Ghylymy damyghan el kez kelgen qaterge tótep beredi!

Preziydent Ghylym kýni qarsanynda ghalymdarmen kezdesip, kәsiby merekesimen qúttyqtady. Qasym-Jomart Toqaev ghylymnyng әr salasynda tabysty enbek etip, memleketimizdi órkendetuge atsalysyp jýrgen azamattargha rizashylyghyn bildirdi. Búl turaly Aqorda habarlady.
QAZAQSTANDAGhY GhYLYM – ÚLTTYNG ShAMShYRAGhY!
– Ghylym joly – kýrdeli jol. Óz isine adal, tabandy, enbekqor, janashyl әri jasampaz adamdar ghana ghylym jolyndaghy qiyndyqqa tóze alady. Biz shyn mәninde ozyq oily últ bolamyz desek, qoghamda osy qasiyetterdi dәriptep, ornyqtyruymyz qajet. Úly Abay da óz zamanynda «Ghylym tappay maqtanba» dep ósiyet qaldyrdy. Qazir tehnologiya qarqyndy damyghan kezende biz ýzdiksiz izdeniske, tereng bilim men ghylymgha erekshe mәn beruimiz kerek. Men Burabayda ótken Últtyq qúryltay kezinde arnayy osy mәselege toqtaldym. Búl rette, ghylymy qauymdastyqqa airyqsha jauapkershilik jýkteledi. Óitkeni, ghalym – últtyng shamshyraghy, – dedi Memleket basshysy.
Basqosuda Tәuelsizdikting alghashqy jyldarynda ghylymgha basa mәn berilmegeni, kóptegen ghalymnyng basqa salagha auysyp ketkeni jayynda aityldy. Sonyng saldarynan Qazaqstandaghy ghylymy qyzmetkerlerding sany ýsh ese azayyp, búl ahual últtyng ziyatkerlik әleuetine orasan zor kesirin tiygizgen.
Búdan bólek, Memleket basshysy ghylym salasynda jemqorlyq faktilerining kóbeyip ketkenin de tilge tiyek etti. Mәselen, «Parasat» holdingin basqarghan belgili akademik ony әbden tonap, keyin balalarymen birge AQSh-tyng azamattyghyn alyp, múhittyng ar jaghyna qashyp ketken. Degenmen býginde jaghday onalyp, ghylym qaytadan tórge shyqqanyn atap ótti. Búl – memleketting naghyz, adal ghalymdargha senimi degen sóz.
– Memleket ghylymdy damytu ýshin naqty sharalar qabyldap jatyr. Men osydan ýsh jyl búryn Ghylym akademiyasyn janghyrtu turaly tapsyrma berdim. Sodan beri auqymdy júmys jasaluda. Akademiyagha joghary ghylymy úiym mәrtebesi berildi. Infraqúrylym jýiesi janartylyp jatyr. Kadr dayarlau isi jolgha qoyyldy. Byltyr qabyldanghan «Ghylym jәne tehnologiyalyq sayasat turaly» zang osy ýrdisterge tyng serpin berdi. Qújatta ghylymdy basqaru tәsilderi naqtylandy. Ghalymdardy әleumettik qoldau sharalary aiqyndaldy. Bir sózben aitsaq, zanda ghylym jolynda enbek etip jýrgen azamattardyng mýddesi barynsha eskerildi, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
Ghylym – strategiyalyq manyzy bar sala bolghandyqtan songhy jyldary búl baghytqa bólinetin qarjy 3,5 ese artty, jas zertteushilerge qoldau kýsheydi. Memleket basshysynyng pikirinshe, osynday qadamdar elimizding ghylymy әleuetin arttyra týsedi. Qazir Qazaqstanda 25 mynnan astam ghalym bolsa, olardyng jartysy – 40 jasqa tolmaghan mamandar. Búl elimizde ghalymdardyng jana buyny qalyptasyp kele jatqanyn kórsetedi.
