قازاقستان ءۇشىن مۇنايدى قاۋىپسىز تاسىمالداۋ اسا ماڭىزدى. سەبەبى دە تۇسىنىكتى. ەكونوميكانى ارتاراپتاندىرۋعا تىرىسىپ جاتقانىمىزعا قاراماستان، مۇناي بيۋدجەتكە قاراجات تۇسىرەتىن باستى رەسۋرس بولىپ قالۋدا. ءالى ءبىراز ۋاقىت سولاي بولماق. دەمەك مۇنايدى تاسىمالداۋدى قاۋىپسىز ەتۋ ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى.

مۇنايدىڭ باسىم بولىگى كتك (كاسپي قۇبىر جەلىسى كونسورتسيۋمى) ارقىلى تاسىمالدانىپ كەلەدى. ول رەسەي ارقىلى وتەدى. تاسىمالداناتىن مۇنايدىڭ شامامەن 80 پايىزى وسى باعىتپەن جۇرەدى، ال مۇنايىمىزدىڭ ەڭ كوپ بولىگىن ەۋروپا ەلدەرى ساتىپ الادى. 2022 جىلدان كەيىن بۇل باعىت ارقىلى مۇناي تاسىمالداۋ ءتۇرلى قاۋىپ-قاتەرگە تاپ بولۋدا. 2022 جىلى 4 مارتە مۇنايدى تاسىمالداۋعا كەدەرگى جاسالدى. رەسەي كەڭەس-گەرمان سوعىسىنداعى مينا تابىلدى، داۋىل بولدى، اق بولدى، كوك بولدى دەپ مۇناي تاسىمالداۋدى ۋاقىتشا شەكتەگەن ساتتەر بولدى. ودان كەيىن دە «كتك-عا دروندار شابۋىل جاسادى» دەگەن اقپاراتتار شىعىپ جاتتى. كەز كەلگەن ساتتە بۇل قۇبىر ىستەن شىعىپ قالۋى نەمەسە ۇزاق ۋاقىتقا جابىلۋى مۇمكىن. دەمەك، بىزگە بالاما باعىت كەرەك. ونى بيلىك تە، قوعام دا، ساراپشىلار دا ايتىپ ءجۇر جانە جاقسى تۇسىنەدى.

بالاما باعىتتىڭ ءبىرى رەتىندە ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك ءدالىزى ايتىلىپ ءجۇر. بۇل تەك قانا جۇك قاتىناسى ەمەس، سونىمەن بىرگە رەسۋرس تاسىمالداۋ باعىتى دا بولماق. وسى باعىتتىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ ءۇشىن جۇمىستار جاسالۋدا. ونى دامىتۋ جانە مۇمكىندىگىن تولىققاندى ەتۋ ءۇشىن كوپتەگەن ەلمەن كەلىسىم جاساپ، شارتتاسۋ قاجەت.

ەۋروپادا كىپ-كىشكەنتاي بولىپ سلوۆەنيا دەگەن ەل جاتىر. حالقىنىڭ سانى ءبىر الماتىمەن تەڭ، ءتىپتى ودان دا از-اۋ. سلوۆەنيادا شامامەن 2,5 ملن حالىق بار. ەلدىڭ تەڭ جارتىسىنا جۋىعىن ورماندى القاپتار الىپ جاتىر. سلوۆەنيا يۋگوسلاۆيانىڭ قۇرامىندا بولدى، ال 1991 جىلى يۋگوسلاۆيادان تاۋەلسىزدىگىن العاش بولىپ جاريالاعان ەلدىڭ ءبىرى سانالادى. كەيىن سوعىس بولدى. بىراق سلوۆەنيا باسقالار سياقتى سوعىستان قاتتى زارداپ شەگە قويعان جوق. يۋگوسلاۆيادان شىققان ەلدەردىڭ ىشىندە سلوۆەنيا ەو-عا ءبىرىنشى بولىپ كىرىپ كەتتى. 2004 جىلى تولىققاندى ەو مۇشەسى اتاندى. ءسويتىپ كىشى ەلدەردىڭ ىشىندە ەكونوميكاسى جىلدام ءوسۋشى ەلگە اينالدى. بۇگىن سول سلوۆەنيانىڭ پرەزيدەنتى ناتاشا پيرتس-مۋسار قازاقستانعا رەسمي ساپارمەن كەلىپ، پرەزيدەنت توقاەۆپەن كەزدەستى. ەكى ەلدىڭ باسشىسى ءبىراز تاقىرىپتى تالقى ەتتى، سونىڭ ىشىندە الگى ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك ءدالىزى دا ءسوز بولدى.

سلوۆەنيانىڭ كىشىگىرىم ءبىر بولىگى ادريا تەڭىزىمەن قول ۇستاسىپ جاتىر. سول ايماقتا كوپەر اتتى قالاسى بار. ول قالا ماڭىندا سلوۆەنياداعى جالعىز پورت ورنالاسقان. «لۋكا كوپەر» تەڭىز پورتى. مىنە، وسى پورت ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك ءدالىزى جوباسىنا قوسىلاتىن بولىپتى. بۇل ءبىز ءۇشىن جاعىمدى جاڭالىق. اتالمىش پورت تاۋار تاسىمالداۋ، قابىلداۋ مۇمكىندىكتەرىن جىل سايىن ارتتىرۋدا. بىلتىر 23 ملن توننا تاۋار تاسىمالداعان كورىنەدى. سلوۆەنيا وسى پورتتى دامىتا بەرۋگە نيەتتى. ويتكەنى تەڭىزگە شىعاتىن جالعىز جولى وسى پورت، سول ءۇشىن دە پورتقا قارجى قۇيىپ، پورتتى ماڭىزدى جوبالارعا قوسۋدى قالايدى. وسى پورت ارقىلى مۇنايدى، وزگە رەسۋرستاردى ەۋروپادا تاسىمالداۋ مۇمكىندىكتەرىن ارتتىرۋعا بولادى دەيدى ماماندار.

جالپى ترانسكاسپي باعىتى بويىنشا ءبىز ءوز ءونىمىمىزدى باكۋ پورتىنا جەتكىزەمىز. كەيىن گرۋزيانىڭ پورتتارىنا جەتكىزىلەدى. ادەتتە ول پوتي، باتۋمي پورتتارى. ودان كەمەگە تيەلىپ، قارا تەڭىزدى كەسىپ ءوتىپ، رۋمىنيا، بولگارياعا جەتكىزىلەتىن. ءسويتىپ ارى قاراي ەۋروپاعا تەمىرجولمەن، جۇك كولىكتەرىمەن اتتاناتىن. ەندى وسى باعىتپەن سلوۆەنيانىڭ پورتىنا جۇك جەتكىزۋ ىسكە اساتىن سياقتى. ياعني گرۋزيانىڭ پورتتارىنان شىققان تاۋار كەمە ارقىلى سلوۆەنياعا باعىت الادى. ازەربايجان مەن ارمەنيا كەلىسىم جاساپ، زانگەزۋر ءدالىزى اشىلسا، وندا بۇل باعىتتى تۇركيا ارقىلى دا دامىتۋ مۇمكىندىگى بولادى. ترانسكاسپي باعىتى كتك-گە ازىرگە بالاما ەمەس، ۇلەسى از. بىراق دامۋ پوتەنتسيالى جاقسى. سول ءۇشىن دە وسى باعىتقا ينۆەستيتسيا سالۋ كەرەك. بۇل تاۋاردى ەۋروپاعا رەسەي اۋماعىنسىز شىعارۋ باعىتى سانالادى.

بۇگىنگى كەزدەسۋدەگى ەڭ باستى، ەڭ ماڭىزدى كەلىسىمى وسى دەپ ويلايمىن. باسقالارى دا ماڭىزدى ارينە، بىراق سول ماڭىزدىلاردىڭ ىشىندەگى ماڭىزدىسى وسى-اۋ.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz

ۆسە رەاكتسي:

161نۇرگەلدى ابدىعاني، ەرلىك كەبەكباي ي ەششيو 159