Seysenbi, 1 Sәuir 2025
Biylik 1467 0 pikir 29 Nauryz, 2025 saghat 20:17

Qazaqstannyng kópvektorly sayasaty jәne EO-men strategiyalyq әriptestigi: Kaya Kallastyng sapary

Suret: Aqorda telegram arnasynan alyndy.

Songhy jyldary Qazaqstan men EO arasynda jana investisiyalyq jobalar men infraqúrylymdyq bastamalar qarqyndy damuda. Europalyq Odaqpen strategiyalyq әriptestik Qazaqstan ýshin asa manyzdy.

Al Europa ýshin Qazaqstannyng resurstary, onyng ishinde uran men siyrek metaldar qúndy bolyp tabylady. Sondyqtan da Kaya Kallas hanymnyng Qazaqstangha sapary EO men Qazaqstan arasyndaghy seriktestikting nyghangyna jana  mýmkindikter ashyp otyr. Búl Qazaqstan Preziydenti Qasym-Jomart Toqaev pen Europa Odaghynyng Syrtqy ister jәne qauipsizdik sayasaty jónindegi Jogharghy ókili, Europalyq komissiyanyng viyse-preziydenti Kaya Kallaspen kezdesuinde qol jetken uaghdalastyqtardyng nәtiyjesi bolyp tabylady. Atap aitsaq, vizalyq rejimdi jenildetu jәne transkaspiy jobalary boyynsha kelissózder bastaldy. Osyghan baylanysty otandyq sarapshylar óz pikirlerin bildirude. Sayasattanushy Qazbek Maygeldinov, Qazaqstan men EO arasyndaghy yntymaqtastyq tek ekonomikalyq emes, sonymen qatar geosayasy túraqtylyqty qamtamasyz etu ýshin de manyzdy dep sanaydy.

Qazaqstan men Euroodaqpen 29 baghyt boyynsha әriptestik ornatyp otyr

«Qazaqstan tәuelsizdik alghan sәtten bastap Ortalyq Aziyadaghy eng iri ekonomika jәne sayasy túrghydaghy belsendi memleket retinde ózining ónirlik kóshbasshylyq pozisiyasyn qalyptastyrdy. Búl túrghyda Qazaqstannyng ónirdegi kóshbasshylyghy onyng kópvektorly diplomatiyalyq bastamalary bolyp tabylady. El basshylyghy Orta Aziya memleketteri arasyndaghy dialogty nyghaytu ýshin kenesshi kezdesuler, beyresmy sammitterge úiytqy bolyp keldi. Ásirese 2022 jyly shildede Qazaqstan, Qyrghyzstan, Ózbekstan Preziydentteri qol qoyghan Ortalyq Aziyany damytu turaly deklarasiya ónir elderining yntymaqtastyqqa dayar ekenin kórsetse, búl ýrdisti Euroodaq ta qúptap otyr. Sonymen qatar 2022-2023 jyldary Ortalyq Aziya basshylary men Europalyq Kenes Preziydenti birinshi joghary dengeydegi kezdesulerdi ótkizdi. Euroodaq pen Ortalyq Aziya elderi qarym-qatynastaryn terendetu jónindegi birlesken jol kartasy qabyldanghan bolatyn. Yaghny búl bastamalar Qazaqstannyng ónirde kýn tәrtibin qalyptastyrugha jәne kórshiles eldermen ózara senimdi nyghaytugha úmtylatynyn kórsetedi. Odan bólek, Europalyq odaqpen qarym-qatynasty aitsaq, búl Qazaqstannyng syrtqy sayasatyndaghy manyzdy strategiyalyq baghyttardyng biri. Óitkeni Euroodaq Qazaqstannyng eng iri sauda әriptesi, syrtqy saudanyng 28% astamy osy Euroodaq elderining ýlesine tiyesili. EO - Qazaqstan ekonomikasyna tikeley investisiya salushy №1 syrtqy investor. Tikeley investisiyalardyng 50 % astamy osy EO elderinen keledi. Naqty kórsetkishterge kelsek, әlem boyynsha Qazaqstan uran óndirisi boyynsha kósh bastap túr. Al Europa bolsa atom energetikasy ýshin urannyng 21 % jetkizip otyr. Sondyqtan Qazaqstannyng tabighy resurstary Europanyng energetikalyq qauipsizdigi ýshin manyzdy roli atqarady. Odan bólek, Qazaqstan men EO arasynda 10 jyl búryn keneytilgen әriptestik pen yntymaqtastyq turaly kelisimge qol qoyyldy, Qazaqstan Ortalyq Aziyada múnday strategiyalyq kelisimge kelgen alghashqy jәne jalghyz memleket. Atalmysh kelisim 2020 jyly kýshine engen kezde sauda-investisiya, energetika, ekologiya, kólik, bilim, mәdeniyet,  jalpy 29 baghyt boyynsha keng auqymdy әriptestikti ornatyp otyr. Búl kelisim Qazaqstan men EO joghary dengeydegi ózara senimdi qarym-qatynasynyng naqty kórsetkishi. Sondyqtan qazirgi tandaghy Europa Qazaqstandy orta derjava retinde moyyndaydy», - deydi sayasattanushy.

Qazaqstannyng kópvektorly sayasaty: Egemendik pen qauipsizdikti qamtamasyz etudegi basty qúral

Qazbek Maygeldinovtyng aituynsha, Qazaqstannyng kópvektorly syrtqy sayasaty el tәuelsizdigining alghashqy jyldarynan qalyptasqan jәne býgingi deyin ózektiligin joghaltpaghan strategiyalyq ústanym.

«Memleketimiz ózining últtyq mýddelerin qamtamasyz etu ýshin әlemning basty kýsh ortalyqtarynyng eshqaysyna bir jaqty artyqshylyq bermey tengerimdi qarym-qatynas ústanyp keledi. Sondyqtan elimiz jahandyq turbulenttilik jaghdayynda pragmatikalyq kópvektorlyqty damytudy odan әri jalghastyrugha niyetti. Preziydent Toqaevtyng býgingi tandaghy kópjaqty mulitiyvektorlyq sayasatty odan әri kýsheytip jatqany - el egemendigin nyghaytu qadamdarynyng biri. Memleket basshysy halyqaralyq qatynastarda óte iykemdi taktika ústana otyryp, últtyq mýdde men qauipsizdikti qamtamasyz etedi. Syrtqy qysym kýsheygen, geosayasy qaqtyghys jaghdayynda bizding kópvektorlyq sóz jýzinde emes, naqty salmaqty diplomatiya qúralyna ainaldy. Mysaly atom energetikasyn damytugha qatysty Astana Resey, Fransiya, Qytay tehnologiyalaryn qarastyra otyryp, AES qúrylysyna kópjaqty konsorsium tәsilin tandap otyr. Búny yadrolyq kópvektorlyq dep ataymyz. Bir ghana derjavagha tәueldi bolmay, ozyq tehnologiya men jaqsy jaqtardy tandau maqsatynda osynday sheshim qabyldandy. Sonymen qatar, әlemdik dengeyde trendke ainalghan siyrek metaldar boyynsha, Qazaqstan siyrek metaldar paydaly qazbalar sektorynda týrli әriptestermen júmys istep jatyr. Germaniya jәne Fransiyamen litiy jәne basqa metaldar boyynsha jasalghan kelisimder osynyng aighaghy. AQSh-pen de Preziydent kezdesken kezde osy siyrek metaldardy birge barlau ony odan әri qoldanugha baylanysty kelisimderge keluge ynghaylanyp jatyr. Sondyqtan últtyq mýdde ghana emes, aimaqtyq yqpaldastyq strategiyasynan qaraytyn bolsaq, kópvektorly sayasat elimizge Ortalyq Aziya aimaghynda jetekshi moderator bolugha mýmkindik berip otyr. Astana syrtqy kýshterding mýddelerin tenestirip, ónirlik mәselelerdi sheshude sheshushi ról atqaryp keledi. Mysaly, AQSh-tyng S5+1 formaty, Qytaydyng Ortalyq Aziya sammiyti jәne Reseyding Euraziyalyq ekonomikalyq odaq shenberindegi kezdesuleri – búl bәsekeli formattar. Qazaqstan osy barlyq formattargha qatysyp, belsendi pozisiya ústana otyryp, óz mýddesin qorghauda syrtqy oiynshylardyng ónirge yqpalyn ýilestiruge tyrysady. Osylaysha, elimizding kópvektorly sayasaty geosayasy jaghdaylargha beyimdelip, damu ýstinde. Qazaqstan Resey, Batys, Qytay jәne islam әlemimen teng qarym-qatynastar ornatyp, syrtqy qysymdargha tótep bere otyryp, olardy óz paydasyna ainaldyra alatynyn dәleldedi. Aldaghy uaqytta Astana jahandyq syn-qaterlerge tótep beru ýshin әriptestik jelisin keneytudi jalghastyrady», - dedi sarapshy.

Kaya Kallastyng saparynyng manyzy

Sayasattanushy Qazaqstan EO qatynastaryna da jalpylama sholu jasap, Qazaqstan men Europalyq Odaq arasyndaghy qarym-qatynastyng әriptestik dengeyin taldap berdi.

«Qazaqstan men Europalyq Odaq arasyndaghy qarym-qatynas songhy onjyldyqta ýlgili әriptestik dengeyine kóterildi. 2015 jyly qol qoyylghan jәne 2020 jyly kýshine engen keneytilgen Europalyq Odaq pen Qazaqstan arasyndaghy әriptestik jәne yntymaqtastyq turaly kelisim eki taraptyng yntymaqtastyghyn institusionaldy túrghyda bekitti. Búl kelisim sayasy dialogtan bastap, energetika, sauda, bilim jәne qorshaghan ortany qorghaugha deyingi kóptegen salalardy qamtidy. Europalyq Odaq Qazaqstannyng 2050-2060 jyldargha deyingi kómirtegi-beytaraptyq strategiyasyn jýzege asyrudy qoldap otyr, sonday aq jasyl tehnologiyalar men tәjiriybe almasu mәseleleri boyynsha ózara yntymaqtastyqqa dayyn. Osy túrghydan alghanda, Qazaqstan men EO-nyng әriptestigi qazirgi geosayasy jaghdaylarda erekshe manyzgha iye. 2022 jyly Resey men Ukraina arasyndaghy soghys bastalghannan keyin, EO balama seriktesterge bet búryp, Qazaqstandy senimdi energetikalyq seriktesi әri shiykizattyng manyzdy kózi retinde tanydy. Búl elimizge songhy jyldary Europalyq Odaqtan 8 mlrd dollar kóleminde investisiya tartugha mýmkindik berdi, onyng ýlken bóligi tau-ken, óndeu ónerkәsibi men transporttyq infraqúrylymgha baghyttaldy. EO men Qazaqstan arasyndaghy strategiyalyq seriktestik kólik dәlizderi men energetika salasynda da ýlken ról atqaryp keledi. Reseyding múnay-gaz importyndaghy tәueldilikting sayasy tәuekelderge ainaluy Qazaqstandy Europa ýshin basty balama retinde tanytty. Osyghan baylanysty, Qazaqstan ózining múnayyn Ázerbayjan arqyly «Baku-Djeyhan» qúbyrymen eksporttaudy qarastyruda», - dep aitty Qazbek Maygeldinov.

Ayta ketelik, Kaya Kallas - Estoniyanyng búrynghy premier-ministri, qazirgi uaqytta EO sayasy isteri boyynsha jogharghy ókili. Onyng Qazaqstangha sapary ekijaqty qatynastardy nyghaytudaghy manyzdy kezeng bolyp otyr. Sapar barysynda týrli mәseleler talqylandy, onyng ishinde Resey men Ukraina arasyndaghy soghystyng saldary, kólik infraqúrylymy, shiykizat, siyrek metaldar, energetika jәne bilim salalary da bar.

Qazbek Maygeldinovtyng aituynsha, EO men Qazaqstan arasyndaghy әriptestik kelissózderi arasynda vizalyq rejimdi jenildetu turaly uaghdalastyqty bastau - azamattarymyz ýshin asa manyzdy.

«Vizalyq rejimdi onaylatu - qarapayym azamattar, studentter men kәsipkerler ýshin  manyzdy qadam bolmaq. Sonymen qatar, transkaspiy jobalary men kólik-logistikalyq әleuetti paydalanu mәseleleri boyynsha alghashqy kelisimder jasaldy. Preziydent Toqaev Europalyq Odaqty senimdi seriktes dep baghalap, jahandyq túraqsyzdyq jaghdayynda barlyq týitkilderdi tek diplomatiyalyq jolmen sheshu manyzdy ekenin atap ótti. Qazaqstan men EO arasyndaghy seriktestik ózara tiyimdi yntymaqtastyqty qamtamasyz ete otyryp, Qazaqstannyng ekonomikasyn әrtaraptandyrugha, aimaqtyq yntymaqtastyqty nyghaytugha jәne syrtqy sayasatyn manevrlau mýmkindigin arttyrugha yqpal etedi. Al EO ýshin Qazaqstan - resurstyq qauipsizdik, jana naryqtar men Aziyagha ashylghan jana qaqpa bolyp tabylady», dep qorytyndylady sayasattanushy.

Avtor: Meruert Rayym

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar