Qazirgi kýngi Izraili elining Palestinagha qarsy ýnemi jýrgizip kele jatqan agressiyalyq әreketi jәne Gaza sektoryndaghy qarapayym adamdardyng kóptep qaza tabuy, әdildikti jaqtaytyn shartarap elderining ashu-yzasyn tudyruda. Sonymen qatar, qazirgi Iran memleketimen aradaghy qaruly qaqtyghys saldarynan Tayau-Shyghystaghy jaghdaydyng ushyghyp ketiune negizgi sebepker boluda. Degenmen, bizge aghayyn el týrik júrty men Izraili arasyndaghy ahualdy aita keteyik.     

Halyqaralyq sayasatta Týrkiya men Izraili arasyndaghy qarym-qatynas kýrdeli әri túraqsyz sipatqa iye. Songhy onjyldyqtarda búl eki memleket arasynda diplomatiyalyq daghdarystar men sayasiy qayshylyqtar jiyi oryn alyp otyr. Týrkiya ýshin Izrailiding "jeksúryn el" retinde qabyldanuy birneshe tarihiy, sayasiy jәne gumanitarlyq faktorlargha baylanysty.

En aldymen, Týrkiya halqynyn basym kópshiligi – músylmandar. Búl jaghday Palestina mәselesine qatysty Týrkiyanyng ústanymyna tikeley әser etedi. Izraili men Palestina arasyndaghy úzaq jyldargha sozylghan qaqtyghystarda Týrkiya ýnemi palestinalyqtardyng jaghynda bolyp keldi. Týrkiya biyligi men qoghamy Izrailiding Gaza sektoryndaghy әskery әreketterin "agressiya", "adam qúqyghyn búzu" dep sipattap, qatty syngha alyp otyrady. Týrkiya preziydenti Rejep Tayyp Erdoghan birneshe mәrte Izraili ýkimetin "terrorlyq memleket" dep atap, búl eldin sayasatyn ayyptaghan.

2010 jylghy Maviy Marmara oqighasy — eki el arasyndaghy qarym-qatynastyng kýrt nasharlauyna sebep bolghan naqty sәtterdin biri. Búl – Týrkiyadan shyqqan gumanitarlyq flotiliyanyng Izraili әskery kýshteri tarapynan shabuylgha úshyrauy, saldarynan 9 týrik azamatynyng qaza tabuy. Búl oqigha býkil týrik halqynyn ashu-yzasyn tughyzyp, eki el arasyndaghy diplomatiyalyq qatynastar ýzilip qaldy.

Sayasiy qayshylyqtarmen qatar, mәdeny jәne diniy faktorlar da ról atqarady. Týrkiya halqy Izrailiding islam qúndylyqtaryna jәne qasiyetti jer – IYerusalimge qatysty әreketterin ýlken alandaushylyqpen qabyldaydy. Izrailiding әl-Aqsa meshiti manynda jasaghan polisiya әreketteri, músylman qajylargha kórsetilgen qysymdar Týrkiyadaghy halyq narazylyghyn ýdete týsude.

Ayta ketu kerek, Týrkiya men Izraili arasynda ekonomikalyq baylanystar mýlde toqtaghan joq, biraq sayasiy dengeyde salqyndyq saqtalyp otyr. Key kezenderde eki el diplomatiyalyq qarym-qatynas ornatugha tyrysqanymen, Izraili tarapynan jasalghan әreketter Týrkiyanyng búl elge degen senimin qayta-qayta joghaltuyna sebep bolady.

Qorytyndylay kele, Týrkiya ýshin Izrailiding "jeksúryn el" retinde qabyldanuy — tek sayasiy emes, sonymen qatar diniy, tarihiy jәne gumanitarlyq kózqarastargha negizdelgen. Palestinadaghy jaghday, islam әlemining qasiyetti jerlerining qorghalmauy jәne Izraili biyligining әskery әreketteri – búl eki el arasyndaghy tereng qayshylyqtardyng týp-tamyry desek shyndyqqa say keledi.

Beysenghazy Úlyqbek

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz