Reseydegi qazaqtar: Qansha qandas soghys qúrbany boldy?

Reseydegi etnikalyq qazaqtardyng Ukrainadaghy soghystaghy shyghyndary:
Sandyq jәne әleumettik taldau
Búl maqalada Resey Federasiyasynyng Ukrainadaghy soghysyna qatysqan etnikalyq qazaqtardyng shyghyndaryna qatysty sandyq mәlimetter men әleumettik-ekonomikalyq faktorlar taldanady. Etnikalyq azshylyq retinde qazaqtardyng soghysqa qatysu dengeyi, geografiyalyq taraluy men proporsionaldy shyghyndary salystyrmaly týrde joghary ekeni kórsetiledi. Maqala derekterge negizdele otyryp, búl qúbylystyng sebepteri men saldaryn taldaugha baghyttalghan.
2022 jyldyng aqpanynda bastalghan Reseyding Ukrainagha qarsy әskery әreketteri Resey halqy ýshin ýlken shyghyndargha alyp keldi. Búl shyghyndar tek әskery sipatta ghana emes, demografiyalyq jәne әleumettik túrghydan da sezildi. Ásirese, etnikalyq azshylyq ókilderi arasyndaghy shyghyndar erekshe nazar audararlyq. Songhy jyldary eriktiler men jurnalistik úiymdar jýrgizgen zertteuler etnikalyq qazaqtardyng proporsionaldy týrde soghysqa kóptep tartylyp, joghary shyghyngha úshyraghanyn kórsetti.
Sandyq derekter:
2024 jyldyng shildesine deyingi mәlimetterge sәikes, Reseyding Ukrainadaghy soghysynda:
* Qaza tapqandar sany: 3 myngha juyq etnikalyq qazaq.
* Jaralanghandar sany: 5 myngha juyq etnikalyq qazaq.
Etnikalyq qazaqtar Resey halqynyng shamamen 0.4%-yn qúrasa da, qaza tapqandardyng 4%-dan astamyn qúraghan. Búl olardyng shyghyn dengeyining ortasha kórsetkishten 10 ese joghary ekenin kórsetedi.
Geografiyalyq taraluy:
Qaza tapqan etnikalyq qazaqtar negizinen kelesi aimaqtardan shyqqan:
* Astrahan oblysy – 270+ adam;
* Volgograd oblysy – 99 adam;
* Chelyabi oblysy – 52 adam;
* Saratov oblysy – 100+ adam;
* Orynbor, Omby, Samara, Kurgan oblystary – naqty sandary anyqtalmaghan, biraq jogharghy shyghyndar tirkelgen.
Úlybritaniya Qorghanys ministrligining derekterine sýiensek, Astrahan oblysyndaghy shyghyndardyng shamamen 75%-y etnikalyq azshylyq ókilderinen qúralghan.
Áleumettik-ekonomikalyq faktorlar:
Etnikalyq qazaqtardyng soghysqa belsendi tartyluy kelesi faktorlarmen týsindiriledi:
1. Ekonomikalyq osaldyq – etnikalyq qazaqtar jii әleumettik jaghdayy tómen auyldyq audandarda túrady, búl olardy әskery qyzmetti tabys kózi retinde qarastyrugha iytermeleydi.
2. Mobilizasiya sayasaty – resmy derekterge sәikes, mobilizasiya kezinde últtyq qúram esepke alynbaydy, biraq aimaqtyq statistika múny joqqa shygharady.
3. Aqparattyq vakuum – keybir jaghdaylarda jastar kelisimsharttargha tolyq týsinbey túryp qol qoyghan.
Týiin: Reseydegi etnikalyq qazaqtardyng Ukrainadaghy soghystaghy shyghyndary olardyng el halqy ishindegi ýlesine qaraghanda birneshe ese joghary. Búl qúbylys tek etnikalyq sayasat emes, әleumettik tensizdik, aqparattyq kemshilik jәne әskery mobilizasiya siyaqty keshendi faktorlardyng nәtiyjesi bolyp tabylady. Búl mәselege Qazaqstan men halyqaralyq úiymdar tarapynan sayasy jәne gumanitarlyq nazar audaryluy qajet.
Órken Toqtarúly
Abai.kz