Europagha Resey aumaghynsyz shyghu joly

Qazaqstan ýshin múnaydy qauipsiz tasymaldau asa manyzdy. Sebebi de týsinikti. Ekonomikany әrtaraptandyrugha tyrysyp jatqanymyzgha qaramastan, múnay budjetke qarajat týsiretin basty resurs bolyp qaluda. Áli biraz uaqyt solay bolmaq. Demek múnaydy tasymaldaudy qauipsiz etu biz ýshin manyzdy.
Múnaydyng basym bóligi KTK (Kaspiy qúbyr jelisi konsorsiumy) arqyly tasymaldanyp keledi. Ol Resey arqyly ótedi. Tasymaldanatyn múnaydyng shamamen 80 payyzy osy baghytpen jýredi, al múnayymyzdyng eng kóp bóligin Europa elderi satyp alady. 2022 jyldan keyin búl baghyt arqyly múnay tasymaldau týrli qauip-qaterge tap boluda. 2022 jyly 4 mәrte múnaydy tasymaldaugha kedergi jasaldy. Resey kenes-german soghysyndaghy mina tabyldy, dauyl boldy, aq boldy, kók boldy dep múnay tasymaldaudy uaqytsha shektegen sәtter boldy. Odan keyin de «KTK-gha drondar shabuyl jasady» degen aqparattar shyghyp jatty. Kez kelgen sәtte búl qúbyr isten shyghyp qaluy nemese úzaq uaqytqa jabyluy mýmkin. Demek, bizge balama baghyt kerek. Ony biylik te, qogham da, sarapshylar da aityp jýr jәne jaqsy týsinedi.
Balama baghyttyng biri retinde Transkaspiy halyqaralyq kólik dәlizi aitylyp jýr. Búl tek qana jýk qatynasy emes, sonymen birge resurs tasymaldau baghyty da bolmaq. Osy baghyttyng ýlesin arttyru ýshin júmystar jasaluda. Ony damytu jәne mýmkindigin tolyqqandy etu ýshin kóptegen elmen kelisim jasap, sharttasu qajet.
Europada kip-kishkentay bolyp Sloveniya degen el jatyr. Halqynyng sany bir Almatymen ten, tipti odan da az-au. Sloveniyada shamamen 2,5 mln halyq bar. Elding teng jartysyna juyghyn ormandy alqaptar alyp jatyr. Sloveniya Yugoslaviyanyng qúramynda boldy, al 1991 jyly Yugoslaviyadan tәuelsizdigin alghash bolyp jariyalaghan elding biri sanalady. Keyin soghys boldy. Biraq Sloveniya basqalar siyaqty soghystan qatty zardap shege qoyghan joq. Yugoslaviyadan shyqqan elderding ishinde Sloveniya EO-gha birinshi bolyp kirip ketti. 2004 jyly tolyqqandy EO mýshesi atandy. Sóitip kishi elderding ishinde ekonomikasy jyldam ósushi elge ainaldy. Býgin sol Sloveniyanyng preziydenti Natasha Pirs-Musar Qazaqstangha resmy saparmen kelip, preziydent Toqaevpen kezdesti. Eki elding basshysy biraz taqyrypty talqy etti, sonyng ishinde әlgi Transkaspiy halyqaralyq kólik dәlizi da sóz boldy.
Sloveniyanyng kishigirim bir bóligi Adriya tenizimen qol ústasyp jatyr. Sol aimaqta Koper atty qalasy bar. Ol qala manynda Sloveniyadaghy jalghyz port ornalasqan. «Luka Koper» teniz porty. Mine, osy port Transkaspiy halyqaralyq kólik dәlizi jobasyna qosylatyn bolypty. Búl biz ýshin jaghymdy janalyq. Atalmysh port tauar tasymaldau, qabyldau mýmkindikterin jyl sayyn arttyruda. Byltyr 23 mln tonna tauar tasymaldaghan kórinedi. Sloveniya osy portty damyta beruge niyetti. Óitkeni tenizge shyghatyn jalghyz joly osy port, sol ýshin de portqa qarjy qúiyp, portty manyzdy jobalargha qosudy qalaydy. Osy port arqyly múnaydy, ózge resurstardy Europada tasymaldau mýmkindikterin arttyrugha bolady deydi mamandar.
Jalpy Transkaspiy baghyty boyynsha biz óz ónimimizdi Baku portyna jetkizemiz. Keyin Gruziyanyng porttaryna jetkiziledi. Ádette ol Poti, Batumy porttary. Odan kemege tiyelip, Qara tenizdi kesip ótip, Rumyniya, Bolgariyagha jetkiziletin. Sóitip ary qaray Europagha temirjolmen, jýk kólikterimen attanatyn. Endi osy baghytpen Sloveniyanyng portyna jýk jetkizu iske asatyn siyaqty. Yaghny Gruziyanyng porttarynan shyqqan tauar keme arqyly Sloveniyagha baghyt alady. Ázerbayjan men Armeniya kelisim jasap, Zangezur dәlizi ashylsa, onda búl baghytty Týrkiya arqyly da damytu mýmkindigi bolady. Transkaspiy baghyty KTK-ge әzirge balama emes, ýlesi az. Biraq damu potensialy jaqsy. Sol ýshin de osy baghytqa investisiya salu kerek. Búl tauardy Europagha Resey aumaghynsyz shygharu baghyty sanalady.
Býgingi kezdesudegi eng basty, eng manyzdy kelisimi osy dep oilaymyn. Basqalary da manyzdy әriyne, biraq sol manyzdylardyng ishindegi manyzdysy osy-au.
Ashat Qasenghaliy
Abai.kz
Vse reaksiiy:
161Núrgeldi Ábdighani, Erlik Kebekbay iy eshyo 159