1. KONSTITUSIYaNY BÚRMALAU - ARANDATUShYLYQ PA, SAUATSYZDYQ PA?

Tayauda Qazaqstannyng Halyq partiyasy (búrynghy kommunistik partiya) tóraghasy Ermuhamet Kabidinovich Ertysbaev «Astanadaghy LRT vagondarynda nege tek qazaqsha men aghylshynsha ghana jazylghan, nege Resey tilinde, Qytay tilinde jazylmaghan?» - dep, jer astynan jik shyghardy?!. Ózining yutub kanalynda ózinshe manyzdy sóz aityp túrghanday qabaghyn týiip alyp, qolyn erbendetip ondy-soldy siltep qoyyp, boyynda atymen joq bolsa da, jasandy «oyly týr» jasap alyp, sauatsyz mәlimdeme jasady.

Tipti, edirendep, ekilene sóilep, әldenelerdi megzep, vagondardaghy kórneki aqparattardy memlekettik tilde jazyp, bәrin zandy jasaghandargha, jalpy basshylyqqa zekip, úrsyp qoyady. «Búl ne? Sayasy ústanym ba? Nemese jauapsyz arandatushylyq pa? Búl qúqyqtyq qana emes, moralidyq-sayasy qatelik!» dep soghady ózining morali týgili Konstitusiyany, Tәuelsiz memleketting zanyn taptap otyrghanymen sharuasy joq.

«Men Qazaqstannyng Halyq partiyasy tóraghasy retinde mәlimdeymin, búghan jol beruge bolmaydy. LRT-nyng saltanatty ashyluyna deyin osy qatelikterindi jóndeulerindi, barlyq jazudy keminde tórt tilde jazyp qonlaryndy talap etemin!» dep esirgen Ertysbaev tipti, «Eto urodlivo, oskorbiytelino!» dep silteydi, óz elin, negizgi memleket qúraushy qazaq halqynyng tiline qarsy shyghyp, qorlap otyrghanyna sanasy jetpey...

«Búl seriktes elderimizge qatty soqqy ghoy» dep, Soltýstikke qaray moynyn sozyp qoyyp, «senderding mýddelerindi qorghap otyrghan senimdi qúldaryndy kórdinder me» degendey, iyesinen qoshemet dәmetkendey qúiryq búlghandatuyn qaytersin... Qazaqtyng «Qúldy bәrekeldi óltiredi» degen sózi bosqa aitylmasa kerek…

Biraq biz birden aitayyq, búl - bәdik viydeo - baryp túrghan zansyz Arandatushylyq!

Barlyq elde barlyghy basty tilde - Memlekettik tilde jazylatynyn búl eks-ministr, eks-preziydent kenesshisi, eks elshi, (eks) sayasy ghylym doktorynyng nege bilmeytinine bir qyzyghy, bizding elde eshkim tanghalmaydy?!.

Ózining aty men atasynyng atyn qazaqsha jazsa, qatesi qaptap jýretin Ertysbaev ózi sauatsyz bolghasyn ba, qazaqtyng bәrin hat tanymaydy dep oilaytyn boluy kerek…

Ertysbaevtyng búl arandatuyna tiyisti biylik organdary jauap beretin shyghar dep biraz kýtip edik, tyrs etken eshkimdi bayqay qoymadyq. Búnyng byltyr da dәl osynday Konstitusiyany búrmalap, arandatu jasaghan viydeosyna da biylik tarapynan eshkim ýndemegen. Tek belgili qogham qayratkerleri men zangerler bastap, qalyng el qarsy shyqqan. «Áy» deytin әje, «qoy» deytin qojayyn bolmaghasyn, auzyna kelgenin aityp, bilgenin istep ýirengen búnyng zandy belden basyp, tayrandauy taghy da jalghasyp jatyr... Ádiletti Qazaqstannyng qalyptasyp kele jatqan «Zang men tәrtip qaghidasy» qayda, ol qazaq tiline qarsy shyqqandargha kelgende jýrmey qala ma? Sondyqtan, ózimiz jauap beruge tura kelip túr.

Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 7-babynyng 2-tarmaghynda «Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen qatar qoldanylady» dep, taygha tanba basqanday, aq paraqqa qara siyamen aiqyn jazylyp túr. Múny Ertysbaevtyng ózi de viydeosynda keltirgenmen, biraq «sayasy ghylym doktory» týkti de týsinbepti...

Yaghni, memlekettik úiymdar men jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynan basqa jerlerde, eshqanday dýkender men meyramhanalarda, dәrihanalarda, sol siyaqty Ertysbaevty esinen tandyrghan LRT vagondarynda, transportta orys tili resmy týrde qazaq tilimen qatar qoldanylmaydy - onday Konstitusiyalyq norma joq. Osymen ýshinshi ret aitamyz, tek qana «Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda ghana orys tili resmy týrde qazaq tilimen qatar qoldanylady».

Al Ertysbaev elge osy Konstitusiyalyq normany qasaqana búrmalap, «barlyq jerde orys tili resmy týrde qazaq tilimen teng qoldanylady» degen jalghan aqparat taratyp otyr. Búl Qazaqstan azamattaryn arandatu bolyp tabylady. Búghan arnayy jaza bar. Álde, qazaq tilimen alysamyn dep, qoryqqangha qos kórinedi degendey, búl eks-ministrge poyyz vagondary da memlekettik organ bolyp kórine me?!.

Búnday zansyzdyqqa kýiip ketken bir til kýreskeri erteng Ertysbaevty osy eldi arandatuy ýshin sotqa berse, ana tiline hәm memlekettik tilge miy jetpese de, ministr bolghan, eks preziydent kenesshisi, eks elshining kýni qarang boluy әbden mýmkin… Onday til qorghany tabylatynyna әbden senemin.

Aytpaqshy, jogharyda aitqanymyzday, búl Ertysbaevtyng Konstitusiyanyng dәl osy babyn búrmalap, arandatu jasaghan viydeosy birinshi ret emes, ekinshi ret. Onyng byltyrghy 2024 jyly da dәl osynday Konstitusiyany búrmalaghan arandatuy turaly belgili sayasattanushy, til kýreskeri Dos Kóshim: «Qazaq tiline qarsy Ertisbaevty sotqa beruge tolyq bolady» - dep «Qazaq ýni» yutub arnasyna arnayy súqbat bergen bolatyn. Al eks ministr Ertysbaevtyng «Konstitusiya boyynsha adam, azamat, memleket jәne qoghamnyng kýndelikti ómir tirshiliginde orys tili de-ngre jәne de-fakto memlekettik tilmen birdey teng qoldanylady» degen mәlimdemesining sauatsyzdyghyn belgili zanger, ótkende atyshuly Sherzat isinde marqúmnyng otbasynyng advokaty bolyp, layyqty qorghay bilgen Meyirman Qalmaqanúly (Shekeev) әbden әshkerelep, masqarasyn shygharghan edi…Ony men feysbuk paraqshamda bólisip, «Ertisbaevty esinen tandyru» atty post jazghanmyn.

Al QR Preziydenti Q.Toqaev: «Biz populistik asyghys sheshimderden boyymyzdy aulaq ústaymyz. Árqashan naqty jaghdaygha qarap, bayypty sayasatty basshylyqqa alamyz. Búl, eng aldymen, memlekettik tilding mәrtebesin etnosaralyq qatynas tili retinde bekitu mәselesine tikeley qatysty. Til mәselesin tu etip qoghamda alauyzdyq tughyzghysy keletin, el ishindegi jaghdaydy shiyelenistiruge úmtylatyn әrbir әreketke tosqauyl qoyylyp, zang jýzinde jazalanady» - dep, eskertu jasaghan edi. Endeshe, ýnemi Konstitusiyany búrmalap, zandy búzyp, «til mәselesin tu etip qoghamda alauyzdyq tughyzghysy keletin, el ishindegi jaghdaydy shiyelenistiruge úmtylatyn» ErtYsbaevtyng «әrbir әreketine» zanmen tosqauyl qoyylyp, jazalanuy tiyis!

