Balalar әdebiyeti – әr últtyng ruhany damuynyng ózegi. Búl janr jas úrpaqtyng dýniyetanymyn qalyptastyryp, mәdeny jәne ruhany qúndylyqtardy boyyna siniruinde manyzdy ról atqarady. Elimizdegi balalar әdebiyeti kenes dәuirinen beri damu jolynan ótip, býginde jana kezenge qadam basty. Alayda qazir búl salada birqatar mәseleler saqtalghany anyq.

Keshegi zamandaghy Sәken Seyfulliyn, Beyimbet Mayliyn, Múzafar Álimbaev, Saparghaly Begalin syndy jazushylar balalargha arnalghan shygharmalaryn shyn jýregimen, naghyz peyilimen jazdy. Olardyng qalamynan tughan ertegiler, ólender, әngimeler qazaq әdebiyetining altyn qoryna enip, kýni býginge deyin oqylyp keledi.

Qazirgi uaqytta búl janr jana baghytta damyp keledi. Jas qalamgerlerding tuyndylary әr basylym betinde jaryq kórip, qazaqsha audarylghan әlemdik shygharmalardyng sany da jyldan jylgha arta týsti. Degenmen, birqatar manyzdy mәseleler bizdi osy maqalany jazugha iytermeledi. Eng aldymen atalghan saladaghy avtorlardyng tapshylyghy. Balalargha arnalghan sapaly әdeby shygharmalar jazatyn avtorlar óte az. Jas jazushylar búl salagha qyzyghushylyq tanytqanymen, olardyng qatary kóp emes. Sonymen birge kitaptardyng azdyghy jәne taralym mәselesi de kókeyimizdegi kóp saualdyng biri.

Balalar әdebiyetine arnalghan kitaptardyng sany shekteuli ekeni ras. Ásirese, qazaq tilindegi sapaly kitaptardyng tapshylyghy kitap satatyn dýkenderge barghanynyzda birden bayqalady. Al búghan qazaqsha audarma sapasynyng tómendigin qosynyz. Songhy jyldary әlemdik balalar әdebiyetining qazaq tiline audarylghan núsqalary kóbengde. Alayda, olardyng tili kórkemdik talaptargha say kelmey jatatyn jaghdaylar jii kezdesedi.

Biz sóz etip otyrghan mәselelerdi sheshu joldary atalghan salany damytudyng әdisteri dep bilgen jón. Mysaly, jas jazushylardy qoldau auaday qajet ekeni sózsiz. Balalar әdebiyetin damytu ýshin jas qalamgerlerge arnalghan granttar men bayqaular sanyn kóbeytu qajet. Memleket jәne jeke qorlar arqyly balalar әdebiyetine qyzyghatyn jazushylargha qarjylay qoldau kórsetu manyzdy. Balalar arasynda kitap oqu mәdeniyetin qalyptastyru da últymyzdyng mәdeniyeti, balalar әdebiyetin algha jyljytudyng bir joly bolmaq. Mektepterde, balabaqshalarda kitap oqu saghattaryn úiymdastyru, balalargha arnalghan әdeby festivalider ótkizu – oqyrman mәdeniyetin damytugha kómektesedi.

Jazbamyzgha túzdyq retinde balalar әdebiyetimen ainalysyp jýrgen jas qalamger Ádina Jýsipti sózge tarttyq: «Tehnologiya dәuiri balalardyng qúshtarlyghy men armanyn shynymen ózgertip jatyr. Búrynghyday «batyr bolsam» emes, qazir «jetistikke jetip, janalyq ashsam», «óz qolymmen erekshe dýnie jasasam» degen maqsattar jii kezdesedi. Olardyng oiy ken, armany jahandyq dengeyde. Sondyqtan, jana buyngha arnalghan shygharmalar da osy ózgeristerdi eskerip, olardy damugha yntalandyratyn, últtyq qúndylyqtardy da qamtityn tuyndylar boluy kerek. Balalar әdebiyeti dәstýr men janashyldyqtyng ýilesiminen túruy tiyis. Últtyq bolmys saqtalyp, sonymen qatar qazirgi zaman taqyryptary men balalardyng oilau jýiesine say beyimdelgen mazmún jasalu kerek».

Sóz arasynda qalamgerge «balalar әdebiyeti turaly bayqaular jii ótip túrmaytyny anyq. Negizinde sol arqyly da atalghan salany damytugha bolar, sizding oiynyz qalay?» degen súraqty da qoydyq. Oghan da jauap aldyq. «Taqyryp ayasyn taryltpay, oryn sanyn shektemese, biraz adam jazady dep oilaymyn. Sonan keyin әdilqazylar ashyq shyghyp, shygharmany taldasa, dúrys-búryn aitsa, birinshi jyly jaqsy shygharma jaza almaghan jazushy kelesi jyly jaqsy jazar ma edi dep oilaymyn. Bayqaudyng әdil ótetinine senimdi bolady. Bayqau ótip jatqany turaly erterek habarlandyru berilse, sebebi kóp bayqaulardyng ótip ketkenin ghana estip jatamyz. Ekinshi mәsele óte az uaqyt beriledi. Kóbisi jazyp, qatysugha ýlgermeydi. Qazir biraz tanymal baspalar bar. Sol baspalar jazushylarmen tikeley júmys istep, kitap jazugha tapsyrys berse, shaghyn roman da, basqa da jazylady. Jazushylar yntalansa, qarjylay qoldau tapsa balalargha layyqty, әri qyzyqty, qoldan-qolgha týspey oqylatyn shaghyn romandar jazylady. Ári ol shygharmalar qazaq qoghamyna ótedi. Qazir kóp baspalar shetel balalar jazushylarynyng shygharmalaryn audaryp basyp jatyr. Solay qazaq balalar jazushylarymen júmys isteudi úiymdastyrsa keremet bolar edi. Odan keyin qanday taqyrypta jazatynyn jazushynyng ózine qaldyru kerek. Shygharmagha aralassa jaqsy dýnie shyqpauy mýmkin», deydi Ádina Jýsip.

Elimizdegi balalar әdebiyeti damyp kele jatqanymen, әli de sheshimin tabuy tiyis mәseleler bar. Balalar әdebiyeti tek oqulyqtar men ertegilermen shektelmeui kerek. Ol jan-jaqty damyp, býgingi zamangha say jana formattargha beyimdelui qajet. Memleket, jazushylar, baspalar jәne ata-analar birigip, balalar әdebiyetine qoldau kórsetse, bolashaqta qazaq balalar әdebiyeti óz dengeyinde damidy.

Dýisenәli Álimaqyn

Abai.kz