Lәilә Baqdәuletqyzy Kamakova 1977 jyly 18 nauryzda Semey (qazirgi Abay) oblysynyng Ayakóz audanyndaghy Qaraqol auylynda dýniyege kelgen. Almatydaghy Ál-Faraby atyndaghy Qazaq Últtyq uniyversiyteti jurnalistika fakulitetining týlegi. «Qos qarlyghash» atty jyr jinaghy jaryq kórgen. Birqatar ólenine әsem әuendi әnder  jazylghan.

Álem halyqtary Jazushylar odaghynyn, Týrki әlemi Jazushylar odaghynyn, Qazaqstan Avtorlary qoghamynyng mýshesi. «Qazaqstan Avtorlary qoghamynyng  laureaty», «Qazaqstan Respublikasy mәdeniyeti jәne óner salasynyng ýzdigi» medalidarynyn, Birinshi dәrejeli Diplomynyng iyegeri.

– Lәilә Baqdәuletqyzy, syr-súhbatymyzdy tughan jeriniz, ósken ónirinizdenbastasaq deymiz...

– Kezinde ataghy  dýrkiregen,  alaqanday auyldan ýsh birdey Sosialistik Enbek Eri shyqqan asyl túqymdy  mal sharuashylyghymen ainalysatyn «Qaraqol» kensharynda tuyp-óstim. Auyldy nebәri 27  jasynda Australiya men Jana Zelandiya elderinde tәjiriybe almasyp, sharuashylyqqa tiygizer qasiyeti  bar, ónimdiligi joghary etti-jýndi «Soltýstik qazaq merinosy» túqymyn shygharghan ghalym - Erghazy Tәnirbergenúly,  auyldyng órkendeuine ayanbay enbek etip, ruhaniyatyna zor ýlesin qosqan Túrsyn Mahmetov syndy myqty azamattar basqardy.

Sol auyldyng orta mektebinen bilim aldym. Árkimning tughan jeri - ózine júmaq. Kindik kesip, baldәuren balalyq shaghym ótken tughan topyraghym - erekshe qymbat, airyqsha ystyq. Key kezde Shyghysymnyng syqyrlaghan sary ayazyn saghynyp qalamyn.

«Qaraqol, suyndy iship, ósip edim,
Terbetken baqytymdy besik edin.
Kiyelim, qasiyettim, boytúmarym,
Aq ordam, tughan jerim, nesibelim!»
«Keretin qiyalymnyn  jelkenderin,
Saghyndym auylymnyng tentek jelin.
Qalanyng qoldan qoyghan súlulyghyn
Tabighiy kelbetine  tengermedim»,  - dep jyrlaghan ekenmin. Jyrlay da beremin.

– Lәilә hanym, Shyghystyng shynaryna balanatyn osy bir airyqsha atty, erekshe esimdi Sizge kim qoyghan? Mәjnýnning Lәilisi, Júmatay Jaqypbaevtyng Lәilәsi, ataqty «Dos-Múqasan» ansambli shyrqaytyn «Lәilim shyraghy» degendey...

– Qúdabay atam qúlaghyma azan shaqyryp, atymdy Lәilә dep qoyypty. Ózime únaydy. Júmsaq estiletin nәzik esim. Atam jýirik at minip, it jýgirtken, qasqyrdy qúryghymen-aq soghyp alatyn sayatker adam bolghan. Ájemning esimi – Aysha.

Jogharyda aitylghan shygharmalar keyipkerindey bolmasam da maghan arnalghan birtalay  ólen-jyrlar bar. Tipti, arnau kýy de jazylghan.

– Mektepte qanday oqushy boldynyz? Ústazdarynyzdan  kimderding esimi airyqsha? Alghashqy ólenderinizdi qashan jaza bastadynyz?

– Mektepte úqypty, tiyanaqty, tәrtipti oqushy boldym. Úiymdastyrushylyq qabiletimmen tanylghanmyn. Qazaq tili men әdebiyeti pәnine  degen mahabbatym airyqsha  túghyn. Ásirese, erkin taqyrypqa shygharma jazu qatty  únaytyn. Onday kezde erkin kósilip, tipti, taqyryp boyynsha arasynda  óleng de jazyp jiberetinmin. Ádebiyetke qyzyghushylyghymdy arttyrghan osy pәnnen dәris bergen  Raygýl Joldybayqyzy, Beybit Ziyadaúly syndy ústazdarym edi. Raygýl apayymnyng  sabaq týsindirui, kiyim kiyisi, jýris-túrysy, qimyl-qozghalysy,  tipti, sóilegen sózine deyin erekshe әser beretin. Óte bilimdi, tap-túinaqtay adam edi. Sabaqty janyn berip týsindiretin. Naghyz ústaz qanday bolady dese,   sol bir  meyirban jannyng  beynesi kóz aldyma keledi. Ádebiyetke degen qyzyghushylyghymdy oyatqan  ayauly ústazdarym - osy kisiler... Alghashqy ólenderimdi sol mektep qabyrghasynda jýrgende (10-11 synyptarda) jazyp bastadym.

