2025 жылғы 19 наурызда Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы ҚСЗИ-дың Алматы өкілдігінде «Қазақстандағы реформалар: негізгі жетістіктер мен даму бағыттары» тақырыбында КИСИ GPS: GYLYM. PIKIR. SAYASAT Ұлттық сараптама алаңының кезекті отырысы өтті.

Осыдан үш жыл бұрын, 2022 жылдың наурыз айында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында жалпыұлттық референдумда барша халық тарапынан қолдауға ие болған конституциялық реформаларға бастамашылық жасап, Ұлттық құрылтайдың құрылғанын жариялаған болатын.

Сурет: kisi.kz сайтынан алынды.

КИСИ GPS алаңында жетекші сарапшылар, саясаттанушылар, ғылыми қауымдастық және қоғамдық ұйымдардың өкілдері саяси жаңғырудың негізгі жетістіктерін, соңғы үш жылда елімізде саяси, экономикалық және әлеуметтік реформалар саласында жүргізіліп жатқан жүйелі жұмыстарды талқылады.

Отырысты ашқан ҚСЗИ Алматыдағы өкілдігінің басшысы Әсел Назарбетова конституциялық реформа елдің саяси құрылымын түбегейлі өзгерткенін атап өтті. Партиялық және сайлау жүйесін либерализациялау шаралары жүзеге асырылды, президенттік өкілеттіктерді шектеу қадамдары жасалды, Парламенттің рөлі күшейтілді, Мәжіліс пен мәслихаттарға бір мандатты округтер бойынша сайлау енгізілді, депутаттардың өкілеттіктері айтарлықтай кеңейтілді. Заң үстемдігін қамтамасыз етудегі маңызды қадам – Конституциялық Сот қайта құрылды, онда азаматтарға өз құқықтарын қорғау үшін тікелей жүгіну мүмкіндігі берілді.

Сурет: kisi.kz сайтынан алынды.

«Реформалар мемлекеттік басқару жүйесіне де әсер етті: билікті орталықсыздандыру жүзеге асырылды, жергілікті мемлекеттік органдардың өкілеттігі кеңейтілді, бірнеше деңгейдегі әкімдерді сайлау енгізілді. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және әлеуметтік әділеттілікті қалпына келтіру мақсатында заңсыз жолмен алынған мүлікті мемлекет пайдасына тәркілеу туралы норма белгіленді. Сонымен қатар, «халық үніне құлақ асатын мемлекет» қағидаты бекітілді, оған сәйкес үкімет шешім қабылдау кезінде азаматтардың пікірін ескеруге міндетті. «Бұл мемлекеттік органдардың қоғам алдындағы ашықтығы мен жауапкершілігінің деңгейін арттырады», — деп атап өтті Әсел Назарбетова.

Алматы Азаматтық альянсының төрағасы Қайыржан Әбдіхалықов 2022 жылғы маусымда өткен жалпыхалықтық референдумда конституциялық реформа мақұлданғаннан кейін «халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасын жүзеге асырудың белсенді кезеңі басталды деген пікір білдірді. Оны жүзеге асырудың ең тиімді және инклюзивті құралы Ұлттық құрылтайдың алаңы болды.

Сурет: kisi.kz сайтынан алынды.

«Ұлттық құрылтайға түрлі әлеуметтік топтар мен саяси көзқарастар өкілдерінің қатысуы қоғамдық қатынастардың жаңа үлгісінде кең ауқымды пікірлер болатынын көрсетті. Құрылтайдың төрт отырысының ең маңызды нәтижесі өзекті әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған бірқатар заңдардың әзірленіп, қабылдануы болды. Атап айтқанда, бұл – Ұлттық құрылтай мүшелерінің белсенді азаматтық ұстанымы мен Мемлекет басшысының тұғырлы ұстанымының арқасында қабылданған тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу, ойынға тәуелділікпен күрес туралы заңдар және басқа да заңнамалық актілер. Бұл мемлекеттік басқару жүйесі мен заң шығару үдерісінің ашықтығының көрсеткіші», — деді Алматы қаласының Азаматтық альянсы төрағасы.

Алматы қаласы Қоғамдық кеңесінің мүшесі Бекнұр Кисыков Парламент Мәжілісі мен мәслихаттар сайлауында мажоритарлық жүйе бойынша дауыс берудің енгізілуін және сайлау органдарында бір мандатты депутаттардың пайда болуын саяси реформалардың жарқын нәтижелерінің бірі ретінде атап өтті.

Сурет: kisi.kz сайтынан алынды.

«Бұған дейін өкілді органдардың сайлауына саяси партиялардың мүшелері ғана қатыса алатын, бұл түбегейлі қате болды, өйткені бұл азаматтық қоғам өкілдерінің кең ауқымын саяси күреске қатысу мүмкіндігінен айырды. Қазір конституциялық реформаның арқасында Парламенттегі бір мандатты депутаттардың үлесі 30 пайызды, ал барлық деңгейдегі мәслихаттардағы 90% құрап отыр. «Осы жаңашылдық азаматтар саяси белсенділігіне серпін берді», — деді Бекнұр Кисыков.

«Стратегия» әлеуметтік-саяси зерттеулер орталығының жетекшісі, Ұлттық құрылтайдың мүшесі Гүлмира Илеуова өз сөзінде соңғы үш жылда саяси жаңғырту бағытында айтарлықтай жетістіктерге қол жеткізілгенін атап өтті. Расында, Қазақстан қоғамы Президент Тоқаев бастаған реформалардың арқасында қазір жоғалтқан уақыттың орнын толтыруда.

«2002 жылы мен поляк әлеуметтанушыларының модернизация үдерісін бес кезең бойынша қарастырған мақаласын оқыдым. Үдерістің өте маңызды бөлігі – жүйеаралық фазалар. Яғни, реформа мен жаңғырту туралы айтатын болсақ, онда бұл үдеріс белгілі бір логикаға бағынады, әр кезең өз уақытында аяқталуы керек. Бұдан ары билік пен элитаның жауапкершілігі реформаларды дер кезінде жүзеге асыруында болады», — деп бөлісті Гүлмира Илеуова.

Сурет: kisi.kz сайтынан алынды.

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың саясаттану және әлеуметтік-философиялық пәндер кафедрасының меңгерушісі Жомарт Симтіков қайта құрулардың маңызды бөлігі ғылым саласындағы реформалар, ұстаздар мен ғалымдардың мәртебесін көтеру екенін баса айтты.

«Қасым-Жомарт Тоқаев президенттік еткен алты жыл ішінде біз білім және ғылым саласында айтарлықтай оң өзгерістерге қол жеткіздік – «Педагог мәртебесі туралы» заң қабылданды, профильді мекеме білім және ғылым мен жоғары білім саласындағы министрліктерге бөлінді, мұғалімдер мен ғалымдарды әлеуметтік қолдау күшейтілді. Саяси-құқықтық саладағы реформаларда да табысқа қол жеткізілді, бірақ, менің ойымша, қоғамда бұл туралы жеткілікті ақпарат жоқ. «Мемлекет жүргізіп жатқан реформалар мен жетістіктер туралы халықтың хабардарлығын арттыру қажет деп есептеймін», — деп сенім білдірді Жомарт Симтіков.

Сондай-ақ пікірталасқа қатысушылар саяси саланы одан әрі реформалау бойынша бірқатар ұсыныстар мен идеяларды ортаға салды.

Сурет: kisi.kz сайтынан алынды.

Саяси шолушы Замир Қаражанов, атап айтқанда, партияға кірмейтін кандидаттардың бір мандатты округтер бойынша өкілді органдарға сайлану мүмкіндігі коммерциялық емес ұйымдардың өкілдері мен қоғамдағы нақты мәселелермен күнделікті жұмыс істеп, азаматтардың әртүрлі санаттарын қорғаудағы заңнамалық олқылықтарды тереңірек түсінетін азаматтық белсенділер үшін кең мүмкіндіктер ашатынын атап өтті.

«Осылайша, аралас мажоритарлық-пропорционалдық жүйені енгізу саясатқа білікті мамандардың келуіне ықпал етуі тиіс. Дегенмен, өкілді органдарға сайлау көрсеткендей, бір мандатты округтер бойынша көбінесе партиялардың өкілдері сайланады. Осыған байланысты партиялық кандидаттардың мажоритарлық жүйе бойынша сайлауға қатысуын заңнамалық тұрғыдан шектеу қажет деп есептеймін. «Осы мандаттарды азаматтық секторға берейік», — деді сарапшы.

Сурет: kisi.kz сайтынан алынды.

Eurasian Center for People Management жобалар жетекшісі Сұлтанбек Қайым жуырда Бурабайда төртінші отырысы өткен Ұлттық құрылтай жұмысының қорытындысына жеке тоқталды.

«Ұлттық құрылтай үш жыл қатарынан өткізілуде, онда қоғамдық даму мен қоғамдық сананы жаңғырту маңызды тезистердің бірі болып қала береді. Биылғы жылы маған болашақ ұлттың іргетасы ретінде алынған үш қасиет ерекше ұнады: қайсарлық, мәдениеттілік және бейімделгіштік», — деді сарапшы.

КИСИ GPS: GYLYM. PIKIR. SAYASAT ұлттық сараптама алаңының отырысы соңында ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ Саяси зерттеулер бөлімінің басшысы Жанар Санхаева сарапшыларды Аймақтық сарапшылар кеңесі, Жас сарапшыларды қолдау бағдарламасы және Өңірлермен жұмыс жөніндегі бөлімінің қызметі аясында ынтымақтастыққа шақырды.

Abai.kz