TOQAEV: YaDROLYQ GhYLYM MEN TEHNOLOGIYaNY DAMYTU KEREK!
Qasym-Jomart Toqaev otandyq ghylymnyng aldynda túrghan birqatar manyzdy mindetke nazar audardy.
– Strategiyalyq mindetterding biri – yadrolyq ghylym men tehnologiyany damytu. Búl salada Qazaqstannyng әleueti zor. Almatydaghy Yadrolyq fizika instituty men Kurchatovtaghy Últtyq yadrolyq ortalyq siyaqty aldynghy qatarly ghylymy mekemeler irgeli jәne qoldanbaly zertteuler jýrgizip, mamandar dayarlap keledi. Atom energiyasyn óndiru – túraqty energiya kózi ghana emes, ekonomika men ghylymnyng jana baghyttaryn damytudyng negizgi kilti. Búl rette yadrolyq medisina, sutegi energiyasy, sudy túshytu, sintetikalyq otyn óndiru, shaghyn modulidi reaktorlar jәne taghy basqalary turaly sóz bolyp otyr. Osy baghytta zor tabysqa jetu ýshin zertteu infraqúrylymyn nyghaytu, ghylymy júmysty kýsheytu, injenerlik bilim berudi janghyrtu qajet. Preziydent janyndaghy Ghylym jәne tehnika jónindegi últtyq kenesting aldaghy otyrysynda atom energetikasyn damytu kýn tәrtibindegi basty mәsele bolugha tiyis. Sonday-aq men Últtyq qúryltayda ghylym qalashyqtaryn qúru mәselesin kóterdim. Últtyq kenes osy júmysqa airyqsha nazar audaruy qajet, – dedi Preziydent.
Memleket basshysy әlemde jasandy intellekt tehnologiyalary qarqyndy damyp kele jatqanyna toqtaldy jәne Qazaqstannyng atalghan salada aldynghy qatardan kórinuine tolyq mýmkindigi bar dep sanaydy.
– Adam kapitaly – elimizding búl baghytta atqaratyn júmysynyng basty kepili. Yaghny talantty jәne bilimdi azamattargha arqa sýieymiz. Sondyqtan IT mamandaryn dayarlaudy kýsheytip, oqushylar men studentterge jasandy intellekt daghdylaryn ýiretemiz. Otandyq ghylymda múnday keleshegi zor baghyttar kóp. Jalpy, ghylymnyng jýieli damuy ýshin memleket pen biznes, uniyversiytetter men ghylymy ortalyqtar kýsh biriktirui qajet, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.
PREZIYDENT: GhYLYMDY QOLDAU –STRATEGIYaLYQ MANYZDY IS!
Preziydentting aituynsha, uniyversiytetter tyng zertteuler men janalyqtardyng bastauynda túrugha tiyis. Elimizdegi bilim mekemeleri ghylymnan góri maman dayarlau isine kóbirek basymdyq beredi. Búl oqu oryndarynyng tikeley mindeti bolghanymen, bilim men ghylymdy qatar alyp jýru kerek.
– Qazaqstanda zertteu uniyversiyteti degen mәrtebege layyq 10 oqu ordasy bar. Ghylymdy damytu ýshin búl jetkiliksiz. Osy júmysty kýsheytuimiz kerek. Sonday-aq ghylym elge naqty paydasyn tiygizuge tiyis. Búl baghytta birshama jetistigimiz bar. Qoldanbaly zertteulermen ainalysatyn ghylymy úiymdardyng kirisi songhy bes jylda 40 milliard tengeden asty. Qazynagha 10 milliard tengeden astam salyq týsti. Aldaghy uaqytta búl kórsetkish úlghaya bermek. Ghylym salasyna 14,5 milliard tenge jeke investisiya tartyldy. Eki mynnan astam jana júmys orny ashyldy. Osylaysha, ghalymdarymyz ekonomikany órkendetuge atsalysyp jatyr. Oqu oryndary kәsiporyndarmen tyghyz baylanys ornata bastady. Mysal retinde Satbayev University zertteushilerining júmysyn atap ótuge bolady. Uniyversiytet ghalymdary selen elementin joghary dәrejede tazartatyn jana tehnologiya oilap tapty. Sonyng nәtiyjesinde bir keli selenning qúny 15 ese artyp, ony óndiretin kompaniyagha 1,2 milliard tenge qosymsha payda әkeldi, – dedi Memleket basshysy.
Qasym-Jomart Toqaev jas akademik Súraghan Dýrbithannyng enbegin erekshe atap ótti. Onyng matematikalyq fizika salasyndaghy ghylymy zertteuleri kriptografiya jәne mәlimetterdi qorghau jýiesinde sәtti qoldanylyp jatyr. Preziydent sifrlandyru dәuirinde múny óte manyzdy jetistik retinde baghalap, búl qazaq ghylymynyng әleueti joghary ekenin kórsetkenin aitty.
Memleket basshysynyng pikirinshe, elimizdegi kәsiporyndar da ghylymdy damytugha ýles qosugha tiyis. Olar uniyversiytettermen jәne ghylymy ortalyqtarmen birlesip, jana ónimder shygharuy kerek. Qazaqstandaghy iri óndiris oryndary óz tabysynyng 1 payyzyn ghylym salasyna audaryp keledi. Preziydent múny strategiyalyq manyzgha ie baghyt dep sanaydy.
TOQAEV: «TARIF MAYDANY» QAZAQSTANGhA ÁSER ETEDI...
Qasym-Jomart Toqaev qazirgi әlemdik ahualgha toqtaldy.
– Kóptegen sarapshylar dýnie jýzi keyingi ondaghan jylda bolmaghan eng auyr daghdarystyng tabaldyryghynda túrghanyn mәlimdedi. Alpauyt memleketter bir-birine qarsy «tarif maydanyn» ashqan song óndiris pen sauda tizbegining búzylghany, naryqtardyng qúldyrap, shiykizat baghamynyng túraqsyzdana bastaghany bayqalady. Búl barlyq elge, sonyng ishinde Qazaqstangha әser etetini sózsiz. Qazir joghary tarifter engizuge 90 kýndik moratoriy jariyalanghanymen, naryqtaghy jaghday óte túraqsyz.
Sondyqtan biz osynau ekonomikalyq dýrbelenning Qazaqstan ekonomikasyna tiygizetin saldaryn joiymen ainalysyp jatyrmyz. Alayda dýrliguge sebep joq ekenine senimdimin. Biz syn-qaterlerding bәrin әrdayym ózimizding basym baghyttarymyzdy basshylyqqa ala otyryp enserip kelemiz.
Syrtqy qolaysyz faktorlardyng yqpalyna qaramastan damudyng danghyl jolyn jalghastyra beremiz. Negizgi infraqúrylymdyq jobalar men basqa da bastamalar tolyghymen oryndalady. Keshe Ýkimet pen jergilikti atqarushy organdardyng is-qimyl josparyn shúghyl ayaqtaudy tapsyrdym. Búl qadam ósim qarqyny men investisiya kólemin tómendetpeudi kózdeydi. Býginde investisiya ýshin kýres ýdedi. Sondyqtan әbjil qimyldaugha tiyispiz. Biz barlyq syn-qaterge dayyn bolghanymyz jón. Júmystyng bәrin bayyppen әri senimdi týrde atqaru kerek. Ózderinizge belgili, daghdarystyng da óz qayyry bar. Ol basshylyq qyzmettegi azamattardyng iskerlik qabiletining bar-joghyn aiqyndap beredi.
Sonday-aq jana mýmkindikterge jol ashady. Syrtqy ahual týbegeyli ózgergen kezende últtyq ekonomikanyng ornyqtylyghy men әleumettik túraqtylyqty saqtau ýshin múnyng manyzy zor, – dedi Memleket basshysy.
Abai.kz