Mәjilis deputaty Edil Janbyrshin qoldanystaghy zannyng ayasynda jappay kóshedegi búralqy itterdi ústap, qamau sharalaryn iske asyru, agressiya kórsetkenderin jәne júqpaly aurumen auratyndaryn evtanaziya jasau mýmkindikterin qarastyru turaly bastama kóterdi.

Edil Janbyrshin óz deputattyq saualyn QR Premier-ministri Olbas Bektenovting atyna joldaghan.

Edil Janbyrshiyn, Mәjilis deputaty:

– Ótkende ghana Manghystau ónirinde bolghan oqigha barsha ata-analardyng uayymyn kýsheytti. Ózderiniz de estip-bilip otyrsyzdar, 16 jastaghy bala itke talanyp, auyr jaghdayda auruhanagha týsti.

Bireuler «qazir eshtenege tang qalugha bolmaydy, onda túrghan ne bar?» deui mýmkin, biraq mәnisine tereng ýnilsek, búl oqigha birneshe qoghamdyq problemanyng betin ashyp berdi.

Birinshiden, itke talanghan balanyng jasy 16-da ekenin eskeru kerek. Onyng ornynda 3-4 jastaghy býldirshin bolsa, jaghdayynyng qanday bolatynyn elestetu qiyn.

Ekinshiden, búl – aqparat qúraldarynda jazylyp, rezonans tudyrghan oqigha. Soghan oray, oblystyq auruhanada itke talanghan balagha qajetti em-sharanyng bәri jasalyndy.

Biraq, auyldarda it talaghan balanyng bәrine dúrys medisinalyq kómek der kezinde jasalyp jatyr ma, әriyne joq!

Ýshinshiden, dene jaraqaty jazylar, al balanyng psihikasyna keltirilgen zaqym men onyng saldaryn kim oilaydy?! Búl dert ómir boyy adamnyng taghydyryna keri әser etpey me?

Songhy kezde balalardy qoyyp, búralqy itter eresekterge shabuyl jasaghan oqighalar da kóbeyip ketti. Sonda búralqy, ash itterdi tyya almasaq, jas bala men qorghansyz kәrilerdi olardan qorghay almasaq, biz kimbiz?!

Búralqy itter turaly sóz bolsa, januarlar qúqyghyn qorghaushy keybir úiymdar óre túrady. Týsinemiz, olar YuSAID siyaqty batystyq úiymdardan alghan granttarynyng aqshasyn aqtauy kerek bolar. Biraq, januarlar qúqyghy Adam qúqyghynan joghary bolghany ma?!

Qazaqstan Respublikasynyng eng birinshi baylyghy – adam, al Memleketting mindeti – әueli әr azamattyng beybit jәne qauipsiz elde ómir sýruine jaghday jasau. Taghy da qaytalap aitamyn, adamnyng qauipsizdigi birinshi orynda túruy tiyis!

Osydan 20 jyl búryn Almaty oblysy, Talghar qalasynda bes jasynda it talaghannan keyin tili saqaulanyp nevralgiya auruyna shaldyqqan kishkentay balanyng taghdyghyryn biletin bolarsyz. Onyng ata-anasy qyzyn emdetu ýshin qansha uaqyt, qansha qajyr, qansha qarajat júmsady – ony kim eseptedi, kim kompensasiya tóledi? Eshkim.

Múnday oqighalar el ishinde kóp.

Osynday oqighalardy әlgi shetelden grantalghysh úiymdar nege kótermeydi? Nege zerttemeydi?

Búralqy, qanghybas, auru itterding «qúqyghyn» qorghaushylar eng aldymen itke talanyp, auruhanagha týsken basqa emes, óz balasy dep elestetip kórsin!

