Bir qyzyghy osy eki ólendi  men bala kezden bilemin. Bireuin jattap óstik, bireuin baptap óstik.  Búl ólender keshegi el basyna kýn tughan kezde ómirge kelgen edi.  Opatty uaqytta  okopta tughan poeziya. Ómir men Ólim, Kýn men Týn, Aq pen Qara aiqasqan shaqta aqyndardyng mahabbat jayly tolghauy týsinikti... jәne osynyng bәrine jas soldattyng alandauy zandylyq. Sarbaz buyrqanyp, búrsanyp, múzday temir qúrsanyp kele jatqan dúshpanyna qasqayyp qarsy túrsa da,  artta qalghan aruyn oilap múnayady..

Jdy menya, y ya vernusi.
Toliko ocheni jdiy,
Jdi, kogda navodyat grusti
Jeltye dojdiy,
Jdi, kogda snega metut,
Jdi, kogda jara,
Jdi, kogda drugih ne jdut,
Pozabyv vchera.

Otan – tuyp ósken elin, jerin. Deytúrghanmen, artynda aru qalghany qanday ghaniybet, әri netken azap?..  Sondyqtan da Konstantin Simonov «jdy menya» deydi. Aqynnyng búl – shyn sózi. Óitkeni avtor orys qyzynyng psihologiyasyn jaqsy biledi. Sondyqtan oghan ótinishi men tilegin qatar aitady. Simonov búl ólendi  Valentina Serovagha arnaghan. 1941 jyly jazda jazylghan ólenning órisi 1942 jyly kenge jayyldy. IYә, búl óleng sol súrapyl zamanda tang aldyndaghy terezeden týsken sәuledey әr soldattyng janyna jaqyn boytúmary boldy.

Osynday shaqta qazaq soldaty Qasym bylay deydi:

Ónimde me edi, týsimde me edi,
Kórip em ghoy bir armanday qyzdy...
Bir nәzik sәule kýlimdep edi,
Súrapyl soghys soqty da búzdy.
Sapyrdy dauyl, tebirendi teniz,
Tulady tolqyn, shayqaldy shyn-qúz...
Qyp-qyzyl órtting ishinde jýrmiz,
Qayda eken, qayda, Darigha, sol qyz?!.

Qasym jyryndaghy qazaq soldatyna auylda qalghan aruyna alandaugha mýmkindik joq. Sebebi, teniz tebirenip, dauyl sapyryp jatyr. Eng bastysy – eldi, jerdi jaudan aman saqtap qalu kerek. Onyng ýstine, Otan ýshin ot keshken zaman – qighash qasqa qaraylaytyn zaman emes. Al, bile bilgen adamgha alashtyng aruy azamatyn  joryqtan kýtetini beseneden belgili. Qazaq әielderi jarynyng tósegin eshqashan bylghamaghan, jaman atqa qaldyrmaghan. Kózi ashyq oqyrman ony jaqsy biledi, basqasyn qoyghanda, Ábish Kekilbaev aghamyz ben Asqar Sýleymenovti jetelep jýrip ósirgen apalarymyz jargha adal әielderding jarqyn beynesi әm simvoly emes pe?!

Taghy da Konstantin Simonovty tyndayyq:

Jdi, kogda iz dalinih mest
Piysem ne priydet,
Jdi, kogda uj nadoest
Vsem, kto vmeste jdet.
Jdy menya y ya vernusi,
Ne jaley dobra.
Vsem, kto znaet naizusti
Chto zabyti pora.

Aqyn ózining habar osharsyz ketse de, tipti, tútqyngha týsken kýnde de bәribir keletinin aitady. Tek sen kýtseng boldy. Basqasynyng bәri de ekeumizge bóget bolmas. Tek kýte bil! Bir ótinish, bir tilek. Kókeydegi aitylmaghan jalghyz auyz  aqyrghy sóz: «Sen eshkimge kónilindi bermeshi. Tiri jangha búrylmasang bolghany. Basqasynyng bәri  bos dýniye. Tek meni kýt, kýtshi  meni...» –  dep jalynghanday. Óleng óte jaqsy. Say sýiegindi syrqyratady. Alayda. búl – qazaqqa tәn tilek, ótinish emes. Bizding batyrlarymyz joryqqa attanghanda: «Ua, әruaq! Ua, aqsarbas! Jolymyzdy onghara kór! Jaudy jenip tughan elge aman esen qaytugha Alla nәsip etsin!» – dep tilek tilegen. Mýmkin sondyqtan da bolar «bala – belde, qatyn – jolda» degeni. Áytpese Mahambet: «Qoghaly kólder qom sular, kimderge pana bolmaghan? Basyna jibek baylaghan arular kimnen qalmaghan?» – dep aitpas edi-au...

Qaytadan Qasymgha oralayyq.

Oq tiydi kelip, qayratym kemip,
Baramyn sónip, kelmeydi ólgim.
Túrghanday sol qyz janyma kelip,
Talpyna berdi qayran jas kónil.
Baramyn sónip, baramyn sónip
Jútar ma meni  myna súm soghys?
Armanym bar ma ólsem bir kórip,
Qayda eken qayda, Darigha, sol qyz?