Búl joly Ertysbaevtyng kezekti arandatuyn orystildi bolsa da, otanshyldyghy - últshyldyghy zor bilikti zanger, qúqyqtanushy Ruslan Týsipbekten bastap, әleumettik jelide barlyghy «Ertysbaevtyng búl ottauy ne masqara?!» - dep, ayausyz soyyp jatyr…

Aytpaqshy, Konstitusiyany búrmalaghan búl Últqa qauip tóndiretin arandatushylyqqa Últtyq qauipsizdik komiyteti men baqylaushy organ Bas prokuratura nege shara qoldanbay, qayda qarap otyr?!.

Ertysbaevty esirtip, tanauyn deldiytip, aidarynan jel estirip, bóstirip otyrghandar kimder? «Eski Qazaqstannyn» elesinen shygha almay jýrgen búghan bizding әsheyinde zandy talap etkish, últshyldardyng әr kommentine deyin 24 saghat andyp otyratyn qúzyretti organdarymyz nege ýndemeydi? Erikken Ertysbaev nege auzyna ne kelse, sony aita berui kerek?

2. «RESMY TIL RETINDE QATAR QOLDANYLADY» - degen sóz «RESMY TIL» degen status emes!

IYә, dәl solay! «RESMY TIL RETINDE QATAR QOLDANYLADY» - degen sóz «RESMY TIL» degen status emes!

Ekeui eki bólek dengey. «Bizding elde Memlekettik til ekeu», «Orys tili - resmy til, memlekettik tilding ornyna jýre beredi» degen zangha qayshy sózdi kóshedegi dýngirshek, dýken satushylary, kafe dayashylary sauaty jetpey, bilmey aitsa, keshirimdi shyghar… Al saqaly agharghan sayasatkerler, biyliktegi joghary lauazymdy sheneunikter, ministr, әkim, deputattar, Ertysbaev siyaqty eks-ministr, eks-preziydent kenesshisi, eks-elshi, tipti sayasy ghylym doktorlary bilmey, bósip jatqanda, olardyng sauatsyzdyghyna tanghalasyn!

2022 jyly parlamentte reglament turaly zang jobasy talqylanghanda aty belgili zanger-deputattar da osy zandylyqty bilmey, Azat Peruashev ekeumizben sóz talastyryp, memlekettik tilge qarsy shyghyp, kýidirip edi… Onyng viydeosy belgili deputattarda saqtauly.

2007 jyly Mәjilis deputattary Múhtar Shahanov, Amangeldi Aytaly, Erasyl Ábilqasymovtyn: «Konstitusiya boyynsha orys tili resmy til retinde memlekettik tilmen birdey bolyp tabyla ma?» degen súraqtaryna Qazaqstan Respublikasy Konstitusiyalyq Kenesining 2007 jylghy 23 aqpandaghy №3 Qosymsha qaulysynda:

«Memlekettik úiymdarda jәne jergilikti ózin-ózi basqaru organdarynda orys tili resmy týrde qazaq tilimen qatar qoldanylady» degen Konstitusiyanyng 7-babynyng 2-tarmaghy orys tiline ekinshi memlekettik til mәrtebesin bermeydi» - dep, arnayy jauap berilgen.

Yaghni, «RESMY TIL RETINDE QATAR QOLDANYLADY» - degen sóz «RESMY TIL» degen status emes!

Álem elderinde resmy til qyzmetin memlekettik til statusy atqarady. Al Qazaqstanda memlekettik til – Qazaq tili.

Demek, «Orys tilining statusy memlekettik tilmen birdey, resmy til» - degen sózder oidan shygharylghan, ózderi, bala-shaghalary memlekettik tildi qaqpaytyn bolghasyn orys tilining qúqyn asyra paydalanushy Ertysbaevtar siyaqty Ata Zandy búrmalaushylar jasap alghan jalghan «status».

Konstitusiyanyng dәl osy 7-baby 2-tarmaghyn elge búrmalap kórsetip, ýnemi últaralyq dau-janjalgha ainaldyryp jýrgender de osy ertysbaev siyaqtylar.

Konstitusiyany erkin búrmalay beruge erikti erikken Ertysbaevtyng byltyrghy viydeosynda osy Konstitusiyalyq Kenesting Qosymsha qaulysyn da mýlde kerisinshe, logikalyq qarama-qarsy maghynada «qazaq tili men orys tili barlyq jerde ten» dep jauap berildi» dep teris týsindirgen arandatushylyghy - baryp túrghan alayaqtyq emes pe?!

Al últaralyq qatynas tili turaly aitar bolsaq, ol da memlekettik tilding funksiyasy bolyp tabylady. Sondyqtan da QR Preziydenti Q.Toqaev: «Qazaq tili – últaralyq qatynas tiline ainaluy kerek», Qazaqstanda Memlekettik til bireu ghana – ol Qazaq tili», «Qazaqstan azamattary memlekettik til – qazaq tilin bilui mindetti» - dep nýktesin qoyyp qoyghan.

3. ZANDY BILMEU - ZANSYZDYQ JASAY BERU ME?

Men mektepte múghalim bolghan әdetimmen birinshi synyptyng bilimsiz oqushysynyng basyna núqyp túryp, kózine shúqyp túryp týsindergendey, eks-ministr, sayasy ghylymdar doktory, professor Ertysbaevqa ejelep túryp, taghy da týsindireyin...

Kez kelgen sauaty bar, mektep bitirgen adam, shashyn júlyp, basyn úryp, oibaylamay túryp, aldymen qay mәselening de qanday zangha jәne zannyng qanday babyna jatatynyna qaraydy.

Eks-preziydent kenesshisi aityp otyrghan LRT vagondaryndaghy jazular zang tilinde «Kórneki aqparat» dep atalady. Búl mәsele Qazaqstan Respublikasynyng «Qazaqstan Respublikasyndaghy til turaly» Zanynyng «Derektemeler men kórneki aqparat tili» dep atalatyn 21-babymen retteledi.

IYә, 2021 jyldyng sonyna deyin búl bapta barlyq jerde «...kórneki aqparat memlekettik tilde jәne orys tilinde, al qajet bolghan jaghdayda basqa da tilderde jazylady» degen norma boldy. Osydan kelip, barlyq jerde orys tili qazaq tilimen qatar jýruge mindetti bolyp shyqty. Búl Konstitusiyanyng jogharyda atalghan 7-babynyng 2-tarmaghyna qayshy bolatyn.

Atalghan 21-bapqa 2021 jyly VII shaqyrylghan QR Parlamenti Mәjilisi deputattary, yaghny biz jasaghan ózgertuler men tolyqtyrular turaly zangha QR Preziydenti Q.Toqaev qol qoyyp, 2022 jyldyng birinshi qantarynan kýshine endi. Endigi jerde memlekettik emes úiymdardaghy derektemeler men kórneki aqparattar «mindetti týrde qazaq tilinde jazyluy tiyis», al «qajet bolghanda ghana ózge tildegi núsqasyn qatar ornalastyrugha bolady».

Dәl osy bapty sol zangha engizgen, dәl qazir Ertysbaev audarmashy arqyly oqyp otyrghan osy qazaq tilindegi oghan jauap bergen maqalanyng avtory, deputat Qazybek Isa bolatyn…

Sondyqtan Ertysbaev sóz etip otyrghan LRT vagondaryndaghy kórneki aqparat tolyghymen qoldanystaghy til turaly zannama talaptaryna say zandy, tura jasalghan. Ol ýshin solay, zangha say jasaghan jauapty da, sauatty mamandargha, el basshylyghyna, biylikke aitarymyz tek Alghys qana.

Óitkeni, Qazaqstan qúqyqtyq memleket! Zang men tәrtip - Ádiletti Qazaqstannyng basty qaghidasy.

Al Ertysbaevtiki «Anqau elge Aramza molda bolu» degendey, júrttyng bәrin aqymaq sanap, bos baybalam jasau.

4. «QAZAQSTAN - KÓP ÚLTTY EL» degen ertegini doghar ERTYSBAEV?!

«Qazaqstan kóp últty memleket, 130 últ ómir sýredi» dep, bayaghy Kenes imperiyasyndaghy kommunistik qyzyl úranyna qayta basqan Ertysbaev taghy da Konstitusiyany búrmalaydy nemese taghy da bilimsizdik tanytady. QR Konstitusiyasynyng 2-babynda: «Qazaqstan Respublikasy - preziydenttik basqaru nysanyndaghy birtútas memleket» dep, aq qaghazgha qara siyamen soqyrgha tayaq ústatqanday jazuly túr. Ertysbaev týsinetin tilde aitsaq, «Respublika Kazahstan yavlyaetsya unitarnym gosudarstvom s preziydentskoy formoy pravleniya».

«Kók pasportymyz últtyq biregeyligimizding aiqyn nyshanyna ainaldy. El birligi – eng aldymen, kýlli qazaqtyng birligi. Ekinshiden, el birligi – qasiyetti qazaq jerin meken etken barsha etnostyng birligi» - degen QR Preziydenti Q.Toqaev Qazaqstan halqy Assambleyasynda memleketimizde tek memleket qúraushy Qazaq últy jәne etnostar bar ekenin, halyq birligi bәrinen manyzdy ekenin atap aitty.

Kezinde parlamenttegi komiytet otyrysynda sol kezdegi viyse-premierge «Kenes imperiyasynan qalghan «Kóp últty Qazaqstan» degen sózdi dogharu kerek» dep aitqanymyz bar edi. «Qazaqstan kóp últty memleket, 130 últ ómir sýredi» dep, bayaghy sarynyna basyp, jaghy talmay sayrap otyrghan ErtYsbaevqa da qatang eskertuimiz osy!

5. ELDING JARTYSYNAN ASTAMY ORYS TILIN BILMEYDI!

ErtYsbaevtyng endi bir ertegisi – «Qazaqstannyng bәri orys tilin biledi»dep soghyp jibergeni. «Bәri orys tilin biledi, olardyn, salyq tóleushilerding aqshasyna salynyp jatqan LRT vagondaryna oryssha, qytaysha jazyluy kerek» - degeni eldi aldau, qogham pikirin manipuliyasiyalau.

Kerisinshe, qazir auyldyng basym bóligi orys tilin bilmeydi. Býginde 2 mln-gha juyqtaghan qandastarymyz da, kez kelgen sauatty elding sauatty azamattary sekildi ózderining ana tili men ózderi túrghan memleketting memlekettik tilin bilip keldi atameken Qazaqstangha (búnday sauat pen sana bizding eldegi ertysbaevtargha búiyrmaghan). Biraq olar Reseyding tilin bilmeydi. Óitkeni, Qazaqstannan basqa esh jerde orys tilining qajeti joq. Qazir bizding joghary oqu oryndarymyzdaghy oqytushylar auyldan kelgen studentterding kóbisi orys tilin bilmeytinin, esesine qazaq tilin jaqsy bilip, aghylshyn tilin tәuir mengerip kele jatqanyn razylyqpen aitady. Sonda elding jartysynan astamy shetel tilin - orys tilin týsinbeydi.

Yaghni, elding jartysynan astam salyq tóleushileri LRT-gha qazaq tili men aghylshynsha jazylghanyna bek razy. Oryssha men qytaysha jazyluyna narazy! Ony Ertysbaev myrza ózining osy arandatushy viydeosynyng astyndaghy ózin qazaqsha da, oryssha da terisin tiridey sypyryp soyyp salyp, sazayyn berip, sybap jatqan 100 payyz kommentterden oqyp-aq bilip otyrghan shyghar... Eger ol el pikirin oqityn bolsa, ainalasyndaghy, qol astynda qyzmet etetin az ghana adamnyng ótirik maqtaghanyna mәz bolmay…

6. RESEY men QYTAYDA ERTYSBAEVTARDY MINISTR TÝGILI KÓShE SYPYRUGhA ALMAYDY…

Ertysbaev ózine tiyetin sózdi bilmeydi, qalay ministr, preziydent kenesshisi, tipti sayasy ghylymdar doktory bolyp jýr?

«Ózing diuanasyng - kimge pir bolasyn» degendey, ózi eki til bilmeytin adamnyng eki tildi talap etuge eshqanday moralidyq qúqy joq! Zangha salsang da, Argha salsang da… Eger búl ekeui bolyp jatsa olardyng boyynda...

Ertysbaev mysalgha keltirgen eki memlekettik tili bar elderding kez kelgen memlekettik qyzmetkeri sol eki tildi de jetik biledi. Memlekettik tildi bilmese, jay qyzmetke de almaydy. Bizdegidey ózining ana tili men memlekettik tiline miy jetpese de, Ertysbaevtarday ministr bolatyn masqara jaghday joq eshqanday elde.

Mysaly, «Kanadada barlyq jerde fransuz jәne aghylshyn tilinde jazady» deydi ghoy bizding sabaz? Jazsa, ol elde ekeui de memlekettik til ghoy?!. Al bizde memlekettik til bireu ghana – qazaq tili! Jalpy, Qazaqstan men Kanadany salystyru ýshin qanday my boluy kerek? Qazaqstan unitarly, Kanada federativti memleket ekenin mektep oqushysynyng bәri biledi eks ministr týgili... Sol Kanadanyng kez kelgen memlekettik qyzmetkeri sol eki tildi de jetik biledi. Al bizding eks preziydent kenesshisi she? Ózining ana tilinde, Memlekettik tilde nan súrap jey almay túryp, memlekettik til turaly zang jayly aitqan nesin alghan deseyshi múnyn...

Tek bizde ghana ghoy әlemde memlekettik tildi bilmey, memlekettik qyzmetker, tipti ministr, әkim, deputat bolatyn soraqy nonsens!

Eger RESEY men QYTAYDA, KANADADA, tipti kórshi ÓZBEKSTANDA MEMLEKETTIK TILDI bilmese, ErtYsbaevtardy MINISTR TÝGILI KÓShE SYPYRUGhA da ALMAYDY…

ErtYsbaevtyng ekilenip túryp: «Qytay bizge investor bolyp, milliardtaghan dollarlar júmsauda. LRT-ny qytay júmysshylary saluda. Endeshe nege biz qytaysha da jazyp qoymaymyz?!.» dep, týsin suytyp alyp, súnqyldaghan týrin kóru ýshin qan qysymy dәrisin iship almasanyz, shydau óte qiyn... Búl ne degen beyshara, qúldyq sana?!. Qay eldi kórding investisiya qúighan memleketterding bәrining tilin memlekettik tilimen qatar jazyp qoyatyn?

Ózge elderge, ózge elding júmysshylaryna jany ashyp otyrghan ErtYsbaevtyng osy uaqytqa deyin ózge elden óz eline kelip jatqan qandastary turaly, ózining zandy mәrtebesine ie bola almay kele jatqan memlekettik tiline - qazaq–tiline, ózining ýirenuge miy jetpeytin ana tiline bir de bir ret qoldau jasaghanyn kórgen emespiz, kileng osynday qorlau bolyp keledi.

Jýre bersen, súmdyqty kóre beresing degen osy...

7. MEMLEKETTIK TILGE MIY JETPEYTINDER MEMLEKETTIK TIL TURALY SÓILEUGE BOLMAYDY!

2011 jyly Almatyda memlekettik tildi qorghaugha arnalghan Múqtar Shahanov bastaghan mitingide sóilegende men sol kezde de memlekettik tilge qarsy shyqqan, eks preziydent Nazarbaevqa birneshe ret, barlyghy 12 jyl kenesshi bolghan Ertysbaevqa qarata aitqan edim, sonyng viydeosy әli internette taralyp jýr. «Ertysbaev siyaqtylar qalay preziydentke kenesshi bolady? Múnday memlekettik tilge miy jetpeytinderdi Preziydent týgili men eshuaqytta kenesshi etip almas edim?!» - degen edim.

Kileng osynday, ana tiline sauaty jetpeytin Ertystaevtay eks-preziydent Nazarbaevtyng iydeologiyalyq kenesshilerining úsqynyna qarap-aq, nege Tәuelsiz memleketimiz otyz jyl boyy Últtyq iydeologiyadan júrday bolyp, tilinen, dilinen airylyp, sorlap qalghanynyng sebebin aiqyn biluge bolady. «Almaty» degen attyng ajarly atau ekenine sanasy jetpey, «Alma – Ata» degen búrynghy atyna auystyru kerek» dep jýrgen «idio-logtardan» ne súraysyn?..

Tilin bilmegen - tirligin de bilmeydi. Ertysbaevtyng tarihta eng nashar ministr retinde aty qalghany da sondyqtan. Qazaqtyng mәdeniyet jәne aqparat ministri bolghanda, qazaqtyng mәdeniyetinen júrday, aqparat әleminen maqúrym ministr retindegi sauatsyzdyqtary ashy әjua anekdottargha ainalyp ketkenin júrt әli kýlki etip aityp jýr... Mәdeniyet jәne aqparat ministrining elimizge belgili jurnalist, belgili gazetting bas redaktory Shәmshi Pәtteni әigili úly kompozitor Shәmshi Qaldayaqov eken dep, «әnderinizdi sýiip tyndaymyz» degeni, ol taghayyndaghan, ózine tartqan mәdeniyet ministrligining jauapty qyzmetkerining respublikalyq әn konkursynda «әn sózining avtory Shәkәrim Qúdayberdiúlynyng ózin shaqyryndar, әitpese, jýldesin bermeymiz» degeni basynan sory arylmaghan mәdeniyet ministrligining ne kórmegenin bayqatady... Al tarihta tek Qazaqstannan ghana shyghatyn óz ana tili men memlekettik tilin bilmeytin «diplomattargha» kuә bolghan shet memleketter ne oilady eken dep, Ertysbaev elshi bolghan elderding aldynda men keshirim súraymyn... Al Ertysbaev ózin «Men Qazaqstannyng halyq partiyasy tóraghasymyn» dep, qazirgi qyzmetine ekpin qosyp, ekilenip aita berse de, men etika saqtap ol turaly әzirge eshnәrse demedim. Tek partiyasyndaghy ózimiz biletin, syilaytyn azamattargha kónil aitamyn...

8. ÓZ MEMLEKETINING MEMLEKETTIK TILIN BILMEU - TOPASTYQ!

«ÓZBEKSTANDA TÚRYP, ÓZBEK TILIN BILMEU ÝShIN NADAN BOLU KEREK» - deydi orys jigiti.

EL ZANYN BÚRMALAGhYSh ERTYSBAEVTAY ARANDATUShYLAR BOLSA, ELGE JAUDYNG KEREGI JOQ!

2023 jyly Ózbekstannyng konstitusiyalyq referendumyn baqylau ýshin Týrki memleketterining Parlamenttik Assambleyasy ayasynda Tashkentke bardyq. Qasymda QR Parlamenti Senaty deputaty Bekbol Orynbasar bar. Sonda ózbek aghayyndar bizdi keshki as ishuge alyp barghan europalyq meyramhanada isteytin dayashylar týgel orys etnosynyng ókilderi eken. Bәri ózbekshe sayrap túr. Bizge qyzmet etken Vadim degen dayashydan: «Bәring ózbekshe bilesinder me?» dep súraghanda, ol birden: «ÓZBEKSTANDA TÚRYP, ÓZBEK TILIN BILMEU ÝShIN NADAN BOLU KEREK» - degende, men ornymnan úshyp túryp, onyng qolyn alyp, alghys aittym. Onyng búl sózin men Ózbekstan turaly maqalamda taqyrypqa shygharyp qoydym. Nadannyng sinoniymi - topas! Sol Vadim aitqanday, bizde otyz jyldan astam uaqyttan beri memlekettik qyzmette memlekettik tildi bilmeytin topastar kóp, olar әli istep keledi?!.

Óitkeni, dәleldengen ghylymy tújyrym boyynsha, kez kelgen adam qansha topas bolsa da, 3 jylda ózi túryp jatqan elding tilin jaqsy ýirenip alugha bolatynyn baspasózden oqydym. Al bizde búrynghy kenestik imperiyany aitpaghanda, Tәuelsiz El bolghanymyzgha 3 jyl emes, 33 jyldan asyp ketti qazir…

Ózbekstanda ózbek týgili ózge últtardyng bәri ózbek tilinde sóilese, al kerisinshe, Qazaqstanda ózge últtar týgili qazaq ministrler, әkimder, deputattar qazaqsha bilmese, búl - Memlekettik tildi mindetteu - Memleketting mindeti ekenin aiqyn kórsetedi! Yaghni, Memlekettik til turaly zang qabyldau kerek! Búl әlem elderinde әbden dәleldengen, «Ekige ekini qossang - tórt bolady» degendey, anyq formula, aiqyn aksioma! Sonda ghana, memleket basshysynyng memlekettik til turaly aitqan kýshti sózderi iske asady.

2020 jyly «Úly Dalanyng últaralyq qatynas tili» atty Til forumyn ótkizgen Qazaqstan halqy Assambleyasynda elimizdegi barlyq etnostar «Memlekettik til turaly zang kerek» dep Ýndeu qabyldady.

2020 jyly memlekettik til turaly zang qabyldaudy talap etken «Qazaq ýni» últtyq portalyndaghy QR PReziydentine jazylghan Ashyq hatqa býginde 132 460 adam qol qoyyp, qoldap, búrynghy mejelerden 1000 esedey kóp tarihy rekordtyq dengeyge jetip otyr. Últ mýddesi ýshin búryn múnshalyqty qalyng qol jinalghan emes. Búlar tek internetke qoly jetkender ghana. Búl búdan bes jyl búryn eki aida ghana 120 myngha jetken El patriottary artynda smartfon paydalana almaytyn milliondaghan halyq túrghany aiqyn. Búl qalyng qol ishinde tek qazaqtar ghana emes, belgili qogham qayratkeri, býginde QR Parlament Mәjilisi deputaty Maksim Rojin bastaghan әrtýrli etnos ókilderi de (50-ge juyq) jetkilikti. Olardyng bәri memlekettik tildi talap etken Ashyq hatty qoldap, qol qoyyp, naghyz otanshyl patriottyqtaryn kórsetti.

Memlekettik tildi qoldau – Memleketti qoldau! Tildi qoldau – Eldi qoldau!

Al, qoryta aitqanda, eks-ministrding Qazaq tiline qarsy - Qazaq eline qarsy ústanymdary qorqynyshty!?. El zanyn búrmalaghysh ErtYsbaevtay arandatushylar bolsa, Elge jaudyng keregi joq!

Kórnekti orys jazushysy K.Paustovskiy: «Ana tilin bilmeu – últqa jasalghan opasyz satqyndyq» dep turasyn aitqan.

Tilge qarsylyq - Elge qarsylyq! Tildi satu - Eldi satu!

9. QÚL - QOJAYYN TILINDE SÓILEYDI

«DÝNIYEDE ENG QIYN NÁRSE - QÚLDY QÚL EMES EKENINE SENDIRU!»

Búl әlemge әigili sóz - 1849 jyly qúldardy tútqynnan qútqaru ýshin qúpiya úiym qúrghan qaysar qayratker Garriyet Tubmannyng qanatty sózi.

Ómirinde 700-ge juyq qúldy qúldyqtan bosatqan qútqarushy: «DÝNIYEDE ENG QIYN NÁRSE - QÚLDY QÚL EMES EKENINE SENDIRU!» - dep, kýiip ketkende aityp salghany aiqyn.

Sózimizding sonynda aitarymyz, qúl - qojayyn tilinde ghana sóileydi.

XXI ghasyrda biz de qúlaqkesti qúldargha «qúldyqtan bosaghanyna 33 jyl boldy» dep, 33 jyldan beri aiqaylap aityp, jazyp, jetkize almay kelemiz!?.

Qúldardy qúldyq qúryghynan qútqarushy qaysar qayratker Gabriyet Turman, peyishte ruhynyz shalqy bergey, men sizge basymdy iyemin. Siz ne degen kóregen hәm tózimdi ediniz?!.

Men sizdi óte jaqsy týsinemin…

Qazybek Isa

Eskertu: Atalghan jazba Qazybek Isanyng Facebook-tegi paraqshasynda jariyalanghan. Saytqqa avtordyng úsynuymen jariyalandy. 

Abai.kz