Qoldanystaghy zannama ayasynda búralqy itterdi ústap, olargha sterilizasiya, ekpe jasap, qaytadan bos jiberu qarastyrylghan. Biraq múnday praktika bizdi alandatyp otyrghan problemanyng sheshimin tabugha kómektespedi. Resmy statistikagha sýiensek

Elimizde jyl sayyn 38 mynnan astam adamdy itter qabady. Oilanyp qaranyzdarshy sonda kýnine 104 adamdy itter talaydy. Al onyng keminde jartysy – 14 jasqa deyingi balalar. Búl – resmy sifrlar, qorqynyshty әri súmdyq statistika.

Birneshe Mәjilis deputattary bolyp, osy mәseleni retteu ýshin zang jobasyn әzirlep, Parlamentte talqylap jatyrmyz. Óitkeni bosatyp jibergen búralqy it qoghamgha qauipti jәne ekonomikalyq jaghynanda tiyimsiz bolyp túr.

Birinshiden, tabighy túrghyda kóbey mýmkindiginen airylghanymen, hayuan ózining hayuandyghyn qoymaydy. Onyng ýstine, qanghysbas itterding basty instinkti – ashtyqpen kýres ekeni belgili. Ash it adamgha shabuyl jasaudan tayynbaydy. Onyng ýstine, qanghybas itter týrli júqpaly aurular taratady.

Ekinshiden, qala men auylda qanghybas itterding sany azaymay otyrghanynyng bir sebebi – olardy asyrap alghan adamdardyng jauapsyzdyghy.

Ýshinshiden, qanghybas itterdi arnayy ýi-jaylarda ústap, olardy kýtip-baghugha memlekettik budjetten qyruar aqsha bólinedi. Eseptep kórinizder, mektepte bir balany tamaqtandyrugha memlekettik budjetten kýnine 840 tenge bólinedi, al bir itti sterilizasiya, vaksinasiya, chippen jәne operasiyadan keyin kýtip ústaugha 20 mynnan 40 myngha deyin qarjy kerek eken. Ádilet qayda? Adamgha degen janashyrlyq qayda?

Sondyqtan, «Januarlargha jauapkershilikpen qarau turaly» QR zanyna bizder úsynghan iyesiz, búralqy itterdi 15 kýnnen song evtanaziya әdisimen úiyqtatu normasy – gumanistik sheshim dep bilemin.

Búl AQSh, Japoniya, Izraili, Fransiya, Úlybritaniya, Litva siyaqty әlemning kóptegen elderinde qoldanylatyn әdis. Tipti skandinaviya elderinde Reseyden búralqy itter shekaradan ótip ketse, birden atyp tastaydy.

Osyghan oray, qoghamda qajetsiz dau kóterip jýrgen keybir «januar qúqyghyn» qorghaushylar eng aldymen adam qúqyghy men adam qauipsizdigi degen mәseleni eske alsyn.

Tipti olar aqbókender men Kaspiyding it balyghy myndap qyrylghanda nege bastaryn búghyp ýndemey qaldy? Álde batysta otyrghan «diriyjerleri» granttaryn tek itter men mysyqtardy qorghau ýshin berdi me?

Búralqy itterding mәselesin qoghamda jýieli týrde sheshu ýshin, Ýkimet kelesi mәselelerdi qolgha aluy kerek:

Birinshi, ózderin «zooqorghaushylarmyz» dep tirkelgen barlyq úiymdardyng qanday kózderden jәne qanday maqsatta qarjy alghanyn tekseru qajet;

Ekinshi, Azamattardy, Parlament deputattary men memlekettik qyzmetkerlerdi әleumettik jeliler men BAQ-da balaghattap, qaralau, jala jabu faktilerin zerttep jәne zerdelep, olardy úiymdastyryp otyrghan túlghalardy anyqtap, olardyng is-qimylyna qúqyqtyq bagha berilui tiyis;

Ýshinshi, qoldanystaghy zannyng ayasynda jappay kóshedegi búralqy itterdi ústap, qamau sharalaryn alsyn, agressiya kórsetkenderin jәne júqpaly aurumen auratyndaryn evtanaziya jasau mýmkindikterin qarastyrsyn.

Qúrmetpen, «AMANAT» Fraksiyasynyng mýsheleri.

Abai.kz