– Qay aqyngha elikteysiz? Siz únatatyn aqyndar? Esenghaly Raushanovtyng «Qyzdardan aqyn shyqpaydy әnshi, kýishi bolmasa», - degen pikirimen kelisesiz be?

– Eshkimge eliktemeymin. Ólenge arnayy baulyghan ústazym bolghan joq. Qanmen kelgen qasiyet. Ákem poeziyagha jaqyn boldy. Bizge óleng kitaptardy jii oqytyp, tyndaytyn. Ata-anam merzimdi jәne Ortalyq  basylymdardy jazdyryp alyp túratyn. Jastayymyzdan «Leninshil jas» (qazirgi «Jas Alash»), «Qazaq әdebiyeti», «Jetisu», «Pravda», «Izvestiya», gazetteri men «Jalyn», «Júldyz», «Qazaqstan әielderi», «Mәdeniyet jәne túrmys» (qazirgi «Parasat»), «Ara», «Shmeli», «Ogonek», «Chelovek y zakon» jurnaldaryn  oqyp óstik.

Poeziyada  ózindik erekshe qoltanbasyn qaldyra bilgen aqyndardy airyqsha qúrmetteymin. Minezdi aqyndardy jaqsy kóremin. Abay Qúnanbaev, Mahambet Ótemisúly, Maghjan Júmabaev, Qasym Amanjolov, Toqash Berdiyarov, Múqaghaly Maqataev, Tólegen Aybergenovten  bastap, Múhtar Shahanov, Temirbek Medetbek, Fariza Ongharsynova, Esenghaly Raushanov, Tynyshtyqbek Ábdikәkimúly, Gýlnәr Salyqbaeva   syndy aqyndardyng ólenderin sýiip oqimyn.

Esenghaly aghamyz «Qyzdardan aqyn shyqpaydy...» degen sózdi tura maghynasynda aitpaghan bolsa kerek. Áyel zaty dýniyege  úrpaq әkelushi bolghandyqtan, onyng maqsaty - óleng jazu emes, úrpaq órbitip, tәrbie beru degendi menzegen siyaqty.

Aqyndyq qasiyet - kez kelgenning boyyna dary bermeytin,  әrkimge búiyra bermeytin baq.  Qyzdardyn  qabilet-qarymy, payym-týisigi, suretteu sheberligi, oy úshqyrlyghy, sóz baylyghy, qiyal terendigi, sezimtaldyghy - er azamattardan әste kem týspeydi. Qyzdardan da aituly  aqyn shyghatynyn aldynghy buyn aqyn әpkelerimiz de, qazirgi buyn zamandas aqyn qyzdarymyz da dәleldep jýr.

– Ómirde aqyndardyng bәri jalghyz», «Aqyndardyng bәri baqytsyz», «Aqynnyng janyn aqyn ghana týsinedi» degen úghymdar jayly ne aitasyz?

– Aqyndardyng әlemi ózgeshe. Júrt  kórmegendi kórip, júrt  sezbegendi sezu - bizge berilgen airyqsha qasiyet. Negizinde olar jayly  aitylghandardyng bәri   ras nәrse. Biraq, moyyndaghymyz kelmeydi.

– Ólenderinizdi keyde nelikten jigitterding atynan jazghandy jaqsy kóresiz? Shygharmalarynyzdy әleumettik jelige salasyz ba? Shygharmashylyq kesh ótkizip kórdiniz be?

– IYә, anda-sanda er adam keypine enip, jazatynym bar. Ásirese, Mahabbat taqyrybyna kelgende. Ol  er azamattardyn janyn teren týsinip, ishki sezimin, tebirenisin obrazdy kýide bere alatynymda shyghar, bәlkim.

2022 jyly  Ardaqty әpkem ekeuimizding shygharmashylyghymyzdy qamtyghan túnghysh jyr jinaghy-myz – «Qos qarlyghash» kitaby jaryq kórdi. Ákemizding qúrmetine arnalghan kitaptyng búlay ataluynda da ózindik  sebep bar. Ákemiz әpkem ekeuimizdi «qos aqquym», «qos qarlyghashym», - dep erkeletetin. Atymdy osy qos qyzym shygharady deytin.

«Kelgen sayyn baqyt syilap shadyman,
Qyzdarym jýr ómirimdi úzartyp», - dep jyrlaytyn edi.

Alda jeke-jeke jyr jinaqtaryn shygharu oyymyzda bar. Ólenderimdi siyrek te bolsa feysbuk jelisindegi paraqshama salyp túramyn.

2022 jyly tughan jerimiz - Qaraqol auylynyng 90 jyldyq mereytoyynda alghashqy tuyndymyzdyng túsauyn kestik. Esten ketpes búl oqighanyng tuyp-ósken ólkemizding mereyli toyyna túspa-tús kelgenine quandyq. Sol jyly kiyeli Syr elining kurortty aimaghy - Janaqorghan jerinde shygharmashylyq keshimiz ótken bolatyn.

– Qazaq poeziyasynyn qazirgi dengeyin qalay baghalaysyz? Jas aqyndar  shygharmashylyghy jayly ne aitasyz?

– Qazirgi qazaq poeziyasy jana bir sipatta damyp, órlep keledi. Jana ghasyrda әdebiyetimiz ruhany jaghynan qayta týledi dese bolady. Poeziyada taqyryptyq jaghynan, óleng qúrylymy jaghynan ong ózgerister bolyp, últtyq әdebiyet óz kelbetin aiqyndauda. Postmodern dәuirindegi aqyndardyng shygharmalaryndaghy  izdenis, talpynys, oy erkindigi, stili aluandyghy, ólendi týrli formada úsynu - sananyng janghyryp, talghamnyng ózgergenining aiqyn kórinisi.

«Aluan-aluan jýirik bar, әline qaray shabatyn» - demekshi, keybir jas tolqyn elikteuge úrynyp jatady. Jattandylyq pen birizdilikke boy aldyrady. Taqyryptyng maghynasyn ashpay, oiyn qiilastyra almay qinalady. Alayda, poeziya әleminde sony soqpaq sala bilgen erekshe sóz saptauymen, tosyn teneulermen, oy terendigimen sýisindiretin aqyndar da barshylyq. Últtyq poeziyagha sýbeli ýles qosqan Úlyqbek Esdәulet, Tynyshtyqbek Ábdikәkimúly, Serik Aqsúnqarúly, Aqberen Elgezek, Qalqaman Sariyn,  Tanakóz Tolqynqyzy, Erlan Jýnis, Bauyrjan Babajanúly, Ershat Qayboldiyn, Baqytjan Aldiyar  siyaqty  aqyndar legin aitugha bolady.

– Sýiip oqityn kitaptarynyz? Únatatyn әnshi, sazger, biyshi, kýishi, aktyor, sportshylarynyz kimder?

– Bizdin kezimizde qalta telefony, internet degen bolghan joq. Sondyqtan da kitap oqugha degen yntamyz zor túghyn. Kitap oqudyn lәzzaty men rahatyn sezinip óstik.

"Parasat maydany", " Alasapyran", Qan men ter", "Ataukere", "Aqiqat pen anyz", "Mahabbat qyzyq mol jyldar", " Dýniyeghayyp", "Ómirzaya", "Aqan seri", " Tazynyng ólimi", taghy basqa kitaptardy airyqsha únatyp oqydyq. Jaqynda oqyghan kitaptarym: "Dýnie ghapyl", "Sýleyler ótken soqpaqpen", "Rayymbek -  kiyeli joldyng iyesi", " Últtyng úly ústazy", "Áuezov әlemi" shygharmalary.

Biz es bilgeli anamyzdyng auzynan jii estigen halyq әnderi men sal-serilerdin, Shәmshi Qaldayaqov, Núrghisa Tilendiyev, Áset Beyseuov, Eskendir Hasanghaliyev syndy syrshyl  sazgerlerding әnderimen  susyndap óstik. Sondyqtan da Batystyng danghazasynan góri  qazaqy bolmysty әnder janyma jaqyn. Klassikalyq әnderdi tyndaghandy únatamyn. Ermek Serkebaev, Álibek Dinishev, Biybigýl Tólegenova, Núrjamal Ýsenbaeva, Mayra Múhamedqyzy, Dimash Qúdaybergenovtyn, dәstýrli әnshiler - Jýsipbek Elebekov, Mәdeniyet Eshekeev,  Qayrat Baybosynov, Ramazan Stamghaziyev, Erkin Shýkimannyng әnderin yqylaspen tyndaymyn.  Kýy ónerin  erekshe baghalaymyn. Qúrmanghazy,  Tәttimbetten bastap, Seken Túrysbekov, Qarshygha Ahmediyarov, Aygýl Ýlkenbaevanyn, sonday-aq, ózimning dosym, talantty kýishi -Arshyn Kәsimbayúlynyng kýilerin sýisinip tyndaymyn. Bala kezimde radiodan tyndaghan kýilerdi estu qabileti arqyly  dombyragha salatyn әdetim bolghan.

Babalardan qalghan óner jýieli,
Anyz, tarih jalghasqan búl kýy edi.
Qobyzymnyng isheginde kie bar,
Dombyramnyn qasiyetti tiyegi.

Sporttyng múzda mәnerlep syrghanau týri men kórkem gimnastikany tamashalaghandy jaqsy kóremin. Qazaq elining namysyn qorghap, ruhymyzdy kóterip, kók tuymyzdy jelbiretip jýrgen  sportshylardyng bәrine jankýiermin desem bolady.

– Sizding jaqsy kóretin hobbiyinizdi biluge bola ma eken?

– Hobby degende, kez kelgen adamda belgili bir nәrsege qyzyghushylyq bolady ghoy. Kitap oqyghandy, tarihi, derekti kino kórgendi, әdebi, tanymdyq sujetter tamashalaghandy únatamyn. Týrli as mәzirlerin dayyndaghandy jaqsy kóremin. Mýmkindik bolsa tabighat ayasyna shyghyp, jaratylyspen etene  syrlasqandy, ruhany demalghandy janym qalaydy.

– Otbasy, bala tәrbiyesi turaly ne aitasyz? Ruhany qúndylyqtarymyz nelikten joghalyp barady dep oilaysyz? Obal-sauap, meyir-shapaghattyng azangyna ne sebep bolyp otyr?

– «Otan - quat, otbasy – shuaq». Janúya dep atalatyn jarasym men syilastyq ornaghan jyp- jyly úyada meyirim shuaghyn kórip ósken bala  eshqashan jaman adam bolmaydy. Bala boyyndaghy ar-újdan, adamgershilik qasiyetin, mәdeniyetin, aqyl-oyyn qalyptastyratyn - osy shaghyn ghana memlekettegi tәlimdi  tәrbie ekeni dausyz. Atan-ana – qashanda balagha ýlgi-ónege kórsete bilui kerek. Osy orayda bizdin  әkemiz - Baqdәulet Kamakov pen anamyz - Raya Júmabekqyzynyn  perzentterine bergen tәlim-tәrbiyesining jemisti mol boldy der edik.

«Úyada ne kórsen, úshqanda sony ilesin», - dep beker aitylmaghan ghoy. Úlyn últjandy, erminezdi, qyzyn inabatty, ibaly etip  tәlimdi, parasatty tәrbie beru, boyyna ruhany últtyq qúndylyqtardy sinirip ósiru – kez kelgen  ata-ananyng mindeti hәm paryzy dep bilemin. Sol sebepti bala tәrbiyesine eshqashan salghyrt qaraugha bolmaydy dep oilaymyn.

Otbasynyng tiregi - әke degen
Ayalaghan sәbiyin, mәpelegen.
Adamdyq qasiyetti ýlgi etip,
Úl-qyzyn biyikterge jetelegen.

Tileytin amandyghyn balasynyn,
Saqtaytyn janúyanyng jarasymyn.
Shyrayyn shanyraqtyng kirgizetin
Ana degen ol - senin janashyryn.

Berekesi men birligi, meyirimi men yntymaghy jarasqan otbasynyng bosaghasy da berik bolmaq. Últtyq qúndylyqtarymyzdyng qaymaghy búzylmay saqtaluy, onyng órkendep ósui úrpaqqa beretin tәlim-tәrbiyemizge tikeley baylanysty. Qazir әlemde, qoghamda bolyp jatqan ózgerister jas balanyng sanasyna tez әser etedi. Elikteu sezimi payda bolady. Biraq, jana zamannyng talabyna say beyimdelumen qatar últtyq qúndylyqtardy kózding qarashyghynday saqtau qajettigin  úmytpauymyz kerek. Últtyq әdet-ghúryp, salt-dәstýr men imandylyqty,  obal-sauapty, adamy qasiyetterdi, ruhany qúndylyqtardy bilip ósken bala – keleshekte myqty túlgha bolyp qalyptasatyny aidan anyq.

– Jalpy ómir, ólen, óner jayly ne aita alasyz?

– Ómir - shyngha shyqqanmen birdey. Asyqpay shyghasyn, zymyrap týsesin», - degen eken fransuz jazushysy Gy De Mopassan.

Ómir - eges, tartysy kóp dýrbelen,
Tylsym, tereng әri netken kýrdeli en!
Kelbetindi kelgeninshe qolymnan
Suretteuge talpynamyn jyrmenen.

Ómir - týlki keyde sylang qaghatyn,
Qyzyqtyryp myng әurege salatyn.
Syzdanatyn keyde iyterip keudeden,
Ish tartatyn tauyp keyde jarasym.

Ólshegendey qas pen kózding arasyn
Óte shyghar bes kýn qysqa ghanasyn.
Betpaqdala kiyigindey oiqastap,
Ey, ómirim, qayda zulap barasyn?! - dep  ómir mәnin ólenge arqau etkenim bar.

Ómir degen - sening bar boluyn. Keudendegi lýpildep túrghan jýregin. Ómir - jaratqannyn bergen syiy. Sondyqtan, amanatqa qiyanat jasamauymyz kerek.

«Ómir - úzaqtyghymen ólshenbeydi, mazmúnymen ólshenedi». Al, óner men ólenge keletin bolsaq, adam balasynyn  boyynda san aluan óner bar. Tek sony tanyp, bilip,  ary qaray úshtastyra bilgen abzal. Ózim  ýshin aqyndyq -qúdiret, óleng – kie bolyp sanalady. Osy bir azaby da, ghajaby da qatar jýretin óner iyelerining peshenesine tereng týisik, asa sezimtaldyq qasiyet jazylghan bolsa kerek. Óleng - pәk, móldir, tanghajayyp әlem.  Aqyn qalam ústaghan siqyrshy ispetti. Bolmysty jan-dýniyesimen sezinip, sheksiz, shetsiz poeziya әlemin erkin sharlaytyn, tórtkýl dýniyening kilti bir ózining ghana qolynda túrghanday azat ruhty jan iyesi der edim. Aqyn jany - tylsym әlem.  Aqyn  degen - Ómirding ózi!

Ol – kóktem jyr tógilgen býrshiginen,
Ol - nayzaghay jasqaytyn kýrkirimen.
Ol - qonyr kýz  janaryn búltqa shylap,
Aspannyn tamshylaytyn kirpiginen.

Baqyt degen - aqynnyng ghúmyrynda,
Ol – baqytty tolsa da jyry múngha.
Óleng -  ghúmyr, óleng - kie aqyn ýshin
Qaghidasyz siyatyn bir úghymgha.

Aqyndardyng qara da kózine sen,
Janyn oqy, tap-taza sózine sen!
Artyq aitqan bolmaspyn eger de men
Aqyn degen - Ómirdin ózi desem!!!

«Ádebiyet - ardyng isi!» desek, aqyndyq ta adaldyqty, ar-úyatty, shynayylyqty, әdildikti  talap etedi. Qazir qoldan aqyn bolyp jatqandar bar. Aqyn bolyp qalyptasu emes, aqyn bolyp tuu kerek. Adam óz-ózin aldaghan bolsa, júrtty da alday alady degen sóz. Jasandylyqqa boy aldyrmaghan, jany taza, namysy men úyatyn kirletpegen qalamgerding sezimi men jan tolghanysynan, týisik sezimtaldyghynan ghajap tuyndylar dýniyege keleri haq.

Ólenimmen kóktem bolyp býr jardym,
Gýl jaynadym qyrqasynda qyrlardyn.
Tanghy shyqqa túnyghymdy jasyryp,
Kýn kózinde myng qúbylyp núrlandym.

Ólenimmen nóser bolyp seldettim,
Samal bolyp aimaladym, jerdi óptim.
Ayly týnde manauraghan ghalamdy,
Ólen-jyrdyng besiginde terbettim.

Ólenimmen teniz bolyp tasydym,
Tereninen terdim sózding asylyn.
Óleng - mening ainymaytyn ghashyghym,
Al, ómirim - mening altyn ghasyrym!!!

– Lәilә hanym, ótinishimizdi qabyl alyp, әserli súhbat bergeniniz ýshin Sizge rizashylyq sezimimizdi bildirgimiz keledi.

– Ábeke, Siz de raqmet!

Súhbattasqan Ábdisattar Álip,

jurnalist, aqyn, audarmashy, Qazaqstan Jurnalister jәne Halyqaralyq Jazushylar odaqtarynyng mýshesi, respublikalyq «Shymkentim, shyraylym!» әdebiy-kórkem alimanaghynyng Bas diyrektory – Bas redaktory.

Shymkent – Almaty

Abai.kz