Óng men týstey, adamnyng esi kiresili-shyghasyly sәtte osynday suretting kóz aldyna keluine senesin, ilanasyn. «Túrghanday sol qyz janyma kelip». Qúddy kino kadrlar. Oqyrmannyng ózi sheshsin degendey avtor múnda arudyng týr әlpetin, kiygen kiyimin aitpaydy. IYә, mynau qoIY qara týtin basqan, jer dýnie qoparylghan әlemde, adam ayaghy ólik pen qiraghan tehnikadan jýre almay túrghan kezde ýstinde – qos etek kóilek,  kyzghylt kamzol kiygen aru qyz oq pen órtke qaramay saghan qolyn sozady. Álde seni kórip baqyttan basy ainalyp kýlgendey me, bolmasa, myna mýshkil haline qarap kókiregine óksik kelip tyghylghanday ma?.. Búl – Áuezovting «Qaragózi». Es-aqylynan adasqan shaghy. Bolmasa, Koroli Lirding qyzdarynan pana tappay shyqqandaghy dýley dauyl ómirindey óksik kezen.

«Armanym bar ma ólsem bir kórip. Qayda eken qayda, Darigha, sol qyz?».

Búl – jastyqqa tәn romantika ghana emes, búl – er jigitting armany. Ómirin kim ýshin qighanyn súlu qyzdyng kórgeni abzal. Qazaqsha aitqanda búl arman – ólim, aq ólim. Otan ýshin, Eli ýshin sheiyit bolghan batyrdyng songhy sәtinde eles bolghan erke qyzdyng kelui, oghan qol sozuy epostyq kórinis. «Qyz Jibek» filimindegi Tólegen ólgende aqboz attyng ertoqymsyz eles bop bara jatqanynday... Qarapayym ólenning epikalyq kýshi, romantikasy. Qasymnyng óleni osymen erek, osysymen qúndy.

Konstan Simonov ne deydi?

Jdy menya, y ya vernusi,
Vsem smertyam nazlo.
Kto ne jdal menya, tot pusti
Skajet: – Povezlo.
Ne ponyati, ne jdavshim iym,
Kak sredy ognya
Ojidaniyem svoiym
Ty spasla menya.
Kak ya vyjiyl, budem znati
Toliko my s toboy,-
Prosto ty umela jdati,
Kak nikto drugoy.

Ólendegi qaytalana beretin «jdy menya y ya vernusi» degen joldar búl tek poetikalyq әdis emes, búl – psihologiyalyq túrghydan nysanagha dóp tiygen, sol shaqtaghy milliondaghan soldattyng birge soqqan jýregining dýrsili. Bizding Qasym da dәl solay:

«Jendik qoy jaudy arman, ne qúrbym?
Kýrkirep kýndey ótti ghoy soghys.
Kelemin qaytyp, ólenimdi aityp..
Qayda eken qayda, Darigha, sol qyz?» – deydi.

Songhy jol taghy da qaytanalanyp túr. Biraq Kasymnyng óleninde  erkelik bar, erlik bar, órlik bar, optimizm atoylap kózge úryp túr. Mysaly, maydanger aqyn Syrbay Maulenov: «Barady ýnsiz týnerip, Soghystan qaytqan soldattar», – deydi.. Syrbay aqyn búl jerde muzyka tilinde vilionchelide, jo-jok, kontrabasta oinasa, Qasym fleytada oinaghanday, Rimskiy Korsakovityng «Polet shmelyass»  ispetti, oinaqy saz tógedi. Sonysymen de Qasym – qazaqqa núr syilaghan aqyn. Ómirden erte kóshken, óz baghasyn tolyghymen әli de ala almaghan jampoz. Qasym solay qazaq poeziyasyna óz atyn erkelep jýrip jazghan túlgha. «Kelemin qaytyp, ólenimdi aityp».  Mine, obraz.. Mine, keyipker, mine, geroy! Ólendetpese bola ma? Jaudy jenip, Reyhstagqa tu tigip  kele jatqanda, Ermahan bokser aitpaqshy, «nege óleng aitpasqa?». Onyng ýstine aqyndy tosqan, kýtip jýrgen, qalyndyghy nu ormanday qiyndyqqa qaramay, qara jolgha kýnde kóz salghan qayran aru bar, opaly, adal jar bar. Ol – qazaq qyzy. Óitkeni qazaq qyzynyng atasy qashanda: «Janym – arymnyn sadaghasy», – deytin-di. IYә, osynday ústanym men tәrbiyeni kórgen qyzdyng basqasha boluy, eles bop kelgenimen, er azamaty egeuli nayza qolgha alyp, enku-enku jer shalghanda – kýtpeui mýmkin emes. IYә, solay. Aqyn jýrek ansay jyrlaghan aru – Qasymnyng ghana Darighasy emes,  qazaqtyng – Darighasy. Ár qazaqtyng ishtey izdeytin, kýtetin aru qyzy.

Talghat Temenov, kinorejisser

Abai.kz