قازىرگى كۇنگى يزرايل ەلىنىڭ پالەستيناعا قارسى ۇنەمى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان اگرەسسيالىق ارەكەتى جانە گازا سەكتورىنداعى قاراپايىم ادامداردىڭ كوپتەپ قازا تابۋى، ادىلدىكتى جاقتايتىن شارتاراپ ەلدەرىنىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرۋدا. سونىمەن قاتار، قازىرگى يران مەملەكەتىمەن اراداعى قارۋلى قاقتىعىس سالدارىنان تاياۋ-شىعىستاعى جاعدايدىڭ ۋشىعىپ كەتىۋنە نەگىزگى سەبەپكەر بولۋدا. دەگەنمەن، بىزگە اعايىن ەل تۇرىك جۇرتى مەن يزرايل اراسىنداعى احۋالدى ايتا كەتەيىك.     

حالىقارالىق ساياساتتا تۇركيا مەن يزرايل اراسىنداعى قارىم-قاتىناس كۇردەلى ءارى تۇراقسىز سيپاتقا يە. سوڭعى ونجىلدىقتاردا بۇل ەكى مەملەكەت اراسىندا ديپلوماتيالىق داعدارىستار مەن ساياسي قايشىلىقتار جيى ورىن الىپ وتىر. تۇركيا ءۇشىن ءيزرايلدىڭ "جەكسۇرىن ەل" رەتىندە قابىلدانۋى بىرنەشە تاريحي، ساياسي جانە گۋمانيتارلىق فاكتورلارعا بايلانىستى.

ەڭ الدىمەن، تۇركيا حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگى – مۇسىلماندار. بۇل جاعداي پالەستينا ماسەلەسىنە قاتىستى تۇركيانىڭ ۇستانىمىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. يزرايل مەن پالەستينا اراسىنداعى ۇزاق جىلدارعا سوزىلعان قاقتىعىستاردا تۇركيا ۇنەمى پالەستينالىقتاردىڭ جاعىندا بولىپ كەلدى. تۇركيا بيلىگى مەن قوعامى ءيزرايلدىڭ گازا سەكتورىنداعى اسكەري ارەكەتتەرىن "اگرەسسيا", "ادام قۇقىعىن بۇزۋ" دەپ سيپاتتاپ، قاتتى سىنعا الىپ وتىرادى. تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعان بىرنەشە مارتە يزرايل ۇكىمەتىن "تەررورلىق مەملەكەت" دەپ اتاپ، بۇل ەلدىڭ ساياساتىن ايىپتاعان.

2010 جىلعى ماۆي مارمارا وقيعاسى — ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ كۇرت ناشارلاۋىنا سەبەپ بولعان ناقتى ساتتەردىڭ بىرى. بۇل – تۇركيادان شىققان گۋمانيتارلىق فلوتيليانىڭ يزرايل اسكەري كۇشتەرى تاراپىنان شابۋىلعا ۇشىراۋى، سالدارىنان 9 تۇرىك ازاماتىنىڭ قازا تابۋى. بۇل وقيعا بۇكىل تۇرىك حالقىنىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋعىزىپ، ەكى ەل اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستار ءۇزىلىپ قالدى.

ساياسي قايشىلىقتارمەن قاتار، مادەني جانە دىني فاكتورلار دا رول اتقارادى. تۇركيا حالقى ءيزرايلدىڭ يسلام قۇندىلىقتارىنا جانە قاسيەتتى جەر – يەرۋساليمگە قاتىستى ارەكەتتەرىن ۇلكەن الاڭداۋشىلىقپەن قابىلدايدى. ءيزرايلدىڭ ءال-اقسا مەشىتى ماڭىندا جاساعان پوليتسيا ارەكەتتەرى، مۇسىلمان قاجىلارعا كورسەتىلگەن قىسىمدار تۇركياداعى حالىق نارازىلىعىن ۇدەتە تۇسۋدە.

ايتا كەتۋ كەرەك، تۇركيا مەن يزرايل اراسىندا ەكونوميكالىق بايلانىستار مۇلدە توقتاعان جوق، بىراق ساياسي دەڭگەيدە سالقىندىق ساقتالىپ وتىر. كەي كەزەڭدەردە ەكى ەل ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتۋعا تىرىسقانىمەن، يزرايل تاراپىنان جاسالعان ارەكەتتەر تۇركيانىڭ بۇل ەلگە دەگەن سەنىمىن قايتا-قايتا جوعالتۋىنا سەبەپ بولادى.

قورىتىندىلاي كەلە، تۇركيا ءۇشىن ءيزرايلدىڭ "جەكسۇرىن ەل" رەتىندە قابىلدانۋى — تەك ساياسي ەمەس، سونىمەن قاتار دىني، تاريحي جانە گۋمانيتارلىق كوزقاراستارعا نەگىزدەلگەن. پالەستيناداعى جاعداي، يسلام الەمىنىڭ قاسيەتتى جەرلەرىنىڭ قورعالماۋى جانە يزرايل بيلىگىنىڭ اسكەري ارەكەتتەرى – بۇل ەكى ەل اراسىنداعى تەرەڭ قايشىلىقتاردىڭ ءتۇپ-تامىرى دەسەك شىندىققا ساي كەلەدى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz