Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyng Últtyq Qúryltaydaghy sóilegen sózi

«Eng aldymen býgin Amal kýni barshanyzgha qútty bolsyn degim keledi. Qystan aman-esen shyghyp, aghayyn-bauyrmen kórisu – ejelden kele jatqan ata dәstýrimiz. Búl kýn – Áz-Nauryzdyng bastauy. Elimizding tól merekesi biyl da qasiyetti Oraza aiyna oraylas kelip otyr. Qasterli meyramdarymyz halqymyzdy iygi amaldar jasaugha ýndeydi. Asyl qasiyetterimizdi keninen dәripteydi. Qúryltaydyng úlyq merekelermen qatar ótip jatqany – jaqsylyqtyng nyshany», - dedi.

Osyghan deyin atqarylghan júmystar men aldaghy josparlar turaly Preziydent ne dedi? Qaranyz:

«Osydan ýsh jyl búryn nauryz aiynda arnayy Joldau jariyaladym, ony bilesizder. Elimizdi týbegeyli janghyrtu ýshin auqymdy reforma jasaytynymyzdy aittym. Sol kezde alghash ret Últtyq qúryltay turaly bastama kóterdim. Ýsh jyldyng ishinde Qazaqstan jana túrpatty el boldy. Sayasy reformalar jan-jaqty ózgerister jasaugha mýmkindik berdi. Jalpyhalyqtyq referendum arqyly Ata zangha týzetuler engizildi. Parlamentting qúzyry keneydi, Ýkimetting jauapkershiligi artty. Adam qúqyqtaryn qorghau jýiesi jaqsardy. Konstitusiyalyq sot qúryldy. Sheshim qabyldau ýderisine azamattardyng belsene qatysuyna jol ashyldy. Basqa da baghyttarda manyzdy reformalar jasaldy», - dedi.

***

«Jergilikti biylik týbegeyli janghyrtyldy. Ýsh jyldan astam uaqyt ishinde auyl әkimderining 72 payyzy janardy. Onyng ýshten biri – búryn memlekettik qyzmette bolmaghan azamattar. Bir sózben aitsaq, aimaqtardaghy atqarushy biylikke jana adamdar kelip jatyr. Pilottyq joba retinde audandar men oblystyq manyzy bar qalalardyng 45 әkimi saylandy. Biyldan bastap barlyq audan әkimderin halyq tikeley saylaytyn bolady. Týrli dengeydegi mәslihat saylauy ókildi biylik organdarynyng júmysyna tyng serpin berdi. Oblystyq jәne audandyq mәslihat deputattarynyng 90 payyzy bir mandatty okrugten, yaghny tikeley dauys beru arqyly saylandy. Biylik jýiesinde múnday auqymdy ózgeris búryn-sondy bolmady», - dedi.

***

«El ishindegi ózgeristerge Últtyq qúryltay mýsheleri de orasan zor ýles qosty. Júrtymyzdy ortaq maqsatqa úiystyryp, iygi isterge júmyldyrdy. Alqaly jiyn alghashqy kýnnen bastap jalpyhalyqtyq janghyrudyng simvolyna ainaldy. Qoghamdyq dialogtyng jana ýlgisi qalyptasty. Ózara týsinistik pen qúrmet bar jerde kelisim bolady. Qúryltaydyng týpki maqsaty da – osy», - dedi.

***

«Endi birqatar mәselege arnayy toqtalyp ótkim keledi. Eng aldymen qoghamda qyzu talqylanyp jatqan salyq reformasyna qatysty pikirimdi aitayyn. Salyq jýiesi, búl – býkil memlekettik jýiening tiregi. Budjette qarjy bolmasa, memleket óz mindetin tolyq atqara almaydy, әleumettik mindettemeler de oryndalmaydy. Búl turaly jana ghana belgili ekonomist Jaqsybek Qúlekeev jaqsy aityp ótti. Sonday-aq Qúryltay mýsheleri Qayyrbek Arystanbekov, Marat Bashimov, Erlan Sairov, Rasul Rysmambetov jәne Múrat Ábenov salyq-budjet mәselesine qatysty oryndy pikir bildirdi. Elimiz ýshin asa qajet sharalardyng mәn-manyzyn halyqqa egjey-tegjeyli týsindiru kerek. Júrttyng bәri ekonomist nemese qarjyger emes. Memleketting qanday sharany ne ýshin qolgha alyp jatqanyn bәri birdey týsine bermeui mýmkin. Sondyqtan reformanyng mәnin adamgha týsinikti tilmen jetkizu kerek», - dedi.

***

«Ýkimet salyq reformasyna qatysty jana tәsilderdi úsyndy. Búl sharalar, jalpy alghanda, dúrys. Onda negizgi ekonomikalyq jәne әleumettik faktorlar eskerilgen. Kәsiby mamandar da, jalpy júrtshylyq ta qosymsha qún salyghynyng mólsherlemesin kóteru qajettigine týsinistikpen qaraydy. Degenmen úsynylghan sharalargha, sonyng ishinde, qosymsha qún salyghyna qatysty syn-pikirler de estilip qalady. Biraq múnday payym shynayy ahualgha negizdelmegen. Týrli sebepke baylanysty ózine auqymdy әleumettik mindetteme almaytyn elder az emes. Al Qazaqstannyng budjet qarjysynyng jartysynan kóbi әleumettik salanyng enshisinde. Bizding elimiz – әleumettik memleket. Sondyqtan bilim beru, densaulyq saqtau salalaryna investisiya saludy jalghastyramyz. Búl – bizding konstitusiyalyq mindetimiz. Biraq shyn múqtaj azamattargha ghana kómek kórsetilui kerek. Qyzmetin asyra paydalanugha, alayaqtyqqa jol berilmeydi. Sondyqtan basymdyq berilmegen jobalargha bólinetin qarjy azayady. Búl qajet shara ekeni aidan anyq. Ýkimet osy jyldyng sonyna deyin ony qalay ontaylandyru kerektigin birjola anyqtap alugha tiyis», - dedi.

***

«Qazaqstanda týrli salyq rejiymi, kóptegen jenildikter men preferensiyalar bar. Onyng bәri elimizde salyq ofshory siyaqty ahual qalyptastyrdy. Kәsipkerlerding eki negizgi toby payda boldy. Olar – zannamadaghy olqylyqtardy paydalanyp, salyq salynatyn tabysyn ózi ýshin azaytyp kórsetetinder jәne barlyq salyqty adal tóleytinder. Kәsipkerlerding osy ekinshi toby bәsekege tótep bere almay jatyr. Ýkimet salyq tóleuden jaltaru ýshin biznesin bólshekteytinderding әreketine oryndy nazar audardy. Ókinishke qaray, múnday jaghday jappay beleng alghan», - dedi.

***

«Zannamadaghy olqylyqtar biznesti bólshekteuge jol berip otyrghanyn moyyndau kerek. Búl mәselege Ýkimet te, deputattar da jete mәn bermegen. Taghy da әdemi kórsetkishterge әuestenip kettik: elimizde eki millionnan astam salyq tóleushi, yaghny jeke kәsipkerler men zandy túlghalar tirkelgen desedi. Biraq olardyng qanday kәsiporyndar ekenine, qalay payda bolghanyna, qansha salyq tóleytinine, tipti ony tólep jatyr ma, joq pa degenge esh taldau jasalmaghan. Biraq qúr kinәlaudan is ongha baspaydy. Endi ahualdy shúghyl týzetu qajet. Ýkimet pen Parlamentke aitarym – zannamagha jedel týrde tiyisti týzetulerdi engizu kerek», - dedi.

***

«Ádil әri tiyimdi salyq jýiesin qúru elimizding bolashaghyna, keyingi úrpaqtyng túrmysyna tikeley әser etetinin úghynghan jón. Biylik bizneske qoldau kórsetip keldi, kórsete de beredi. Búghan kýmәn bolmaugha tiyis. Biraq biznesting ózi zandy jәne zansyz bolady. Biz zandy saqtau, tәrtipke baghynu kerek dep jatamyz. Endeshe Ýkimetting jәne jalpy biylikting qoldau sharalarynyng iygiligin, birinshi kezekte, adal әri jauapty, eng bastysy, zang ayasynda júmys isteytin kәsipkerler kóruge tiyis. Salyq reformasyna kelsek, batyl sharalardy dәl qazir qabyldau kerek. Áytpese, búdan da zor qiyndyqqa tap bolamyz», - dedi.

***

«Endi birynghay uaqyt beldeuine kóshuge qatysty pikirtalasqa toqtalayyn. Ýkimet pen Parlament búl mәseleni talqylady. Arnayy zertteuler jýrgizildi, sheshimge kýmәn keltirgen qogham belsendilerining qaupi men kýmәn-kýdigi rastalghan joq. Ýkimetting jәne deputattardyng basym kópshiliginin, sonday-aq mamandardyng uәjimen kelisemin: bizding ken-baytaq jerimiz bar, halqymyzdyng sany da salystyrmaly týrde alghanda kóp emes. Sondyqtan elimizde birynghay uaqyt beldeui bolugha tiyis. Búl tәsil memleketti basqaru isin jenildetedi, logistika men kóptegen biznes-ýderisti ontaylandyrugha septigin tiygizedi. Osymen pikirtalasty dogharu qajet dep oilaymyn, onyng ýstine búl mәseleni sayasilandyrudyng qajeti joq», - dedi.

***

«Sonday-aq býgin Bekzat Altynbekov, odan búryn Baqtyqoja Izmúhambetov pen Svetqaly Núrjan qoghamdyq әdep mәselesin qozghady. Búl óte oryndy dep oilaymyn. Qazir әleumettik jelide adamgha til tiygizu, ar-namysyn ayaqqa taptau kóbeyip ketti. Jalghan mәlimet taratushylar bar. Múnday kelensiz ýrdisterdi tyn jolyn qarastyru kerek», - dedi.

***

«Mәjilis deputaty Ermúrat Bapy elimizdegi diny ahualgha alandaushylyq bildirip jýr. Qúryltay mýsheleri Daniya Qydyrbaeva jәne Oljas Sýleymen jat diny aghymdardyng jastar arasynda, әsirese sport salasynda yqpaly kýsheyip bara jatqanyn aitty. Teris aghymdargha, qazaqtyng bolmysyna jat iydeologiyalargha tosqauyl qoi qajet ekenine esh kýmәn joq. Elimizde din bostandyghyna kepildik berilgen. Biraq jýgensizdikke, tәrtipsizdikke jol beruge bolmaydy. Dinning asa manyzdy missiyasy – últty úiystyru. Diny úiymdardyng qyzmetin retteytin qújattar osy talapqa say bolugha tiyis. Búl mәseleni jan-jaqty qarau kerek. Sonyng ishinde zannamany jana jaghdaygha beyimdep otyru óte manyzdy», - dedi.

***

«Qúryltay mýsheleri taghy bir jaytqa alandaushylyq bildirip otyr. Songhy kezde el ishinde týrli alayaqtyq әreketter jiyilep barady. Teris pighyldy adamdar qayyrymdylyqqa dep aqsha jinap, ony jeke basynyng paydasyna jaratady. Sonday-aq kóp adam internet-alayaqtardan zardap shegude. Búdan bólek, qazir júrtqa aqyl aityp aqsha tabatyn jalghan psihologtar men «kouchtar» kóbeyip ketti. Olargha senip, aldanyp qalghandar kóp. Maghan búl turaly kóptegen shaghym týsip jatyr. Búl mәseleni Qúryltay mýshesi Aygýl Orynbek dúrys kóterip otyr. Jauapty organdar búl mәseleni de nazargha alugha tiyis», - dedi.

***

«Taghy bir týitkil – qazir kinoteatrda kórsetiletin filimderge qatysty qoghamdyq syn bar. Byltyr qazaqstandyq mamandar týsirgen 94 filim shyqqan, yaghni, negizinen ózimizding ónim shygharylyp jatyr. Búl – jaqsy ýrdis. Biraq biz eng aldymen sangha emes, sapagha kónil audaruymyz kerek. Kórermenning kónilin kóterip, kýlki syilau – bir bólek, jaghymsyz әdetterdi nasihattau – bir basqa. Zorlyq-zombylyqty, qatygezdik pen qylmysty nasihattaytyn filimder de payda boldy. Osy jerde bir nәrseni eskergen jón. Býginde filimderding basym kópshiligi memlekettik tapsyryspen emes, jeke qarjygha týsirilude. Kino manyzdy iydeologiyalyq qúral ekenin bәrimiz jaqsy týsinemiz. Sondyqtan jeke qarjygha týsirilse de, filimdi kinoteatrgha shygharmas búryn aldyn ala sýzgiden ótkizu joldaryn qarastyrghan jón», - dedi.

***

«Jaqynda «Shoqan. Qashqariya sapary» degen mulitfilim shyghypty. Búl óskeleng úrpaqqa әigili tarihy túlgha Shoqan Uәlihanov turaly mәlimet beretin óte jaqsy tuyndy dep aitugha bolady. Qazaq tilinde últtyq naqyshta týsirilgen osynday mulitfilimder kóp boluy qajet. Búl – últ bolashaghyna tikeley yqpal etetin mәsele. Sondyqtan animasiyany damytu mәselesin qolgha alu kerek», - dedi.

***

«Taghy bir manyzdy mәsele. Maghan belgili advokat Ayman Omarova hat joldady. Ol óz hatynda kýrdeli taqyrypty qozghap, әielder koloniyasyndaghy ahualgha toqtaldy. Ásirese, jýkti әielder men kishkentay balalary bar әielderding jaghdayyna basa nazar audardy. Elimizdegi qylmystyq-atqaru jýiesining maqsaty sottalghan azamattardy jazalau emes, týzetu boluy kerek degen pikirmen kelisemin. Er adam nemese әiel bolsyn, bas bostandyghynan aiyrylghandardyng bәri zang aldynda birdey ekeni týsinikti. Degenmen adamgershilik qúndylyqtardy basshylyqqa alyp, «Zang men tәrtip» qaghidatyn saqtay otyryp, kәmeletke tolmaghan balasy bar әielderge qatysty keybir zandyq ústanymdardy qayta qaraugha bolady dep oilaymyn. Qúqyq qorghau organdary men deputattar osy mәseleni bayypty әri jan-jaqty zerttep, sheshim qabyldau ýshin úsynystar engizui kerek», - dedi.

***

«Dmitriy Pavlenko dúrys mәsele kóterdi. Kәsiby tehnikalyq kolledjder jana mamandyqtargha súranysty jәne enbek naryghyndaghy jaghdaydy eskeruge tiyis. Sarapshylardyng aituynsha, biraz jyldan song soltýstiktegi halyqtyng sany edәuir azayyp, ontýstiktegi túrghyndar әldeqayda kóbeyi mýmkin. Búl – óte ózekti mәsele. Sebebi aimaqtardyng enbek naryghynda tensizdik odan әri ushygha týsedi degen sóz. Osy mәselemen Ýkimet múqiyat ainalysuy kerek. Qostanaydaghy kolledjding tәjiriybesin soltýstik aimaqtarda keninen qoldanu qajet», - dedi.

***

«Jalpy qúryltay mýsheleri qoghamdaghy ózekti mәselelerdi ýnemi kóterip jýr. Bәrin synap-minep otyratyn bәzbireuler basty týitkil – búl emes, memleket nazar audarugha tiyis basqa da problemalar bar deui mýmkin. Azamattarymyz kýndelikti tirshilikte kóptegen qarapayym týitkilge tap bolady. Ony elemey, nazardan tys qaldyru dúrys emes ekenin eskergen jón. Biz azamattardyng túrmysyna qatysty mәselelerdi aldaghy uaqytta da kóteremiz, eng bastysy, búl problemalardy sheshetin bolamyz», - dedi.

***

«Biz birtindep barlyq salada auqymdy reformalar men naqty ózgeristerdi jýzege asyryp jatyrmyz. Onyng bәri halyqtyng tilegi men zamannyng talabyna say jasaluda. Búl jerdegi týpki maqsat – barlyghyn ózgertu emes. Eng bastysy – atqarylyp jatqan sharuany ontaylandyryp, onyng tiyimdiligin arttyru. Aldymyzda túrghan negizgi mindetting biri – jekelegen baghyttar boyynsha memlekettik apparattyng júmysyn jýielep, retke keltiru. Ózderinizge mәlim, elimizde týrli salagha qatysty baghdarlamalar men keshendi josparlar bar. Biyl osynday birqatar qújattyng merzimi ayaqtalady. Áriyne, onyng keybiri jalghasady, keybiri mýldem toqtatylady. Ýkimet múqiyat oilastyryp, naqty sheshim qabyldauy kerek», - dedi.

***

«El bolashaghy ýshin airyqsha manyzy bar salalar boyynsha júmys ýzdiksiz jalghasugha tiyis. Nashaqorlyqqa jәne esirtki biznesine qarsy kýres turaly keshendi jospardyng merzimi biyl bitedi. Búl qújat 2023 jyly mening tapsyrmammen әzirlengen. Múnday jospar elimizge qajet ekeni anyq. Óitkeni osy qauipti keselge qarsy kýres – óte manyzdy mәselening biri. Jana qújatty dayyndaugha qazirden bastap kirisu kerek», - dedi.

***

«Biyl balalardy zorlyq-zombylyqtan qorghau, ózine-ózi qol saludyng aldyn alu turaly jospardyng merzimi de ayaqtalady. Biz әielder men balalardyng qúqyghyn qorghau ýshin naqty sharalar qabyldadyq. Ótken jyly barlyq aimaqta balalardy Psihologiyalyq qoldau ortalyqtary ashyldy. Zandargha manyzdy ózgerister engizildi. Túrmystyq zorlyq-zombylyqpen kýreske qatysty zang qabyldanghan song ahual birshama jaqsardy. Biraq keybir shalghay audandarda әli kýnge deyin múnday kelensiz oqighalar tyiylmay túr. Jat diny aghymnyng jeteginde jýrgen adamdar jaghdaydy tipti ushyqtyruda», - dedi.

***

«Jergilikti biylik ókilderi men qogham belsendileri túrmystyq zorlyq-zombylyqtyng aldyn-alu júmysynan shet qalyp otyr. Onyng ýstine, osy baghyttaghy júmystar qazir әrtýrli qújatpen retteledi. Shashyranqy bolyp túr bәri. Sonyng bәrin bir jerge jinaqtaghan dúrys dep oilaymyn. Osyghan oray «Qazaqstan balalary» atty birtútas baghdarlama qabyldaghan jón. Ozyq oily úrpaq ósiru ýshin bilim men tәrbie әrdayym qatar jýrui kerek. Ashyghyn aitsaq, bala oqytu isinde búghan deyin bilimge kóbirek nazar audaryldy. Al úrpaq tәrbiyesine qatysty jýieli ústanym bolghan joq. Búl salagha tiyisti dengeyde kónil bólinbey keldi. «Tәrbiyesiz berilgen bilim – adamzattyng qas jauy». Sondyqtan bilimmen qatar tәrbiyege airyqsha nazar audaru óte manyzdy», - dedi.

***

«Byltyr mektepterde «Birtútas tәrbiye» baghdarlamasy qolgha alyndy. Baghdarlamany qabyldau – isting basy ghana. Endi janarghan qújatty elimizdegi barlyq memlekettik bilim oshaghyna engizu kerek. Búl qújatty aldaghy uaqytta jekemenshik mektepter de basshylyqqa alugha tiyis. Sebebi tәrbie júmysy balalardy týgel qamtuy qajet. Sonda ghana búl bastama jalpyúlttyq auqymgha ie bolady. Jobanyng týpki maqsaty – otanshyl, bilimdi, jasampaz úrpaq tәrbiyeleu. Múnyng bәri – adal azamatqa tәn qasiyetter. Qúryltay mýsheleri aldaghy uaqytta osy baghdarlamany «Adal azamat» dep ataudy úsynyp otyr. Men búl úsynyspen tolyq kelisemin», - dedi.

***

«Qúryltay mýsheleri Zýlfiya Baysaqova men Banu Núrghaziyeva memlekettik әleumettik tapsyrystyng kriyteriylerin qayta qarau jәne ýkimettik emes úiymdar turaly zannamany jetildiru qajettigin aitty. Azamattyq sektor reformalardy jýrgizu jәne qoghamdy damytu isinde manyzdy ról atqarady. Memleket pen ýkimettik emes úiymdardyng seriktestigi ózekti mәselelerdi sheshuge, jasampaz qúndylyqtardy dәripteuge jәne últtyng jana sapasyn qalyptastyrugha yqpal etedi. Sondyqtan memlekettik әleumettik tapsyrystyng tiyimdiligin arttyru ýshin qazirgi zamannyng talaptaryna say keletin jeke zang kerek. Áriyne, zang jobasyn әzirleu barysynda qújatqa tereng jәne jan-jaqty saraptama jasalugha tiyis. Qúzyrly organdar sarapshylar men qoghamdyq úiymdardy tarta otyryp, búl mәselemen ainalysuy kerek», - dedi.

***

«Biz songhy jyldary memlekettik nagradalar mәselesin qayta qarap, bir jýiege týsirdik. Endi vedomstvolyq (mekemelik) marapattardy retke keltiru qajet. Memlekettik organdar búl júmysty nazardan tys qaldyrdy. Naqty ereje joq, bәrine ortaq mәlimetter qory da joq. Sonyng kesirinen keybir marapattar orynsyz taratylyp jatyr. Tipti, bir memlekettik organnyng tósbelgisin bir adam birneshe ret alghan jayttar da kezdesedi. Vedomstvolyq nagrada – naghyz bilikti mamandargha ghana beriletin, sol arqyly kәsiby mәrtebeni kóteretin manyzdy nagrada. Búghan bey-jay qaraugha bolmaydy. Sondyqtan mekemelik marapattardyng birynghay standartyn jәne tizimin jasau qajet. Áriyne, әr mekemening óz ereksheligin eskergen jón. Biraq bәrine ortaq ústanym boluy kerek. Qúzyrly organdargha osy sharuany qolgha aludy tapsyramyn», - dedi.

***

«Mening bastamammen onomastika salasyn retke keltiru ýshin auqymdy júmys bastaldy. Kósheler men eldi-mekenderge atau beru nemese ataulardy ózgertu mәselesine kelgende jergilikti atqarushy organdar kóp qatelik jibergen, búl rette tipti, jerlestik pen tamyr-tanystyqqa jol berilgen. Sondyqtan búl isti ortalyqtandyru turaly sheshim qabyldandy. Deputattar bastamagha qoldau bildirdi. Sonyng nәtiyjesinde bizde onomastika salasyndaghy júmystyng birynghay әri naqty reglamenti bar. Alayda tiyisti rәsimderdi ózgertip qana qoymay, sonymen birge, búl júmyspen tiyanaqty ainalysu kerek. Tarihy әdildik qaghidatyn qatang ústanu qajet», - dedi.

***

«Bizding kórnekti tarihy túlghalarymyz úlyqtaugha әbden layyq. Olardyng esimin el jadynda saqtau – perzenttik paryzymyz әri jalpyúlttyq bolmysymyzgha tәn qasiyet. Biraq onomastikany «tarihy enbegi» eshqanday arhiv qújattarymen rastalmaghan túlghalardy úlyqtau qúraly etuge bolmaydy. Tәuelsiz Qazaqstanda joghary qyzmet atqarghan azamattardyng ózi kenes dәuirining qayratkerlerin, sonyng ishinde asharshylyqty úiymdastyrugha qatysy bar adamdardy әsire madaqtaumen ainalysyp jýr. Búl – ókinishti әri týsiniksiz nәrse. Jalpy búl júmysty retke keltiru kerek», - dedi.

***

«El tarihynda airyqsha ról atqarghan әigili babalarymyzdyng esimi kóptegen eldi mekender men kóshelerge berilgen. Endi osymen toqtayyq. Ótken zaman qayratkerlerining atyn el jadynda saqtau mәselesine meylinshe salmaqty kózqaraspen qaraghan jón. Qalalar men kóshelerding atauynan halqymyzdyng tól tarihy kórinis tabuy qajet. Biz әdemi jer-su ataularyn jәne halyq ishinde keng taralghan dәstýrli ataulardy tolyq paydalanbay jýrmiz. Biraq auyl-aymaqtardyng tarihy túrghydan eskirgen ataularyn ózgertu mәselesine múqiyat qaraghan jón. Búl jerde eshqanday nauqanshyldyq bolmauy kerek. Halyq arasynda jan-jaqty týsindiru júmysyn jýrgizip, túrghyndardyng pikirin eskeru manyzdy. Qazir eldi mekenderding aumaghy úlghayyp jatyr, qalalarda jana audandar boy kóterude. Osyghan baylanysty atauy qaytalanatyn nemese mýldem atauy joq myndaghan kóshe payda boldy. Búl jaghday órt sóndirushilerge, tәrtip saqshylaryna, jedel jәrdem men basqa da qúrylymdargha qiyndyq tughyzady. Eng aldymen osynday kóshelerding atauyn retke keltiru qajet», - dedi.

***

«Jekemenshik nysandargha atau bergende de jýgensizdik bolmauy kerek. Keyde qala kóshelerinde aitugha ynghaysyz atauy bar taqtayshalar iluli túrady. Kreativ degen, әriyne, jaqsy, biraq qoghamdyq tәrtip jәne әdep normalaryn saqtau kerek. Sondyqtan kәsipkerlerding de onomastika mәselesine jauapkershilikpen qaraghany jón. Qazir deputattar onomastika komissiyasynyng kelisimimen ghana jeke nysandy adam atymen ataugha rúqsat beretin týzetulerdi qarap jatyr. Búl – dúrys sheshim», - dedi.

***

«Onomastika salasyn, memlekettik jәne mekemelik marapattar jýiesin jetildiru, jasampazdyq qúndylyqtaryn dәripteu, әleumettik keselderdi joi, azamattyq qoghamdy damytu – múnyng bәri auqymdy iydeologiyalyq júmystyng ajyramas bóligi. Sondyqtan ishki sayasattaghy sharuanyng bәrin jýieleytin birtútas tújyrymdamalyq qújat kerek degen pikirmen kelisemin», - dedi.

***

«Últtyq qúryltay mýsheleri – Edil Janbyrshiyn, Aydos Sarym, Nikita Shatalov, Gýlmira IYleuova, Andrey Chebotarev, Daniyar Áshimbaev, Marat Shiybútov jәne basqa da azamattar osynday úsynys aitty. Olar óz bastamasyn iske asyryp, ishki sayasat tújyrymdamasynyng jobasyn da әzirledi. Memlekettik organdar búl jobany jan-jaqty zerdelep, barlyq mәseleni pysyqtauy qajet. Qújatta qúzyrly organdar men mýddeli taraptardyng qyzmeti bir arnagha toghysuy kerek. Onda memlekettik iydeologiya júmysynyng maqsat-mindetteri men basymdyqtary naqty belgilenuge tiyis. Tújyrymdamada halqymyzdyng biregey bolmysyn, ómir saltyn sipattaytyn jalpyúlttyq qúndylyqtar men negizgi nyshandar aiqyn kórsetilui kerek. Búl, eng aldymen, osy qúndylyqtar men nyshandardy qoghamda ornyqtyru, olardy keninen dәripteu jәne qorghau ýshin qajet», - dedi.

***

«Kelesi mәsele. Últtyq biregeyligimizdi nyghaytu jolynda mәdeniyet salasy airyqsha ról atqarady. Ásirese, tól mәdeniyetimizdegi Áz-Nauryz meyramynyng orny bólek. Nauryz merekesi turaly jana tújyrymdama әzirlendi. Elimiz Úlystyng úly kýnin 14 nauryzdan, yaghny Amal kýninen bastap, on kýn boyy atap ótetin boldy. Ár kýnge naqty atau berildi. Júrtshylyq búl bastamany jaqsy qabyldady. Ásirese, Nauryznamadaghy «Últtyq kiyim kýni» qoghamnyng zor qoldauyna ie boldy. Últtyq kiyimderge degen qyzyghushylyq arta týsti. Mektepterde, týrli mekemelerde, sonday-aq, iri kompaniyalarda últtyq kiyimge mәn berile bastady. Súranysqa say tigin sehtary ashylyp, jana brendter, dýkender payda boldy. Osylaysha, últtyq kiyim kii birtindep qalypty kóriniske ainalyp keledi. Búl – óte jaqsy ýrdis. Bet-jýzdi túmshalaytyn qara kiyimnen góri ózimizding últtyq kiyimderimiz әldeqayda artyq. Ásirese, әielderding dәstýrli kiyimi óte ghajap kórinedi. Sebebi últtyq kiyim búl – bizding biregey últtyq bolmysymyzdyng manyzdy kórinisi. Ony jan-jaqty dәripteuimiz kerek», - dedi.

***

«Tәuelsizdik jyldarynda mәdeniyet salasynda kóp júmys atqaryldy. Klassikalyq jәne zamanauy muzykagha arnalghan sәuletti ghimarattar salyndy. Kóptegen teatr ashyldy. Qazaqstanda teatr ónerine qyzyghushylyq artyp keledi. Zal kórermenge toly, qoyylymdardyng premierasyna biyletter eki-ýsh apta búryn satylyp ketedi. Sahna ónerine qúshtar jandardyng arasynda jastardyng kóp boluy kónilge erekshe quanysh úyalatady. Qazir Qazaqstanda 46 aimaqtyq teatr bar. Alayda onyng kópshiligining jay-kýii mәz emes. Mysaly, Semeyde bir ghimaratta ýsh birdey teatr syghylysyp otyr. Ásirese, aimaqtarda teatrlardy damytugha basa nazar audaru kerek. Halqymyzdyng mәdeny әraluandyghyn saqtaugha mýmkindik beretin orys jәne basqa da últtyq teatrlardy qoldau manyzdy. Elimizde ónerding búl týri de tabys әkeletinin dәleldep jýrgen jeke teatrlar az emes. Sondyqtan biznes ókilderin aimaqtaghy teatrlargha belsene qoldau kórsetuge shaqyramyn», - dedi.

***

«Biyl Abay Qúnanbayúlynyng tughanyna 180 jyl tolady. Men osydan bes jyl búryn úly oishyldyng tughanyna 175 jyl toluyna oray Semeyde abaytanushy ghalymdarmen kezdestim, sol kezde Abay institutyn qúru turaly úsynys aittym. Býginde búl bastama sifrlyq platforma formatynda iske asyryldy, yaghny bizding diasporalar men basqa da sheteldikterge qazaq tilin ýiretu qúraly retinde júmys istep túr. Endi osy jobany tolyqqandy mәdeni-aghartu mekemelerine ainaldyru qajet. Búl qúrylym Konfusiy, Gete, Servantes instituttary siyaqty júmys isteui kerek. Abay instituty negizgi seriktes elderding bәrinde tól mәdeniyetimizdi nasihattaytyn ortalyq bolugha tiyis. Birqatar elde, mysaly, Qytay, Týrkiya, Mongholiya jәne basqa da memleketterde osynday ortalyqtar ashylatyn boldy. Syrtqy ister ministrligi men «Otandastar» qoryna Mәdeniyet jәne aqparat ministrligimen birlesip, shetelde osynday ortalyqtar ashu mәselesi boyynsha tiyisti júmysty jalghastyrudy tapsyramyn. Halyqaralyq «Qazaq tili» qoghamy belsene ainalysuda. Búl úiymnyng bastamalaryn biz tútas qogham bolyp әri qaray qoldauymyz kerek. Mәdeniyet degenimiz – jay ghana ghimarattar men mekemeler emes. Búl – últtyq sana-sezimdi jahandyq auqymda nyghayta týsetin myqty túghyr», - dedi.

***

«Biz YuNESKO-men yntymaqtastyq ayasynda Qazaqstannyng materialdyq jәne materialdyq emes múralaryn halyqaralyq tizimderge engizuge airyqsha mәn berip jatyrmyz. Búghan qosa, týrli últtyng barsha adamzatqa ortaq bilim qazynasyna qosqan ziyatkerlik ýlesin kórsetetin «Álem jady» tizimine derekti múralarymyzdy engizu júmysyn jandandyru qajet. Jana zamanda bizding aldymyzda jana mindetter túr. Kóptegen el ózining salt-dәstýri men qazirgi innovasiyalardy ózara ýilestiru arqyly damudyng danghyl jolyna týskenin tarihtan kórip-bilip otyrmyz. Sol sekildi biz de tól mәdeniyetimizdi qazirgi әlemdegi shynayy jaghdaygha beyimdeuimiz qajet. Býgingi tanda mәdeniyet jәne iydeologiya salasy jasandy intellektining yqpalymen týbegeyli ózgere bastady. Biraq oghan tolyq ýmit artugha bolmaydy. Adam faktory әli de manyzdylyghyn joghaltqan joq», - dedi.

***

«Tanymal servisterge qazirgi zamanghy Qazaqstan turaly suret nemese viydeo әzirleuge súranys bersek, kóbinese shyndyqqa janasa bermeytin ónim úsynady. Sebebi jahandyq neyrojýieler bizding tarihymyzdy, mәdeniyetimiz ben salt-dәstýrimizdi tolyq bilmeydi. Ázirge internet kenistiginde Qazaqstan turaly әlemning keng taralghan tilderindegi, әsirese, aghylshyn tilindegi aqparattar kóp emes. Ýkimet qolda bar orasan zor derekterdi, sonyng ishinde múraghattar men anyqtamalyq mәlimetterdi, ghylymy zertteulerdi, illustrasiyalar men fotosuretterdi, muzykalyq shygharmalardy jәne óner tuyndylaryn sifrlyq formatqa kóshiru júmysyn bastap ketti. Últtyq sifrlyq múraghat qúryp, ony elimizdegi jәne shetelderdegi neyrojýie jasaushylardyng erkin paydalanuyna mýmkindik beru kerek», - dedi.

***

«Songhy jyldary biz últtyq biregeyligimizding manyzdy faktory – tarih ghylymynyng damuyna erekshe kónil bólip jatyrmyz. Býgingi Qúryltay taghy bir tarihy beleske túspa-tús keldi. Biyl el astanasyn Qyzylordagha kóshiru turaly tarihy sheshimning qabyldanghanyna jýz jyl tolyp otyr. Osy rette Qúryltaydyng kelesi otyrysyn Syr boyynda, kezinde Qazaq elining astanasy bolghan Qyzylorda qalasynda ótkizudi úsynamyn», - dedi.

***

«Halqymyzdyng «qazaq» degen bayyrghy atauy da bir ghasyr búryn qaytaryldy. Bizding memlekettigimiz mynjyldyqtardan bastau alady, onyng tamyry tym terende jatqany dausyz. Biraq osydan bir ghasyr búryn últymyzdyng óz atauynyng oraluy tarihy әdildik ornatu jolyndaghy manyzdy qadam bolghanyn ashyq aituymyz kerek. Búl iste sol kezdegi Ýkimet basshysy Sәken Seyfullin airyqsha ról atqardy. Ol «Qazaqty qazaq deyik, qateni týzeteyik» degen maqala jazyp, arnayy iydeologiyalyq nauqandy bastap berdi. Múnday manyzdy oqighalar el jadynda saqtalugha tiyis», - dedi.

***

«Osy orayda, men kórnekti qalamger Tólen Ábdikting jyl basynda «Egemen Qazaqstan» gazetine bergen súhbatyn atap ótkim keledi. Jazushy «Atanyng balasy bolma, adamnyng balasy bol» dep, oryndy pikirin aitty. Osy jerde aitarym: óz últyndy ózgelerden biyik qoiy týpting týbinde jargha jyghady. Qazaq halqy ózgelerden kem emes, búl – aqiqat, biraq artyq ta emes dep aituymyz kerek. Qazaq halqyn danyshpan dep aitsaq, qatelespeymiz. Degenmen dýnie jýzinde danyshpan halyqtar az emes. Búl da – aqiqat. Múnday pikir keybir adamgha únamauy mýmkin. Alayda kópshilikting kónilinen shyghamyn dep, tura sózden janylugha bolmaydy. Shyn mәninde әr el basqa júrttan damu dengeyine qaray ozbaq. Jalpy biz tól tarihymyzgha kókjiyegi ken, tamyry tereng órkeniyettik kózqaraspen qarauymyz kerek. Búl – óte manyzdy. Sonda ghana halqymyzdyng ótkenine, býgini men bolashaghyna mýlde jana kózqaras payda bolady», - dedi.

***

«Qazir otandyq tarih ghylymynyng jәne bizding ziyatkerlerimizding aldynda tól tarihymyz turaly týsinikti jahandyq órkeniyet paradigmasy túrghysynan keneytu mindeti túr. Ashyghyn aitsaq, kóptegen ghalymdar men qogham belsendileri әli kýnge deyin Qazaqstannyng jylnamasyna últtyng jadyna jara salghan tarihy oqighalar túrghysynan qaraydy. Búl jaghday tól tarihymyzgha kózqaras auqymyn taryltady. Biz barynsha keng әri tereng oilauymyz qajet», - dedi.

***

«Az zerttelgen nemese mýlde zerttelmegen taqyryptardy ghana zerdeleu jetkiliksiz. Biz Qazaqstandy әlem órkeniyetining derbes bóligi retinde tanytuymyz kerek. Qazaq halqynyng әmbebap әri biregey ómirlik tәjiriybesin tolyq ashyp kórsetu manyzdy. Búl qazirgi Qazaqstannyng missiyasyn tereng týsinuge septigin tiygizedi. Kóshpendiler órkeniyetining besigi bolu degenimiz – óz elinning ótkenin este saqtau ghana emes. Sonymen birge búl – týrli halyqtar men mәdeniyetterdi, dәuirler men kenistikterdi ortaq iygilik ýshin júmyldyru degen sóz. Tarihymyzdyng әr belesi bizge bólinudi emes, birigudi, qiratudy emes, jasampaz boludy ýiretip keledi. Sondyqtan Qazaqstan Úly dala jýregi retinde býgin de ózining tarihy missiyasyn jalghastyra berui kerek», - dedi.

***

«Kóne zamannan kele jatqan kóshpendiler dәstýri eldi artqa tartatyn emes, bolashaqqa bastaytyn myqty quat kózi bolugha tiyis. Dey túrghanmen, tarihty anyzgha ainaldyryp, eski zamannyng shyrmauynda qalyp qonggha da bolmaydy. Tarihiy-mәdeny múramyzdy HHI ghasyrgha say janghyrtyp, jýieli týrde dәripteuimiz qajet. Ghylymy zertteuler jýrgizu, tarihy eskertkishterdi qalpyna keltiru, arheologiyalyq qazba júmystaryn jandandyru, muzey isin damytu, shetel múraghattaryn zerdeleu, salt-dәstýrimizdi janghyrtu – osy júmystyng bәrin jýieleu kerek», - dedi.

***

«Biz Últtyq qúryltaydyng otyrystarynda ýnemi әleumettik jәne mәdeniy-gumanitarlyq mәselelerge qatysty manyzdy sheshimder qabyldap qana qoymay, el damuynyng basqa da baghyttary boyynsha basty basymdyqtardy aiqyndaymyz. Aymaqtardaghy ekonomikanyng órkendeuine serpin beretin jana mýmkindikterge jol ashu jәne ónirlerding damu dengeyindegi tensizdikti jon – qazir memleket aldynda túrghan negizgi mindetting biri. Biyl ekonomikanyng naqty sektoryna júmsalatyn qarjy kólemin eki esege juyq kóbeytip, 8 trillion tengege deyin jetkizu josparlanyp otyr. Aldaghy jyldary Ýkimet naqty sektorgha bólinetin qarjy kólemin 10 trillion tengege deyin jetkizuge tiyis. Búl jerde biznesti qoldaudyng elimizde búryn-sondy bolmaghan auqymdy sharalary turaly aitylyp otyr», - dedi.

***

«Qazir býkil elimizde iri infraqúrylymdyq jobalar jýzege asyrylyp jatyr. Atap aitqanda, 2025-2026 jyldardyng ózinde Qashaghan kenishinde gaz óndeu zauytyn, sonymen birge, «Taldyqorghan – Ýsharal» magistralidi gaz qúbyry men «Beyneu–Bozoy-Shymkent» gaz qúbyrynyng ekinshi jelisin iske qosu josparlanghan. Ýkimet Qyzylorda jәne Týrkistan oblystarynda bu-gaz qúrylghysyna negizdelgen elektr stansasyn salady. Almatydaghy JEO-2 jәne JEO-3 janghyrtylatyn bolady. «Kendirli» demalys aimaghynda su túshytatyn zauyt júmys istey bastaydy. Kәsiporyn Janaózen qalasy túrghyndaryn auyz sumen túraqty qamtamasyz etedi. Qaraghandyda jәne Ekibastúzda bolat qorytatyn zauyttar, Jambyl oblysynda miyneraldy tynaytqysh óndiretin himiya kesheni paydalanugha beriledi», - dedi.

***

«Almaty qalasynda jәne Qostanay oblysynda avtokólik zauyttary ashylady. «Dostyq-Moyynty» temir jol uchaskesining jәne Almaty beketin ainalyp ótetin temir jol jelisining qúrylysy ayaqtalady. «Qyzyljar – Moyynty» baghytynda jana joba bastalady. Aqtauda Kaspiy tenizining jaghalauyndaghy konteyner haby salynyp bitedi. «Qorghas – Shyghys qaqpa» EEA aumaghynda halyqaralyq әuejay júmys istey bastaydy. Zaysan, Katonqaraghay men Kendirli demalys aimaqtarynda da әuejay ashylady. Kaspiy tenizining últanymen talshyqty-optikalyq baylanys jelisi tartylady, búl qadam Europa men Aziya arasynda sifrlyq dәliz jasaugha mýmkindik beredi. Elimizding avtokólik joldary jelisin damytu júmysynyng mәn-manyzy óte zor», - dedi.

***

«Osy tústa taghy bir manyzdy infraqúrylymdyq joba qolgha alynatyny turaly jariyalaghym keledi. Men Ýkimetke Astanadan Arqalyq, Torghay jәne Yrghyz arqyly Transkaspiy halyqaralyq kólik dәlizine tura shyghatyn avtokólik jolynyng qúrylysyn bastaudy tapsyrdym. Jana kýre jol ortalyq jәne batys aimaqtardyng arasyn 560 shaqyrymgha qysqartady. Búl – tútas Torghay ónirining damuyna tyng serpin beretin auqymdy joba. Búdan bólek Arqalyqtaghy әuejaydy qalpyna keltirip, jana aerovokzal salghan jón. Búl joba ishki kólik qatynastaryn edәuir jaqsartady. Sonday-aq ortalyq aimaqtaghy auyl sharuashylyghy jerlerin iygeruge jәne mal sharuashylyghyn damytugha tyng serpin beredi. Elimizde mashina jasau, metallurgiya, múnay-himiya, agroónerkәsip jәne kólik-logistika salalarynda múnday jobalar az emes», - dedi.

***

«Aldaghy tórt jyl ishinde elimizde jyl sayyn 200-ge juyq investisiyalyq joba iske qosylyp otyrady. Osy arqyly biz memleketting jana industriyalyq qalybyn jasap, kólik-tranzit әleuetin nyghayta týsemiz. Bizding memleketimizge iri infraqúrylymdyq jobalar óte qajet. Auqymdy jobalar aimaqtardyng ekonomikalyq mýmkindigin arttyrady. Myndaghan jana júmys ornyn ashyp, azamattardyng әl-auqatyn jaqsartugha yqpal etedi. Jalpy aitqanda, iri jobalardy jýzege asyru – elimizding osy aimaqtaghy kóshbasshylyq rólin arttyratyn birden-bir jol», - dedi.

***

«Biz 2022 jyly janadan ýsh oblys qúryp, osy ónirlerding damuyna kýshti serpin berdik. Búl aqyry dúrys sheshim boldy. Áleumettik-ekonomikalyq kórsetkishter edәuir artty, aimaqtargha investisiya kele bastady. Sonyng arqasynda jergilikti túrghyndardyng túrmys sapasy da jaqsara týsti. Degenmen Ýkimet jana oblystardyng ahualyn baqylauda ústaugha tiyis. Olargha kómektesu qajet. Mening tapsyrmammen Abay jәne Shyghys Qazaqstan oblystarynda shekara manyndaghy birneshe audan qalpyna keltirildi. Múny júrt óte jaqsy qabyldady. Jana audandarda tirshilik jandandy, infraqúrylym jaqsara bastady. Auyldy damytu tújyrymdamasynda shekaralyq aumaqtargha qatysty júmystyng negizgi baghdary aiqyndalghan. Shetkeri jatqan eldi-mekenderding ahualy el irgesining bekem boluyna tikeley әser etedi. Búl – strategiyalyq manyzy bar mәsele. Sondyqtan osy baghyttaghy júmysty jýieli týrde jalghastyru kerek», - dedi.

***

«Amanat partiyasy shekara manyndaghy audandardy damytugha qatysty jana zang qabyldaudy úsynyp otyr. Ýkimetke deputattarmen birge búl úsynysty múqiyat qarastyrudy tapsyramyn. Ádette shekara manyndaghy audandar arqyly manyzdy kólik-logistika dәlizderi ótedi. Biyl avtokólikterge arnalghan 9 keden beketin janghyrtu josparlanyp otyr. Sonyng nәtiyjesinde, múnday beketterding ótkizu mýmkindigi 6 ese artady. Búl joba elimizding tranzittik әleuetin nyghaytugha edәuir ýles qosady», - dedi.

***

«Aymaqtardyng damuyndaghy alshaqtyqty jong ýshin naqty standarttargha sýiene otyryp ekologiyalyq kórsetkishter, infraqúrylym, әleumettik qamsyzdandyru jәne basqa da manyzdy ólshemder boyynsha artta qalghan ónirlerdi anyqtau qajet. Ortalyqtyng kýsh-jigerin osynday alshaqtyqty joygha júmyldyru kerek. Sol ýshin qazir Ónirlerdi damytu tújyrymdamasy әzirlenip jatyr. Qújatta aimaqtar arasyndaghy tensizdikti jongha jәne mekemeler arasyndaghy ózara is-qimyldy jaqsartugha baghyttalghan tyng tәsilder qarastyrylady. Ónirlerding is-qimyly naqty salagha jauapty memlekettik organdardyng respublikalyq dengeyde atqaryp jatqan is-júmystaryna sәikes jýrgizilui qajet. Is-sharalar ýilesimdi bolugha tiyis», - dedi.

***

«Búl – barlyq salagha qatysty mәsele. Mysaly, soltýstikke kóktem endi kelip jatyr. Qar erip, eldi mekenderdi qarghyn su basu qaupi tuyndaydy. Byltyrghy tasqynnan ortalyq ta, jergilikti biylik te tiyisti qorytyndy jasady dep aqparat alyp otyrmyn. Jaz shyqqan song órt qaupi kýsheyedi. Tabighat apattarynyng aldyn alu, saqtanu sharalary ýnemi nazarda boluy kerek», - dedi.

***

«Men jappay sifrlandyru men jasandy intellektini barlyq salagha keninen engizu mәselesine ýnemi nazar audaramyn. Qazir qay elding jana tehnologiyalardy óz paydasyna jarata alatyny, qay elding kósh sonynda qalatyny anyqtalyp jatqan sheshushi kezenge qadam bastyq. Ekonomikanyng barlyq salasy jәne enbek naryghy jasandy intellektining tikeley qatysuymen týbegeyli ózgerip jatyr. Adamzat tirshiligining mәni men qalyby basqasha sipat alyp barady. Osy orayda innovasiyalar ekonomikasy degen jana qúbylys payda boldy. Onda ózgeshe oilau qabileti, shygharmashylyq túrghydaghy janashyldyq jәne әleumettik daghdylar aldynghy qatargha shyghady», - dedi.

***

«Jasandy intellektini qoldanu budjet qarajatyn paydalanu tiyimdiligin barynsha arttyrugha, salyq jәne keden isin jýrgizuding sapasyn jaqsartugha, memlekettik satyp alu salasyn ontaylandyrugha, sonday-aq azamattar men memleket arasyndaghy ózara is-qimyl ýrdisterining bәrin odan әri jenildetuge mýmkindik beredi. Qúzyrly memlekettik organdar sarapshylarmen jәne IT-mamandarmen qoyan-qoltyq júmys istey otyryp, artyq shyghyndardy azaytugha, barlyq salanyng ashyqtyghyn qamtamasyz etip, ónimdiligin arttyrugha arnalghan tyng tәsilder izdep tauyp, ony qoldanysqa engizip otyrugha tiyis. Men búl mәseleni erekshe baqylauda ústaymyn», - dedi.

***

«Ekonomikanyng barlyq salasyna sifrlyq tehnologiyalardyng engizilui elimizding bәsekege qabiletin arttyratyn eng basty faktor bolugha tiyis. Búl jerde sifrlyq aktivter industriyasy men blokcheyn tehnologiyasyn damytu manyzdy ról atqarady. Sifrlyq aktivterding zandy ainalymyn qamtamasyz etu, kriptoayyrbastau qyzmetin jýrgizu jәne sifrlyq mayningke investisiya tartu ýshin osy salany retteu isin yryqtandyrudyng shúghyl sharalaryn qabyldau qajet. Búl qadam elimizding osy aimaqtaghy sifrlyq qarjy tehnologiyalarynyng ortalyghy retindegi rólin arttyrady. Sonday-aq, sifrlyq aktivterding kólenkeli ainalymyn azaytugha mýmkindik beredi әri salyq týsimin kóbeytuge septigin tiygizedi», - dedi.

***

«Qazirgi zamanda ekonomika innovasiyagha negizdelui kerek ekeni sózsiz. Biz ghylymdy damytu, sonyng ishinde qoldanbaly zertteuler jýrgizu ýshin kóp júmys istep jatyrmyz. Ghylymy janalyqtardy kommersiyalandyrugha, ghylym men óndiristing baylanysyn kýsheytuge basa mәn berilip otyr. Degenmen Qazaqstanda әli kýnge deyin birde bir ghylym qalashyghy joq. Almaty irgesindegi «Alatau» innovasiyalyq tehnologiyalar parkining aumaghynda ghylym qalashyghyn qúru turaly iydeya bar ekenin bilemin. Ýkimet osy bastamany jan-jaqty zerdelep, tiyisti zang dayyndauy kerek», - dedi.

***

«Ghalymdardyng pikirinshe, tiyisti dәstýri men tәjiriybesi bar Kurchatov qalasy ekinshi ghylym qalashyghy bola alady. Biraq mynany eskertkim keledi: osy jospardyng bәri shynayy esep-qisapqa jәne tabandy júmysqa negizdeluge tiyis. Kózboyaushylyq pen kópirme sózge әbden toydyq. Súrauy qatty bolady», - dedi.

***

«Kelesi mәsele. Turizm aimaqtardyng damuyna serpin beretin sala bolugha tiyis. Jergilikti jerdegi respublikalyq jәne halyqaralyq is-sharalar ónirlerding turistik әleuetin arttyrugha yqpal etedi. Biyl Tarazda ótetin «Dostastyq jәrmenkesi» osynday jobanyng biri bolmaq. Jәrmenkege kóptegen elding qolónershileri men auyl sharuashylyghy mamandary shaqyryldy. Búl is-shara seriktes eldermen ekonomikalyq baylanysymyzdy odan әri kýsheytedi. Sonymen qatar eng kóne sauda jәne mәdeniyet ortalyghynyng biri – Taraz qalasynyng bedelin arttyra týsedi, oblysqa jana investisiya tartugha jәne turisterding kóptep keluine septigin tiygizedi», - dedi.

***

«Jalpy әr aimaqta júrtshylyq asygha kýtetin әri dәstýrge ainalghan osynday manyzdy mәdeniy-turistik is-sharalar ótip túrady. Ony negizinen demeushilerding qarajaty esebinen úiymdastyrghan jón. Is-sharalardy jyl boyy jalghasatynday etip birkelki bólu, brend retinde qalyptastyryp, jarnamalau qajet. Árbir oqigha búqaralyq aqparat qúraldary arqyly kórsetilip, el ishinde jәne shetelderde júrt nazaryna iliguge tiyis. Múnyng bәri adamdardyng aimaqtargha qyzyghushylyghyn arttyryp, turizmdi damytugha mýmkindik beredi», - dedi.

***

«Tabighy baylyghymen, jan-januarlar dýniyesimen býkil әlemge tanymal elimizding biologiyalyq әraluandyghyn qorghau airyqsha manyzdy mindetke ainaldy. Keshe júmys seksiyasy kezinde «Auyl» partiyasynyng ókilderi kiyikter turaly mәsele kótergenin bilemin. Aymaqtardan da osyghan qatysty ótinishter-hattar kelip jatyr. Rúqsatsyz ang aulaghandargha jazany kýsheytu ýshin mening bastamammen 2019 jyly zannamalyq sharalar qabyldandy. Osy jәne basqa da jan-jaqty sharalardyng arqasynda elimizdegi kiyik sany kýrt artty. Qazir olargha joyylyp ketu qaupi tónip túrghan joq. Biraq, endi, basqa mәsele tuyndady. Auyl sharuashylyghy zardap shegip jatyr. Epizootiyalyq ahualdyng da kýrdelenip ketu qaupi bar. Jalpy ekojýiege týsetin salmaq artty. Ýkimetke bilikti mamandardy júmyldyra otyryp, osy mәseleni jan-jaqty zerdeleudi jәne bayypty sheshim qabyldaudy tapsyramyn. Biz Balqash kólining ainalasynda Túran jolbarysynyng populyasiyasyn qalpyna keltiruge kiristik. Búl – sharuashylyq qyzmetke baylanysty sheshuge tura keletin kóptegen mәselemen qatar jýretin kýrdeli mindet. Kelesi kezekte ilbisterdi saqtap, onyng sanyn kóbeytuimiz kerek», - dedi.

***

«Adamzattyng býldirgi is-әreketining kesirinen Kaspiy itbalyghy, qyzghylt qoqiqaz jәne basqa da erekshe jan-januarlargha qater tónip túr. Biz tabighattyng osy bir syiyna barynsha nazar audaryp, ony saqtay biluimiz qajet. Sondyqtan Biologiyalyq әraluandyqty qorghau qoryn qúru kerek dep sanaymyn. Men Memleket basshysy retinde búl auqymdy júmystyng manyzy orasan zor ekenin kórsetu ýshin osy qoghamdyq úiymgha ózim jetekshilik etuge dayynmyn. Búghan qosa, biz taghy bir qazynamyz – tazyny halyqaralyq tizimge engize alghanymyzdy aita ketkim keledi. Ang aulaytyn airyqsha qasiyetteri bar qazaqy itting túqymyn endi býkil әlem biledi», - dedi.

***

«Sonymen birge tazalyq mәselesi әrdayym nazarda bolugha tiyis. Byltyrdan beri elimizde «Taza Qazaqstan» aksiyasy jýrip jatyr. Bastamagha azamattar jappay qoldau bildirdi. Aksiya jalpyúlttyq sipatqa ie boldy. Kýn jylynyp keledi, endi júrt senbilikke shyghyp, ainalasyn tazalaydy. Búl – óte dúrys. Men búghan deyin de aittym, «Taza Qazaqstan» – jay nauqan emes. Búl әr adamnyng jәne barsha halyqtyng kýndelikti daghdysy, ómir salty boluy qajet», - dedi.

***

«Barshanyzgha mәlim, eki jyl búryn mening tapsyrmammen «Jayly mektep» últtyq jobasy bastaldy. Jobanyng negizgi maqsaty mekteptegi oryn tapshylyghyn jong, sonday-aq, apatty jәne ýsh auysymdy mektepter mәselesin sheshu boldy. Aqmola oblysy últtyq joba boyynsha salynatyn barlyq mektepting qúrylysyn birinshi bolyp ayaqtady. Aymaqta 12 mynnan astam oqushygha arnalghan jana bilim oshaqtary ashyldy. Basqa oblystarda qúrylys barysy mәz emes. Ýkimet pen «Samúryq-Qazyna» qory búl júmysty qolgha aluy kerek. Men tayau arada tekseremin», - dedi.

***

«Biyl elimizde 500 myng oqushygha arnalghan eki jýzden astam mektep salynady. Myna jaytty qaperde ústaghan jón: barlyq jerde tek «Jayly mektep» jobasy ayasynda mektep salu mindetti emes. Sapaly salynghan qarapayym mektepterge de súranys joghary. Ýsh jylda 1300, sonyng ishinde auyldaghy 900 bilim ordasyn janghyrtu qajet. Jana oqu jylyna deyin memlekettik jәne jekemenshik mektepting barlyghy balalardyng qauipsizdigin qamtamasyz etetin arnayy qúraldarmen jabdyqtalugha tiyis», - dedi.

***

«Býkil el boyynsha medisina infraqúrylymyn barynsha damytu júmystary jalghasady. Osy jyldyng sonyna deyin «Auylda densaulyq saqtaudy janghyrtu» últtyq jobasy ayasynda 188 medisina nysany salynady. Ridderde kópbeyindi auruhanany, Óskemende gematologiya ortalyghyn, Aqtauda jedel jәrdem stansasyn, Almatyda Júqpaly aurular últtyq ghylymy ortalyghyn, Astanada Últtyq ghylymy onkologiya ortalyghynyng jana ghimaratyn paydalanugha beru qajet. 2026 jyly 32 audandyq ortalyq auruhanany janghyrtu, sonday-aq Qyzylorda jәne Manghystau oblystaryndaghy auruhanalardy salyp bitiru kerek. Júmysty ayaqtau merzimin búzugha bolmaydy», - dedi.

***

«Túrghyndargha, әsirese әleumettik jaghynan osal toptaghy azamattargha baspananyng qoljetimdi boluy – túrmys sapasynyng jaqsarghanyn bildiretin negizgi kórsetkish. Byltyr memleket osy sanattaghy adamdar ýshin 21 myngha juyq pәter satyp aldy. Songhy eki jylda birqatar qalada (Semey, Taraz, Kentau, Oral) erekshe qajettiligi bar adamdargha arnalghan zamanauy onaltu ortalyqtary boy kóterdi. 2026 jyldyng ayaghyna deyin Aqtóbede, Atyrauda, Kókshetauda, Shymkentte jәne Taldyqorghanda dәl osynday ortalyqtar ashu qajet», - dedi.

***

«Búdan bólek, әrbir oblys ortalyghynda erekshe qajettiligi bar, sonyng ishinde autizmge shaldyqqan balalardy onaltu jәne damytu ortalyqtaryn qúru kerek. Ókinishke qaray, dýnie jýzinde osynday diagnozy bar balalardyng sany jyldam ósip barady. Múnday jaghday Qazaqstanda da bar. Demeushilerding jәne «Qazaqstan halqyna» qorynyng kómegimen osy manyzdy júmysta belgili bir ilgerileu bar. Ýkimet pen әkimder búl sharuany jandandyruy qajet. Qazaqstanda erekshe qajettiligi bar әrbir balanyng tolyqqandy bilim alugha mýmkindigi boluy kerek. Búl – óte manyzdy mәsele. Sondyqtan jyl sonyna deyin osynday balalargha jan-jaqty qoldau kórsetu isin retteytin jana zang әzirleu kerek», - dedi.

***

«Últtyq qúryltaydyng otyrystaryn әr oblysta ótkizuding útymdy túsy bar. Alqaly jiynda aimaqtyng damuyna qatysty ózekti mәseleler de qaralady. Mening tapsyrmammen býgingi basqosugha Aqmola oblysynyng bir top azamaty qatysyp otyr. Olardyng ishinde ardagerler, ziyaly qauym ókilderi, qogham belsendileri, kәsipkerler men jastar bar. Men osy aimaqtyng damuyna airyqsha mәn beremin. Sondyqtan Aqmola oblysyndaghy keybir bastamalar men jobalargha nazar audarghym keledi. Ózderiniz bilesizder, men 2025 jyldy «Júmysshy mamandyqtary jyly» dep jariyaladym. Búl – kәsiptik jәne tehnikalyq bilim beru salasyn janghyrtugha jәne júmysshy mamandardyng qoghamdaghy bedelin arttyrugha arnalghan manyzdy sheshim», - dedi.

***

«Jastardyng mýmkindigin arttyryp, kәsiby baghyt-baghdar beruge basa nazar audaru qajet. Olardyng súranysqa ie júmysshy mamandyqtardy mengeruine jaghday jasau kerek. Jastardyng zaman talabyna say bilim aluyn qamtamasyz etu ýshin Ýkimet pen oblys әkimdigi Qosshy qalasynda halyqaralyq dengeydegi kolledj ashugha kirisui qajet. Qalanyng Astana irgesinde túrghanyn jәne túrghyndarynyng sany tez ósip kele jatqanyn eskersek, búl – óte ózekti mәsele», - dedi.

***

«Qazirding ózinde alys-jaqyn shetelderge keninen tanymal Burabay jerining mol mýmkindikteri bar. Osy kurorttyq aimaqty damytudyng 2029 jylgha deyingi keshendi jospary qabyldandy. Ony jýzege asyru ýshin shamamen 140 milliard tenge bólinedi. Qarjynyng jartysyna juyghy – jeke investisiyalar. Ýkimet pen oblys әkimdigi qújatta kórsetilgen mindetterdi sapaly oryndaugha tiyis. Eng aldymen Shuchinsk-Burabay kurorttyq aimaghyndaghy infraqúrylymdy damytu qajet. Barlyq ekologiyalyq talaptar qatang saqtalugha tiyis. Turisterge әlemdik standarttargha say qyzmet kórsetilui kerek», - dedi.

***

«Janadan salynatyn Kongress-ortalyq Burabaydyng betke ústar orny boluy qajet. Ortalyq iske qosylatyn bolsa, demalys aimaghyna júrttyng qyzyghushylyghy da arta týsedi. Sonday-aq turistik mausymnan tys uaqytta adamdar kóptep kele bastaydy. Ýkimet pen әkimdikke osy mәseleni tynghylyqty qarastyrudy tapsyramyn. Oblystyng orasan zor turistik әleueti Shuchinsk-Burabay aumaghymen ghana shektelmeydi. Demalys aimaghy retinde mýmkindigi mol Zerendi, Sandyqtau, Aqkól jәne basqa da jerlerdi jan-jaqty damytu qajet», - dedi.

***

«Aymaqtaghy kórikti әri kiyeli oryndardyng bәri ózara kiriktirilip, ýilestirilgen auqymdy turistik klaster qalyptastyru manyzdy. Búl rette jeke turistik nysandar salu ýshin jer telimderin bólgen kezde zannyng saqtaluyn múqiyat qadaghalau kerek. Oblystaghy erekshe tabighiy-klimattyq jaghday zamanauy sauyqtyru keshenderin ashugha zor mýmkindik beredi. Sporttyng týrli salasynan, әsirese, qysqy sporttan últtyq qúramalardy dayarlau ýshin ónirdegi sport bazalaryn damyta beru kerek», - dedi.

***

«Aqmola oblysynyng ókilderi qysqy sport týrleri boyynsha әlemdik jәne qúrlyqtyq bәsekelerden el qorjynyna jýlde salugha ýnemi mol ýles qosyp jýr. Elimizde futboldy damytugha basa mәn beru kerek dep sanaymyn. Demeushiler qarjysy esebinen oblystyq stadiondardyng kópshiligin janghyrtu qajet nemese jana futbol stadiondaryn saludy qolgha alghan jón. Árbir oblys, audan ortalyghynda, kent pen auylda balalargha arnalghan futbol alany bolugha tiyis. Búl – aldaghy eki jyldyng mindeti. Onyng oryndaluyn tekseremiz», - dedi.

***

«Sonda ghana biz býkil әlemge tanymal әri әleumettik, búqaralyq sport sanalatyn osy oiyndy jana dengeyge kótere alamyz. Balalardy, jasóspirimderdi futbolgha qyzyqtyru arqyly ludomaniya, nashaqorlyq mәselesin birshama sheshuge bolady. Osy salagha jauapty ministrlik, Futbol federasiyasy, jergilikti atqarushy organdar, kәsipkerler klubtyq futboldy kommersiyalandyrugha naqty kirisui kerek. Klubtar oblystyq budjetterge ghana arqa sýiemey, shetelderdegi sekildi ózderi de tabys tabudy ýirenui kerek», - dedi.

***

«Sondyqtan men kәsipkerlerdi klubtyq futbolgha biznes retinde qaraugha shaqyramyn. Futbol klubtary jekemenshikke ótpey, is algha baspaydy. Búl – әlemdik tәjiriybe. Klubtar jekemenshik bolsa, shetel sportshylaryn shaqyru qúqyghyna ie bolady. Sportty nasihattau, ony әsirese balalar men jasóspirimder arasynda dәripteu – últ saulyghynyng kepili. Songhy jyldary memleket qoldauynyng nәtiyjesinde balalar sporty qarqyndy damy bastady. Biraq, búl – jetkiliksiz. Sonday-aq biznes ókilderi óskeleng úrpaqty dene shynyqtyrugha jәne sportqa baulu isine zor ýles qosa alady dep oilaymyn», - dedi.

***

«Astanada shygharmashylyqqa arnalghan ýiirmelerdi de, jekelegen sport seksiyalaryn da ashyp, kópke ýlgi bolyp otyrghan jekemenshik Balalardy damytu ortalyghy bar. Búl tәjiriybeni basqa aimaqtarda da qoldanghan jón. Memleket barlyq aimaqta sport infraqúrylymyn damytugha basa mәn beredi. Biyl Astanada Últtyq sport uniyversiytetinin, Týrkistanda eskek esu sportyna arnalghan kanaldyn, Qyzylordada futbol stadionynyn, Jetisu oblysynda deneshynyqtyru-sauyqtyru kesheninin, Oralda erekshe qajettiligi bar adamdargha arnalghan sport keshenining qúrylysy ayaqtalady», - dedi.

***

«Biyl Kókshetauda kópfunksionaldy sport keshenining qúrylysy bastalady. Búl Qazaqstanda tendesi joq ortalyq bolmaq. Osy jobany arnauly memlekettik qordan, yaghny zansyz aktivterdi qaytaru esebinen qarjylandyru kerek. Ýkimetke osy mәseleni pysyqtaudy tapsyramyn. Ýsh jyldyng ishinde eki trillion tengeden astam zansyz aktivter elge qaytaryldy. Búl qarjynyng aimaqtardaghy ózekti ekonomikalyq jәne әleumettik mәselelerdi sheshuge júmsalyp jatqany óte manyzdy. «Quatty aimaqtar – quatty el» ústanymy – mening sayasy baghdarymdaghy myzghymas qaghidanyng biri», - dedi.

***

«Ýkimet osy qaghidany negizge ala otyryp, oblystardyng enshisindegi әleumettik salyqty saqtap qalu turaly sheshim qabyldady. Alayda oblys әkimderi budjet qarjysyn ýnemdep, tiyimdi paydalanuy kerek. Elge paydasy tiyetin әleumettik manyzy bar jobalargha basymdyq beru qajet. Býgin aitylghan bastamalar men jobalar aimaqtardyng birkelki damuyna yqpal etip, elimizding odan әri órkendeuine jol ashady dep senemin», - dedi.

***

«Álemdegi auqymdy ózgeristerge barshamyz kuә bolyp, tipti, oghan ózimiz de qatysyp jatyrmyz. Búl ýrdisting jalghasa bereri sózsiz. Basty halyqaralyq mәselelerdi sheshuge qatysty jana payymdar men narrativter, erekshe kózqarastar men tәsilder payda boldy. Búryn-sondy bolmaghan qaqtyghystar, ushygha týsken senim daghdarysy, qadir-qasiyeti kete bastaghan halyqaralyq qúqyq, ekonomikalyq shayqastar qazirgi әlemning basty sipatyna ainaldy. Múnyng bәri jana tehnologiyalyq qalyp ornyqqan, manyzdy resurstar ýshin talas-tartys kýsheye týsken, óndiris jәne sauda-logistika baylanystary qayta qúrylyp jatqan, tehnogendik jәne tabighy apattar tuyndaghan kezenge túspa-tús kelip otyr», - dedi.

***

«Bedeldi sayasatkerler men sarapshylar «dýnie jýzi jappay berekesizdik jaylaghan nemese bolashaghy búlynghyr jana zamannyng qarsanynda túr» degen pikir bildire bastady. Basqasha aitqanda, әlemdegi eski tәrtip kýirep jatyr, al jana dәuirding súlbasy әli naqty aiqyndalghan joq. Kóz aldymyzda tarihtyng jana ainalymy bastalyp jatyr», - dedi.

***

«Jahandanu ýderisining mәn-manyzy joghalyp barady. Memlekettik últshyldyq, yqpal jýrgizetin aumaqtardy bóliske salu, әlemdik sayasatta aimaqtargha bólinu ýrdisi aldynghy qatargha shyqty. Demokratiyalyq moralidyq delinip jýrgen qúndylyqtar, onyng ishinde LGBT kóptegen elge ondaghan jyl boyy kýshpen tanylyp, sonyng jeleuimen halyqaralyq ýkimettik emes úiymdar men qorlar arqyly memleketterding ishki isine ashyq aralasu beleng aldy. Onyng týpki maqsaty bar bolghany úrlyq, yaghny san milliardtyq budjetti qaltagha basu eken. «Damu men demokratiya», «adam qúqyqtary», «baspasóz bostandyghy», «sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres» dep úrandatyp jýrgenderding bәrining derlik jeke baylyghy jalaqysynyng mólsherine esh say kelmeydi. Sondyqtan Preziydent Tramp bastaghan Amerika әkimshiligining jappay qyzmet babyn asyra paydalanugha qatysty oqighalardy anyqtaugha jәne «túnghiyq memleket» úghymyna tәn sayasy ekijýzdilikti әshkereleuge, dәstýrli moralidyq qúndylyqtardy qalpyna keltiruge baghyttalghan júmystary qoldaugha layyq. AQSh-ta jasalyp jatqan sharuanyng bәri býkil әlemge tikeley әser etetini barshagha mәlim», - dedi.

***

«Biz tariyh, dәstýr jәne qazirgi zaman qúndylyqtaryn әrdayym birdey ústanyp kelemiz. Júrtty sayasy pragmatizmge shaqyryp, qoghamda zang men tәrtipti ornyqtyru manyzdy ekenin búrynnan aityp jýrmiz. Qazir әlemde bolyp jatqan oqighalar bizding baghdarymyzdyng dúrys ekenin kórsetti. Áriyne, sheteldegi jaghdaydy ýnemi eskerip otyru manyzdy. Biraq biz aldymen óz elimizding ishki mәselelerine den qongymyz kerek. Biz últtyq mýddemizdi qorghau ýshin aldaghy uaqytta da útymdy әri bayypty әreket etuimiz kerek», - dedi.

***

«Talay zamannan kele jatqan ókpe-renishterden, ótkenge qúr maqtanudan jәne bәrin orynsyz synap-mineuden arylu qajet. Áleumettik masyldyq pen sayasy tayazdyqqa meylinshe jol bermeuge tiyispiz. Shekten shyghyp, tym asyra silteytin kózqarastargha barynsha tosqauyl qoyghan jón. Óitkeni búl dýnie aq pen qaradan ghana túrmaydy. Kez kelgen mәselede ózgelerdi aiyptap, qara búltty tóndire beruge bolmaydy. Qogham sanasyndaghy osynday qúbylystar últymyzdy iydeologiyalyq jәne mәdeny túrghydan әlsiretedi. Tipti, elimiz qazirgi qatigez әlemde ózgelerge jem boluy mýmkin. Bir sózben aitsaq, bizding últtyq oi-sanamyz myqty boluy kerek. Jahandy belgisizdik jaylaghan búlynghyr zamanda bәsekege barynsha qabiletti bolu ýshin barlyq jaghynan kemel últ boluymyz qajet. Búl – órkeniyetti, iykemdi, maqsatshyl júrt bolu degen sóz», - dedi.

***

«Biz ýshin eshkim elimizdi damytyp, kórkeytip bermeydi. Qazaqstan óz azamattarymyzgha, yaghny bizge ghana kerek. Biz óz mýmkindigimiz ben kýsh-quatymyzgha arqa sýieuimiz qajet. Sondyqtan últ retinde algha basugha ne kedergi bolsa, sonyng bәrinen arylyp, sapaly últ bolugha tiyispiz. Elimizdi jahangha jayylyp kele jatqan ózgeristerge dayyndap, Qazaqstandy kez kelgen syn-qaterge tótep bere alatyn quatty memleket etuimiz kerek. Búl – mening Preziydent retindegi basty missiyam. Búl – tútas últymyzgha ortaq manyzdy mindet», - dedi.

***

«Ár azamat myna bir qarapayym qaghidany tereng úghynugha tiyis: bir orynda túryp qalmay, ýnemi ózin jetildire bilgen adam mindetti týrde tabysqa jetedi. Bәsekege qabiletti últ degenimiz – osy. Biz qolgha alghan reformalar elding damuyna zor serpin berdi. Qoghamnyng ózgeristerge degen ýmitin oyatyp, әdildikke degen senimdi qalpyna keltirdi», - dedi.

***

«2019 jyldan beri Qazaqstan ekonomikasynyng naqty ósimi 15,5 payyz boldy. Elimizding ishki jalpy ónimi 288 milliard dollargha jetti, al jan basyna shaqqandaghy ishki jalpy ónim 46 payyzgha juyq artyp, 14 myng dollardan asty. Syrtqy sauda ainalymy 45 payyzgha juyq ósip, 140 milliard dollar boldy. Negizgi kapitalgha salynatyn investisiya bir jarym esege úlghaydy. Byltyr onyng kólemi 19 trillion tengeden asty. Investisiya bilim-ghylym salasyna 5 eseden astam, kólik salasyna 3 esege juyq, densaulyq saqtau jәne әleumettik qyzmet kórsetu salasyna 3,5 ese kóp salyndy. Osy uaqytta 500-den astam mektep boy kóterdi. Kóptegen densaulyq saqtau, sport jәne basqa da әleumettik nysandar ashyldy. 4400 shaqyrymgha juyq avtokólik joldary salyndy jәne jóndeldi. Jana temir jol jelileri paydalanugha berildi. Ondaghan óndiris orny iske qosyldy», - dedi.

***

«Memleket auyl enbekkerlerin qoldaudy barynsha kýsheytti. Byltyr kýzde 27 million tonna astyq jinap, rekordtyq kórsetkishke qol jetkizdik. Kәsipkerlikti damytugha әrdayym basa nazar audarylady. Túrghyn ýy qúrylysynyng qarqyny edәuir ósip, byltyr 19 million sharshy metr baspana paydalanugha berildi. Búl da – búryn-sondy bolmaghan jetistik. 2019 jyldan beri elimizde 250-den astam jataqhana salyndy. Sonyng nәtiyjesinde oryn tapshylyghy 6 ese qysqardy. Studentter sany údayy kóbeyip, joghary oqu oryndarynda 624 myng azamat bilim alyp jatqanyna qaramastan, osyghan qol jetkize aldyq. Elimizding 90 mynnan astam azamaty shetelde oqidy. Búl bizding qoghamnyng ashyqtyghyn kórsetedi. Azamattarymyz demalu ýshin shetelge jii shyghatyn boldy. Bizding kók tólqújatymyz әlemdegi 92 memleketting aumaghyna vizasyz emin-erkin kiruge mýmkindik beredi. Qazaqstan – halyqaralyq arenada zor qúrmetke ie memleket, bizding elimizdi «orta derjava» dep ataytyn boldy. Birikken Últtar Úiymynyng Bas Assambleyasy Almatyda Ortalyq Aziya men Aughanstan ýshin Ornyqty damu maqsattary jónindegi Birikken Últtar Úiymynyng aimaqtyq ortalyghyn ashu turaly qarar qabyldady. Osy sheshim elimizding әlemdegi yqpaly men bedeli zor ekenin anghartady», - dedi.

***

«Búl derekter bәrimiz bir el bolyp atqarghan júmystyng bir parasyn ghana kórsetedi. Biz barlyq syn-qaterdi senimdi týrde enserudi jәne mәselening bәrin bayyppen, iskerlikpen sheshudi ýirendik. Eshqashan populizmge, menmendikke jәne jalghan úrangha jol bergen joqpyz», - dedi.

***

«Árdayym әdil dialog ornatugha úmtyldyq, qiyndyqtar pen qauip-qaterlerdi jasyrmay, turasyn aittyq. Naqty ahualdy boyamasyz kórsettik, bos uәde de bergen joqpyz. Ashy shyndyq bәrine birdey únay bermeydi. Biraq múnday qadam jaghdaygha tura qarap, jalghan ýmitke aldanbau ýshin kerek. Ádemi sóilep, uәdeni ýiip-tókkender emes, maqsat jolynda ýzdiksiz algha úmtylyp, júrtqa jagha bermese de, asa manyzdy sheshim qabylday biletinder tabysqa jetedi. «Enbek joly múratqa jetkizedi». Búl – biz atqaryp jatqan júmystyng basty qaghidasy», - dedi.

***

«Qazir geosayasy ahual ushyghyp túr. Múnday kezde el birligin, qoghamdaghy tatulyq pen túraqtylyqty kózding qarashyghynday saqtauymyz kerek. Búl – túraqty damugha qajetti eng basty shart. Elimiz tereng әri jan-jaqty reformalargha endi ghana kiristi. Aldymyzda kýrdeli jol túr. Biz ozyq oily últ retinde tek qana algha qarauymyz kerek. Aldaghy birneshe on jyldyqqa kóz tigip, auqymdy sharualardy kezen-kezenimen atqaruymyz qajet. Biz úzaq merzimge arnalghan maqsatqa úmtyluymyz kerek. Keleshegimiz qanday boluy kerek ekenin naqty biluge tiyispiz. Sebebi dúrys maqsat qoya bilsek qana, tabysqa jete alamyz», - dedi.

***

«Tәuelsizdigimizding 40 jyldyghy jaqyndap keledi. Osy manyzdy beleske qanday jetistikpen jeterimizdi, oghan deyin qanday tarihy mindetterdi oryndaugha tiyis ekenimizdi naqty bilu manyzdy. Biz shyndyqqa tura qarauymyz kerek. Elimiz bәrinen oza shauyp, barlyq salada jәne barlyq baghytta birinshi qatarda bola almaytynyn týsinuimiz qajet. Sondyqtan biz ózimizding basqalardan basym týsetin myqty tústarymyzdy jaqsy biluge tiyispiz», - dedi.

***

«Meninshe, Qazaqstannyng keminde tórt salada orasan zor mýmkindikteri bar. Osy salalarda biz óz elimizdi qamtamasyz etip qana qoymay, aimaqtyq, tipti, jahandyq auqymda yqpalymyzdy jýrgize alamyz. Sifrlandyru isi men jasandy intellekt, kólik tasymaly, energetika, agroónerkәsip kesheni jәne adam kapitaly negiz bolady», - dedi.

***

«Sifrlandyru jәne jasandy intellektini qoldanu isinde elimiz zor jetistikke jete alady. Biz qazirding ózinde Birikken Últtar Úiymynyng Elektrondy ýkimetting damu dengeyi jónindegi reytinginde 190 memleketting ishinen alghashqy 25 elding qataryna kirip túrmyz. Biraq, múnymen shektelip qalugha esh bolmaydy. Joghary tehnologiyalar ekonomikanyng jәne memleketti basqaru isining barlyq salasyn damytugha tyng serpin berip, algha bastaydy. Ýkimet ozyq sifrlyq tәsilderdi jәne jasandy intellektini jappay engizu ýshin qolayly orta qalyptastyrugha arnalghan júmysty eselep kýsheytuge tiyis», - dedi.

***

«Biz mәlimetterdi saqtaytyn jәne óndeytin myqty jeli týzip, tehnologiyalyq ónimderdi jappay eksporttaugha kirisuimiz kerek. Sifrlandyru isin tabysty jýrgizu jәne jasandy intellektini jappay engizu elimizding energetikalyq әleuetine tikeley baylanysty. Álemning sifrlandyru isine jәne jasandy intellektige negizdelgen jana tehnologiyalyq qalypqa kóshui energiyany kóp qajet etetin ýderis ekenin týsinu kerek. Múnday jaghdayda aimaqtaghy jәne dýnie jýzindegi energiya tapshylyghy ýzdiksiz arta beredi. Sondyqtan Qazaqstan ózin elektr quatymen tolyq qamtamasyz etip qana qoymay, ony әlemdik energetika naryghyna da eksporttaytyn iri elge ainaluy kerek. Búl – uaqyt talaby», - dedi.

***

«Azamattarymyz referendumda birinshi atom elektr stansasyn salu turaly sheshimge qoldau kórsetip, osy mindetti oryndaugha jol ashyp berdi. Búl qadam alys bolashaqtaghy ahual qalay bolatynyn eskere otyryp, energetika salasyn keshendi týrde, jan-jaqty oilastyryp damytu qajettigin kórsetedi. Mәsele elimizding energiyagha degen qazirgi súranysyn qanaghattandyrugha ghana tirelip túrghan joq. Biz ýshin el ekonomikasynyng ondaghan jyl boyy qarqyndy damuyna berik negiz bolatyn jana energetika salasyn qalyptastyrudyng strategiyalyq manyzy bar. Men, dәl sol sebepti, Qazaqstangha bir emes, ýsh atom elektr stansasyn salyp, aqyrynda tolyqqandy yadrolyq klaster qalyptastyru qajet dep esepteymin», - dedi.

***

«Osy mindetting airyqsha manyzdy ekenin eskerip, men Preziydent janyndaghy Yadrolyq energetika agenttigin qúru turaly sheshim qabyldadym. Biz gaz ben kómir óndiru isindegi mýmkindikterimizdi, sonday-aq janartylatyn quat kózderining әleuetin tolyq paydalanuymyz kerek», - dedi.

***

«Qazaqstannyng auyl sharuashylyghyndaghy әleueti zor ekeni belgili. Endi sony tiyimdi paydalanatyn kez keldi. Elimizding әuelgi mýmkindikterine qarasaq, biz әldeqashan әlemdegi alpauyt agrarlyq memleketting biri bolugha tiyis edik. Biraq auyl sharuashylyghyna jetkilikti qarjy salynghan joq. Búl salany jemqorlar men alayaqtar iyemdenip keldi. Olardyng ishinde memlekettik qyzmetshiler de boldy. Jalghan mәlimetterding kesirinen memleket qaghaz jýzindegi mal sanyna jyldar boyy subsidiya tóledi. Qazir qordalanghan mәselening bәrin sheship, agroónerkәsip keshenin jana dengeyge kóteru ýshin kóp júmys jasalyp jatyr. Biz aldaghy bes jylda auyl sharuashylyghynyng jalpy ónimin eki ese kóbeytip, osy saladaghy enbek ónimdiligin ýsh ese arttyruymyz kerek. Búl – óte manyzdy mindet. Qazaqstan 10 jyl ishinde bidaydy tereng óndep, dayyn ónim óndiretin jәne ony әlemdik naryqqa shygharatyn eng ýzdik on elding qataryna qosylugha tiyis», - dedi.

***

«Men «Bizding basty kýshimiz – adam jәne onyng jasampazdyq әleueti» dep ýnemi aityp kelemin. Óitkeni bilimdi, enbekqor әri maqsatshyl azamattar elimizdi tabysqa jetkizedi. Qazirding ózinde Qazaqstanda azamattargha dýniyege kelgennen bastap ómir boyy jәrdem beretin tiyimdi memlekettik qoldau jýiesi bar», - dedi.

***

«Últtyq qor – balalargha» jәne «Keleshek» baghdarlamalary, tegin orta bilim, kolledjder men joghary oqu oryndarynda bilim alugha bólinetin óte kóp granttar – múnyng bәri óskeleng úrpaqtyng qadamy nyq boluyna septigin tiygizetin san aluan sharanyng bir bóligi ghana», - dedi.

***

«Adamgha salynghan investisiya – memleketting eng senimdi әri dúrys salymy. Biz bilim-ghylym, medisina, sport, kreativti industriya salalaryna qomaqty qarjy bóludi jalghastyra beremiz. Azamattardyng ózin jan-jaqty damytuy ýshin barlyq jaghdaydy jasaymyz. Sebebi qazirgi zamanda jekelegen adamdardyng tabysty bolyp, baquatty ómir sýrui naghyz quatty memleketting kórsetkishi sanalady. Men jogharyda atap ótken basymdyqtar, yaghny sifrlandyru men jasandy intellekt, energetika, agroónerkәsip sektory jәne adam kapitaly Qazaqstannyng jana әlemdegi ornyqty damuyna jol ashatyn negizgi faktorlar bolatyny anyq», - dedi.

***

«Taghy da qaytalap aitamyn: qazir adamzat jana dәuirding sipaty aiqyndalatyn tarihy jolayryqta túr. Algha qaray qaryshtap damugha Qazaqstannyng mýmkindigi jetedi. Qazir jer sharynyng túrghyndary qartayyp bara jatyr. Osy túrghydan alghanda, Qazaqstandy jas әri bilimdi azamattardyng eli dep aitugha bolady. Jer kólemi jóninen әlemde toghyzynshy oryn alatyn elimizdin, jalpy, kólik-tranzit salasynda zor mýmkindikteri bar. Búl – airyqsha nazar audarudy talap etetin strategiyalyq baghyt», - dedi.

***

«Biz elimizding әleuetin nyghayta týsuimiz kerek, yaghny azamattardyng mún-múqtajyna qúlaq asatyn jәne eng bastysy, mәseleni tiyimdi sheshe alatyn әleueti myqty el boluymyz qajet. Sondyqtan bilim men innovasiyagha negizdelgen damyghan әri joghary tehnologiyalyq ekonomika qúrugha tiyispiz. Múnyng bәri azamattar ýshin jasalady. Sebebi adam – bizding memleketimiz ýshin eng basty qúndylyq», - dedi.

***

«Bizding últymyzdyng arman-múraty Ádiletti, Qauipsiz, Taza, Quatty Qazaqstandy qúru iydeyasynan bastau alady. Biz barshagha jәne әrkimge zor mýmkindik beretin memleket qúryp jatyrmyz. Búl – әr azamat óz qabiletin shyndap, adal enbegimen otbasyn asyray alatyn el bolu degen sóz. Zang jәne tәrtip – bizding myzghymas túghyrymyz. Búl, eng aldymen, elimizding әr azamatyna jәne barsha halqymyzgha ortaq tәrtip. Al bizding iydeologiyamyz – qarapayym әri týsinikti. Búl – jahandaghy asa kýrdeli geosayasy ahualda elimizdi jana damu dengeyine kóteru ýshin berik negiz qalau degen sóz. Memlekettimizding taghdyry men últymyzdyng berekeli ómiri osyghan tikeley baylanysty», - dedi.

***

«Sizder Últtyq qúryltay ayasynda kóptegen bastama kóterip, iygi isterge úiytqy bolyp jýrsizder. Otanshyl azamattardyng arqasynda elimiz túraqty damyp keledi. Barshanyzgha shynayy rizashylyghymdy bildiremin. Býgin birshama ózekti mәseleler talqygha týsti. Aldaghy uaqytta da osylay bereke-birlikte bolyp, elimizding bolashaghy ýshin manyzdy júmystardy birge atqara beremiz dep senemin! Oraza qabyl bolsyn! Barshanyzgha amandyq tileymin!», - dedi.

Abai.kz