2025 jylghy 19 nauryzda Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti janyndaghy QSZIY-dyng Almaty ókildiginde «Qazaqstandaghy reformalar: negizgi jetistikter men damu baghyttary» taqyrybynda KISY GPS: GYLYM. PIKIR. SAYASAT Últtyq saraptama alanynyng kezekti otyrysy ótti.

Osydan ýsh jyl búryn, 2022 jyldyng nauryz aiynda Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqyna Joldauynda jalpyúlttyq referendumda barsha halyq tarapynan qoldaugha ie bolghan konstitusiyalyq reformalargha bastamashylyq jasap, Últtyq qúryltaydyng qúrylghanyn jariyalaghan bolatyn.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

KISY GPS alanynda jetekshi sarapshylar, sayasattanushylar, ghylymy qauymdastyq jәne qoghamdyq úiymdardyng ókilderi sayasy janghyrudyng negizgi jetistikterin, songhy ýsh jylda elimizde sayasi, ekonomikalyq jәne әleumettik reformalar salasynda jýrgizilip jatqan jýieli júmystardy talqylady.

Otyrysty ashqan QSZY Almatydaghy ókildigining basshysy Ásel Nazarbetova konstitusiyalyq reforma elding sayasy qúrylymyn týbegeyli ózgertkenin atap ótti. Partiyalyq jәne saylau jýiesin liyberalizasiyalau sharalary jýzege asyryldy, preziydenttik ókilettikterdi shekteu qadamdary jasaldy, Parlamentting róli kýsheytildi, Mәjilis pen mәslihattargha bir mandatty okrugter boyynsha saylau engizildi, deputattardyng ókilettikteri aitarlyqtay keneytildi. Zang ýstemdigin qamtamasyz etudegi manyzdy qadam – Konstitusiyalyq Sot qayta qúryldy, onda azamattargha óz qúqyqtaryn qorghau ýshin tikeley jýginu mýmkindigi berildi.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

«Reformalar memlekettik basqaru jýiesine de әser etti: biylikti ortalyqsyzdandyru jýzege asyryldy, jergilikti memlekettik organdardyng ókilettigi keneytildi, birneshe dengeydegi әkimderdi saylau engizildi. Sybaylas jemqorlyqqa qarsy kýres jәne әleumettik әdilettilikti qalpyna keltiru maqsatynda zansyz jolmen alynghan mýlikti memleket paydasyna tәrkileu turaly norma belgilendi. Sonymen qatar, «halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» qaghidaty bekitildi, oghan sәikes ýkimet sheshim qabyldau kezinde azamattardyng pikirin eskeruge mindetti. «Búl memlekettik organdardyng qogham aldyndaghy ashyqtyghy men jauapkershiligining dengeyin arttyrady», — dep atap ótti Ásel Nazarbetova.

Almaty Azamattyq aliyansynyng tóraghasy Qayyrjan Ábdihalyqov 2022 jylghy mausymda ótken jalpyhalyqtyq referendumda konstitusiyalyq reforma maqúldanghannan keyin «halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» tújyrymdamasyn jýzege asyrudyng belsendi kezeni bastaldy degen pikir bildirdi. Ony jýzege asyrudyng eng tiyimdi jәne inkluzivti qúraly Últtyq qúryltaydyng alany boldy.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

«Últtyq qúryltaygha týrli әleumettik toptar men sayasy kózqarastar ókilderining qatysuy qoghamdyq qatynastardyng jana ýlgisinde keng auqymdy pikirler bolatynyn kórsetti. Qúryltaydyng tórt otyrysynyng eng manyzdy nәtiyjesi ózekti әleumettik mәselelerdi sheshuge baghyttalghan birqatar zandardyng әzirlenip, qabyldanuy boldy. Atap aitqanda, búl – Últtyq qúryltay mýshelerining belsendi azamattyq ústanymy men Memleket basshysynyng túghyrly ústanymynyng arqasynda qabyldanghan túrmystyq zorlyq-zombylyqtyng aldyn alu, oiyngha tәueldilikpen kýres turaly zandar jәne basqa da zannamalyq aktiler. Búl memlekettik basqaru jýiesi men zang shygharu ýderisining ashyqtyghynyng kórsetkishi», — dedi Almaty qalasynyng Azamattyq aliyansy tóraghasy.

Almaty qalasy Qoghamdyq kenesining mýshesi Beknúr Kisykov Parlament Mәjilisi men mәslihattar saylauynda majoritarlyq jýie boyynsha dauys beruding engiziluin jәne saylau organdarynda bir mandatty deputattardyng payda boluyn sayasy reformalardyng jarqyn nәtiyjelerining biri retinde atap ótti.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

«Búghan deyin ókildi organdardyng saylauyna sayasy partiyalardyng mýsheleri ghana qatysa alatyn, búl týbegeyli qate boldy, óitkeni búl azamattyq qogham ókilderining keng auqymyn sayasy kýreske qatysu mýmkindiginen aiyrdy. Qazir konstitusiyalyq reformanyng arqasynda Parlamenttegi bir mandatty deputattardyng ýlesi 30 payyzdy, al barlyq dengeydegi mәslihattardaghy 90% qúrap otyr. «Osy janashyldyq azamattar sayasy belsendiligine serpin berdi», — dedi Beknúr Kisykov.

«Strategiya» әleumettik-sayasy zertteuler ortalyghynyng jetekshisi, Últtyq qúryltaydyng mýshesi Gýlmira IYleuova óz sózinde songhy ýsh jylda sayasy janghyrtu baghytynda aitarlyqtay jetistikterge qol jetkizilgenin atap ótti. Rasynda, Qazaqstan qoghamy Preziydent Toqaev bastaghan reformalardyng arqasynda qazir joghaltqan uaqyttyng ornyn toltyruda.

«2002 jyly men polyak әleumettanushylarynyng modernizasiya ýderisin bes kezeng boyynsha qarastyrghan maqalasyn oqydym. Ýderisting óte manyzdy bóligi – jýiearalyq fazalar. Yaghni, reforma men janghyrtu turaly aitatyn bolsaq, onda búl ýderis belgili bir logikagha baghynady, әr kezeng óz uaqytynda ayaqtaluy kerek. Búdan ary biylik pen elitanyng jauapkershiligi reformalardy der kezinde jýzege asyruynda bolady», — dep bólisti Gýlmira IYleuova.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

Abay atyndaghy QazÚPU-dyng sayasattanu jәne әleumettik-filosofiyalyq pәnder kafedrasynyng mengerushisi Jomart Simtikov qayta qúrulardyng manyzdy bóligi ghylym salasyndaghy reformalar, ústazdar men ghalymdardyng mәrtebesin kóteru ekenin basa aitty.

«Qasym-Jomart Toqaev preziydenttik etken alty jyl ishinde biz bilim jәne ghylym salasynda aitarlyqtay ong ózgeristerge qol jetkizdik – «Pedagog mәrtebesi turaly» zang qabyldandy, profilidi mekeme bilim jәne ghylym men joghary bilim salasyndaghy ministrlikterge bólindi, múghalimder men ghalymdardy әleumettik qoldau kýsheytildi. Sayasiy-qúqyqtyq saladaghy reformalarda da tabysqa qol jetkizildi, biraq, mening oiymsha, qoghamda búl turaly jetkilikti aqparat joq. «Memleket jýrgizip jatqan reformalar men jetistikter turaly halyqtyng habardarlyghyn arttyru qajet dep esepteymin», — dep senim bildirdi Jomart Simtikov.

Sonday-aq pikirtalasqa qatysushylar sayasy salany odan әri reformalau boyynsha birqatar úsynystar men iydeyalardy ortagha saldy.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

Sayasy sholushy Zamir Qarajanov, atap aitqanda, partiyagha kirmeytin kandidattardyng bir mandatty okrugter boyynsha ókildi organdargha saylanu mýmkindigi kommersiyalyq emes úiymdardyng ókilderi men qoghamdaghy naqty mәselelermen kýndelikti júmys istep, azamattardyng әrtýrli sanattaryn qorghaudaghy zannamalyq olqylyqtardy terenirek týsinetin azamattyq belsendiler ýshin keng mýmkindikter ashatynyn atap ótti.

«Osylaysha, aralas majoritarlyq-proporsionaldyq jýieni engizu sayasatqa bilikti mamandardyng keluine yqpal etui tiyis. Degenmen, ókildi organdargha saylau kórsetkendey, bir mandatty okrugter boyynsha kóbinese partiyalardyng ókilderi saylanady. Osyghan baylanysty partiyalyq kandidattardyng majoritarlyq jýie boyynsha saylaugha qatysuyn zannamalyq túrghydan shekteu qajet dep esepteymin. «Osy mandattardy azamattyq sektorgha bereyik», — dedi sarapshy.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

Eurasian Center for People Management jobalar jetekshisi Súltanbek Qayym juyrda Burabayda tórtinshi otyrysy ótken Últtyq qúryltay júmysynyng qorytyndysyna jeke toqtaldy.

«Últtyq qúryltay ýsh jyl qatarynan ótkizilude, onda qoghamdyq damu men qoghamdyq sanany janghyrtu manyzdy tezisterding biri bolyp qala beredi. Biylghy jyly maghan bolashaq últtyng irgetasy retinde alynghan ýsh qasiyet erekshe únady: qaysarlyq, mәdeniyettilik jәne beyimdelgishtik», — dedi sarapshy.

KISY GPS: GYLYM. PIKIR. SAYASAT últtyq saraptama alanynyng otyrysy sonynda QR Preziydenti janyndaghy QSZY Sayasy zertteuler bólimining basshysy Janar Sanhaeva sarapshylardy Aymaqtyq sarapshylar kenesi, Jas sarapshylardy qoldau baghdarlamasy jәne Ónirlermen júmys jónindegi bóliminin qyzmeti ayasynda yntymaqtastyqqa shaqyrdy.

Abai.kz