسيەتتى «ازىرەت سۇلتان» قورىق-مۋزەيى، العاشقى قازاق حاندارىنىڭ پانتەونى كونە سارايشىقتاعى مۋزەي، الماتى قالاسى مۋزەيلەر بىرلەستىگىنە قاراستى رايىمبەك باتىر كەسەنەسى. وسى رايىمبەك باتىر كەسەنەسى اۋماعىندا مۋزەي قۇرىلىسى جوسپارلانىپ، قازىر جوبالاۋ جۇمىستارى اياقتالا كەلدى.

«تاۋ شايقالسا دا تاريح شايقالمايدى» دەگەن حالقىمىز. المەرەك بابامىزدىڭ مەموريالدىق كەشەنىن ودان ءارى دامىتۋ، ونى تاربيە ورداسىنا اينالدىرۋ –  ەسىمىزدى جيناپ، تاۋەلسىز ەل بولىپ، اتا-بابامىزدى ەسكە الۋدىڭ دالەلى. جاس ۇرپاق تاريحتان ونەگە الىپ، قازاق ەلىن، كەڭ-بايتاق جەرىن ءسۇيىپ وسسە – بۇل ۇلتىمىزدىڭ ومىرشەڭدىگىنىڭ بەلگىسى ەمەس پە؟!

بابالارىمىزدىڭ  ءجۇرىپ وتكەن جولى، تاريحقا تاڭبالانعان ءىزى – ءبىز ءۇشىن ۇلگى، شەجىرە، تاعدىر-تاريح. ەل ەرىمەن ەڭسەلى. ەندەشە،  «ەلىم» دەپ ەڭىرەپ تۋعان ەرلەردىڭ ەسىمى ەش ۋاقىتتا ەلەۋسىز قالمايتىنى اقيقات. بۇل – انىق!

قايرات تارباەۆ،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz