2025 جىلعى 19 ناۋرىزدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي-دىڭ الماتى وكىلدىگىندە «قازاقستانداعى رەفورمالار: نەگىزگى جەتىستىكتەر مەن دامۋ باعىتتارى» تاقىرىبىندا كيسي GPS: GYLYM. PIKIR. SAYASAT ۇلتتىق ساراپتاما الاڭىنىڭ كەزەكتى وتىرىسى ءوتتى.

وسىدان ءۇش جىل بۇرىن، 2022 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا بارشا حالىق تاراپىنان قولداۋعا يە بولعان كونستيتۋتسيالىق رەفورمالارعا باستاماشىلىق جاساپ، ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ قۇرىلعانىن جاريالاعان بولاتىن.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

كيسي GPS الاڭىندا جەتەكشى ساراپشىلار، ساياساتتانۋشىلار، عىلىمي قاۋىمداستىق جانە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى ساياسي جاڭعىرۋدىڭ نەگىزگى جەتىستىكتەرىن، سوڭعى ءۇش جىلدا ەلىمىزدە ساياسي، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك رەفورمالار سالاسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇيەلى جۇمىستاردى تالقىلادى.

وتىرىستى اشقان قسزي الماتىداعى وكىلدىگىنىڭ باسشىسى اسەل نازاربەتوۆا كونستيتۋتسيالىق رەفورما ەلدىڭ ساياسي قۇرىلىمىن تۇبەگەيلى وزگەرتكەنىن اتاپ ءوتتى. پارتيالىق جانە سايلاۋ جۇيەسىن ليبەراليزاتسيالاۋ شارالارى جۇزەگە اسىرىلدى، پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىكتەردى شەكتەۋ قادامدارى جاسالدى، پارلامەنتتىڭ ءرولى كۇشەيتىلدى، ءماجىلىس پەن ماسليحاتتارعا ءبىر مانداتتى وكرۋگتەر بويىنشا سايلاۋ ەنگىزىلدى، دەپۋتاتتاردىڭ وكىلەتتىكتەرى ايتارلىقتاي كەڭەيتىلدى. زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋدەگى ماڭىزدى قادام – كونستيتۋتسيالىق سوت قايتا قۇرىلدى، وندا ازاماتتارعا ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋ ءۇشىن تىكەلەي جۇگىنۋ مۇمكىندىگى بەرىلدى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

«رەفورمالار مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنە دە اسەر ەتتى: بيلىكتى ورتالىقسىزداندىرۋ جۇزەگە اسىرىلدى، جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وكىلەتتىگى كەڭەيتىلدى، بىرنەشە دەڭگەيدەگى اكىمدەردى سايلاۋ ەنگىزىلدى. سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جانە الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا زاڭسىز جولمەن الىنعان مۇلىكتى مەملەكەت پايداسىنا تاركىلەۋ تۋرالى نورما بەلگىلەندى. سونىمەن قاتار، «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداتى بەكىتىلدى، وعان سايكەس ۇكىمەت شەشىم قابىلداۋ كەزىندە ازاماتتاردىڭ پىكىرىن ەسكەرۋگە مىندەتتى. «بۇل مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قوعام الدىنداعى اشىقتىعى مەن جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ دەڭگەيىن ارتتىرادى»، — دەپ اتاپ ءوتتى اسەل نازاربەتوۆا.

الماتى ازاماتتىق اليانسىنىڭ توراعاسى قايىرجان ابدىحالىقوۆ 2022 جىلعى ماۋسىمدا وتكەن جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋمدا كونستيتۋتسيالىق رەفورما ماقۇلدانعاننان كەيىن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ بەلسەندى كەزەڭى باستالدى دەگەن پىكىر ءبىلدىردى. ونى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جانە ينكليۋزيۆتى قۇرالى ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ الاڭى بولدى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

«ۇلتتىق قۇرىلتايعا ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتار مەن ساياسي كوزقاراستار وكىلدەرىنىڭ قاتىسۋى قوعامدىق قاتىناستاردىڭ جاڭا ۇلگىسىندە كەڭ اۋقىمدى پىكىرلەر بولاتىنىن كورسەتتى. قۇرىلتايدىڭ ءتورت وتىرىسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى ناتيجەسى وزەكتى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان بىرقاتار زاڭداردىڭ ازىرلەنىپ، قابىلدانۋى بولدى. اتاپ ايتقاندا، بۇل – ۇلتتىق قۇرىلتاي مۇشەلەرىنىڭ بەلسەندى ازاماتتىق ۇستانىمى مەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ تۇعىرلى ۇستانىمىنىڭ ارقاسىندا قابىلدانعان تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ الدىن الۋ، ويىنعا تاۋەلدىلىكپەن كۇرەس تۋرالى زاڭدار جانە باسقا دا زاڭنامالىق اكتىلەر. بۇل مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى مەن زاڭ شىعارۋ ۇدەرىسىنىڭ اشىقتىعىنىڭ كورسەتكىشى»، — دەدى الماتى قالاسىنىڭ ازاماتتىق اليانسى توراعاسى.

الماتى قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بەكنۇر كيسىكوۆ پارلامەنت ءماجىلىسى مەن ءماسليحاتتار سايلاۋىندا ماجوريتارلىق جۇيە بويىنشا داۋىس بەرۋدىڭ ەنگىزىلۋىن جانە سايلاۋ ورگاندارىندا ءبىر مانداتتى دەپۋتاتتاردىڭ پايدا بولۋىن ساياسي رەفورمالاردىڭ جارقىن ناتيجەلەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە اتاپ ءوتتى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

«بۇعان دەيىن وكىلدى ورگانداردىڭ سايلاۋىنا ساياسي پارتيالاردىڭ مۇشەلەرى عانا قاتىسا الاتىن، بۇل تۇبەگەيلى قاتە بولدى، ويتكەنى بۇل ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىنىڭ كەڭ اۋقىمىن ساياسي كۇرەسكە قاتىسۋ مۇمكىندىگىنەن ايىردى. قازىر كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ ارقاسىندا پارلامەنتتەگى ءبىر مانداتتى دەپۋتاتتاردىڭ ۇلەسى 30 پايىزدى، ال بارلىق دەڭگەيدەگى ماسليحاتتارداعى 90% قۇراپ وتىر. «وسى جاڭاشىلدىق ازاماتتار ساياسي بەلسەندىلىگىنە سەرپىن بەردى»، — دەدى بەكنۇر كيسىكوۆ.

«ستراتەگيا» الەۋمەتتىك-ساياسي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى، ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ مۇشەسى گۇلميرا يلەۋوۆا وز سوزىندە سوڭعى ءۇش جىلدا ساياسي جاڭعىرتۋ باعىتىندا ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزىلگەنىن اتاپ ءوتتى. راسىندا، قازاقستان قوعامى پرەزيدەنت توقاەۆ باستاعان رەفورمالاردىڭ ارقاسىندا قازىر جوعالتقان ۋاقىتتىڭ ورنىن تولتىرۋدا.

«2002 جىلى مەن پولياك الەۋمەتتانۋشىلارىنىڭ مودەرنيزاتسيا ۇدەرىسىن بەس كەزەڭ بويىنشا قاراستىرعان ماقالاسىن وقىدىم. ۇدەرىستىڭ وتە ماڭىزدى بولىگى – جۇيەارالىق فازالار. ياعني، رەفورما مەن جاڭعىرتۋ تۋرالى ايتاتىن بولساق، وندا بۇل ۇدەرىس بەلگىلى ءبىر لوگيكاعا باعىنادى، ءار كەزەڭ ءوز ۋاقىتىندا اياقتالۋى كەرەك. بۇدان ارى بيلىك پەن ەليتانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى رەفورمالاردى دەر كەزىندە جۇزەگە اسىرۋىندا بولادى»، — دەپ ءبولىستى گۇلميرا يلەۋوۆا.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

اباي اتىنداعى قازۇپۋ-دىڭ ساياساتتانۋ جانە الەۋمەتتىك-فيلوسوفيالىق پاندەر كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جومارت سيمتىكوۆ قايتا قۇرۋلاردىڭ ماڭىزدى بولىگى عىلىم سالاسىنداعى رەفورمالار، ۇستازدار مەن عالىمداردىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ەكەنىن باسا ايتتى.

«قاسىم-جومارت توقاەۆ پرەزيدەنتتىك ەتكەن التى جىل ىشىندە ءبىز ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىندا ايتارلىقتاي وڭ وزگەرىستەرگە قول جەتكىزدىك – «پەداگوگ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭ قابىلداندى، ءپروفيلدى مەكەمە ءبىلىم جانە عىلىم مەن جوعارى ءبىلىم سالاسىنداعى مينيسترلىكتەرگە ءبولىندى، مۇعالىمدەر مەن عالىمداردى الەۋمەتتىك قولداۋ كۇشەيتىلدى. ساياسي-قۇقىقتىق سالاداعى رەفورمالاردا دا تابىسقا قول جەتكىزىلدى، بىراق، مەنىڭ ويىمشا، قوعامدا بۇل تۋرالى جەتكىلىكتى اقپارات جوق. «مەملەكەت جۇرگىزىپ جاتقان رەفورمالار مەن جەتىستىكتەر تۋرالى حالىقتىڭ حاباردارلىعىن ارتتىرۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن»، — دەپ سەنىم ءبىلدىردى جومارت سيمتىكوۆ.

سونداي-اق پىكىرتالاسقا قاتىسۋشىلار ساياسي سالانى ودان ءارى رەفورمالاۋ بويىنشا بىرقاتار ۇسىنىستار مەن يدەيالاردى ورتاعا سالدى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

ساياسي شولۋشى زامير قاراجانوۆ, اتاپ ايتقاندا، پارتياعا كىرمەيتىن كانديداتتاردىڭ ءبىر مانداتتى وكرۋگتەر بويىنشا وكىلدى ورگاندارعا سايلانۋ مۇمكىندىگى كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى مەن قوعامداعى ناقتى ماسەلەلەرمەن كۇندەلىكتى جۇمىس ىستەپ، ازاماتتاردىڭ ءارتۇرلى ساناتتارىن قورعاۋداعى زاڭنامالىق ولقىلىقتاردى تەرەڭىرەك تۇسىنەتىن ازاماتتىق بەلسەندىلەر ءۇشىن كەڭ مۇمكىندىكتەر اشاتىنىن اتاپ ءوتتى.

«وسىلايشا، ارالاس ماجوريتارلىق-پروپورتسيونالدىق جۇيەنى ەنگىزۋ ساياساتقا بىلىكتى مامانداردىڭ كەلۋىنە ىقپال ەتۋى ءتيىس. دەگەنمەن، وكىلدى ورگاندارعا سايلاۋ كورسەتكەندەي، ءبىر مانداتتى وكرۋگتەر بويىنشا كوبىنەسە پارتيالاردىڭ وكىلدەرى سايلانادى. وسىعان بايلانىستى پارتيالىق كانديداتتاردىڭ ماجوريتارلىق جۇيە بويىنشا سايلاۋعا قاتىسۋىن زاڭنامالىق تۇرعىدان شەكتەۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن. «وسى مانداتتاردى ازاماتتىق سەكتورعا بەرەيىك»، — دەدى ساراپشى.

سۋرەت: kisi.kz سايتىنان الىندى.

Eurasian Center for People Management جوبالار جەتەكشىسى سۇلتانبەك قايىم جۋىردا بۋرابايدا ءتورتىنشى وتىرىسى وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتاي جۇمىسىنىڭ قورىتىندىسىنا جەكە توقتالدى.

«ۇلتتىق قۇرىلتاي ءۇش جىل قاتارىنان وتكىزىلۋدە، وندا قوعامدىق دامۋ مەن قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋ ماڭىزدى تەزيستەردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. بيىلعى جىلى ماعان بولاشاق ۇلتتىڭ ىرگەتاسى رەتىندە الىنعان ءۇش قاسيەت ەرەكشە ۇنادى: قايسارلىق، مادەنيەتتىلىك جانە بەيىمدەلگىشتىك»، — دەدى ساراپشى.

كيسي GPS: GYLYM. PIKIR. SAYASAT ۇلتتىق ساراپتاما الاڭىنىڭ وتىرىسى سوڭىندا قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قسزي ساياسي زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ باسشىسى جانار سانحاەۆا ساراپشىلاردى ايماقتىق ساراپشىلار كەڭەسى، جاس ساراپشىلاردى قولداۋ باعدارلاماسى جانە وڭىرلەرمەن جۇمىس جونىندەگى ءبولىمىنىڭ قىزمەتى اياسىندا ىنتىماقتاستىققا شاقىردى.

Abai.kz