Qazirgi jahandanu kezeninde әrbir qogham ózining ishki túraqtylyghyn saqtau ýshin syrttan keletin iydeologiyalar men aghymdargha erekshe nazar audaruy qajet.

Diny radikalizm men teris iydeologiyalar qoghamdy tek bólshektep qana qoymay, onyng ishki tynyshtyghyna da qauip tóndiredi. Qazaqstan qoghamy ýshin dәstýrli islamgha qarsy aghymdar men radikaldy diny sektalar siyaqty aghymdardyng taraluy ýlken qauipke ainalyp otyr. Búl aghymdar dәstýrli qazaq qoghamynyng diny tanymyna, mәdeniyetine jәne ruhany qúndylyqtaryna qarsy keledi. Sondyqtan da, dәstýrli islamgha qarsy aghymdar men radikaldy diny sektalar mәselesin týsinu, onyng ziyandy әserlerin aiqyndau jәne oghan qarsy túru sharalaryn qabyldau óte manyzdy.

Dәstýrli islamgha qarsy aghym – músylman әleminde payda bolghan radikaldy diny aghym. Onyng negizi – Islamnyng bastapqy kezenining taza әri shynayy týrin saqtau jәne ony býgingi zamangha engizu. Búl aghymnyng ústanushylary «sәlәf» dep atalghan alghashqy ýsh úrpaqtyng dәstýrin ústanamyz dep sanaydy. Degenmen, dәstýrli islamgha qarsy aghymnyng qazirgi beynesi eshqanday tarihy negizderge sýienbeydi jәne búl aghym kóptegen dәstýrli islamdyq týsinikterdi joqqa shygharady. Dәstýrli islamgha qarsy aghymnyng basty qaghidalarynyng biri – «kýmәnsiz әri ózgermeytin islam sharighatyn» ústanu, yaghny barlyq janalyqtar men qoghamda payda bolghan janashyldyqtardy qabyldamau. Búl kózqaras kóptegen ghylymy jәne mәdeny jetistikterdi, qoghamnyng damu joldaryn joqqa shygharyp, qoghamdy túiyq shenberge qamaydy. Dәstýrli islamgha qarsy aghymnyng ekstremistik baghyttary jeke túlghany ghana emes, tútas qoghamdy da ózgertuge úmtylady, al onyng әserinen diny tózimdilik, týsinistik jәne sabyrlylyq syndy basty qúndylyqtar búzylyp ketedi. Qazaqstan qoghamynda dәstýrli islamgha qarsy aghymnyng taraluy, әsirese jas buyn arasynda, últymyzdyng dәstýrli diny kózqarasyna qauip tóndiredi. Dәstýrli qazaq islamyn ústanghan qoghamnyng tynyshtyghyna qauip tóndiretin búl aghymnyng týpki maqsaty – el ishindegi diny alauyzdyqty qozdyru, últtyq birlikti әlsiretu. Osylaysha, dәstýrli islamgha qarsy aghym qazaq qoghamynyng ruhany qúndylyqtarymen ýilespeydi jәne ony teris iydeologiya retinde qarastyru qajet.

Radikaldy diny sektalar – Islam tarihynda payda bolghan eng alghashqy radikaldy aghymdardyng biri. Ol Muaviya men Áliyding arasyndaghy tarihy tartystardan keyin payda boldy, jәne ózderining dindarlyghyn óte qatang ústanatyn toptardan qúraldy. Radikaldy diny sektalar aghymy negizinen ózge músylmandardy «shynayy» emes dep, olargha qarsy kýres jýrgizudi maqsat etken. Radikaldy diny sektalardyng negizgi ústanymdary da óz uaqytynda qoghamda ýlken dau tudyrghan edi. Olar tek ózderining diny ústanymdaryn dúrys dep eseptep, ózgelerdi búzyq dep jariyalap, qarsy shyghatyndardy ekstremistik әreketterge iytermeleydi. Radikaldy diny sektalar aghymdarynyng ústanushylary kóp jaghdayda ózining dәstýrli músylman bauyrlaryna qarsy kýsh qoldanudy aqtaydy, búl bolsa qoghamda zorlyq-zombylyqtyng keng tarauyna sebep bolady.

Qazaqstanda radikaldy diny sektalardyng iydeologiyasynyng taraluy da, әsirese jastar arasynda, ýlken alandaushylyq tughyzuda. Búl aghymnyng taraluy últtyq birlikti búzyp, dindi búrmalaugha әkelip, músylmandar arasyndaghy kelisimdi tómendetui mýmkin. Tarihta radikaldy diny sektalar siyaqty aghymdar kóbinese beybit qoghamdar men diny tútastyqty búzyp, әleumettik tәrtipke qauip tóndirgen. Qazaqstangha tәn diny tanym men ruhany qúndylyqtar da búl aghymgha qarsy túra almaydy.

Qazaq halqynyng diny dәstýri ghasyrlar boyy islamnyng sýnny baghytynyng keng taraghan týrin ústandy, biraq ony әrtýrli tarihy jәne mәdeny ereksheliktermen ýilestirip, últtyq bolmysqa say beyimdep aldy. Qazaq halqynyng dәstýrli diny senimi tek diny ilimdermen ghana emes, últtyq әdet-ghúryptar men mәdeny qúndylyqtarmen, bauyrmaldyq pen shydamdylyq siyaqty adamgershilik prinsipterimen de tyghyz baylanysty. Dәstýrli islamgha qarsy aghymdar men radikaldy diny sektalar siyaqty aghymdar qazaq qoghamynyng diny salt-dәstýrine, onyng ruhany qúndylyqtaryna jat. Búl aghymdar qazaq halqynyng islamgha degen kózqarasyn búrmalap, dәstýrli islamdy týsinbeushilikke әkeledi. Dәstýrli islamgha qarsy aghymdar men radikaldy diny sektalar ózining qatang ústanymdarymen, qoghamda ýstemdikke jetudi maqsat etedi jәne ózge pikirler men kózqarastardy joqqa shygharady. Múnyng nәtiyjesinde qoghamda diny toleranttylyqtyng joghaluy, ekstremizmning órshui mýmkin.

Qazaq qoghamynyng diny mәdeniyeti men qúndylyqtary kendigimen erekshelenedi, biraq osyghan qaramastan, jat aghymdar jastardy ózine tartugha tyrysady. Búl jaghday әsirese jastardyng әleumettik jaghdayy tómen, diny sauattylyghy az jәne ómirlik baghyt-baghdary anyq emes toptar arasynda keng taralghan. Búl toptar radikaldy iydeologiyalardy qabyldap, diny tózimdilikti jәne últtyq birlikti joqqa shygharatyn sheshimder qabyldaydy.

Dәstýrli islamgha qarsy aghymdar men radikaldy diny sektalargha qarsy túru ýshin qoghamdyq týsinik pen aqparattyq júmystyng manyzy zor. Memleket pen qoghamnyng birlesken kýsh-jigeri qajet. Búl baghyttaghy júmystardyng ishinde diny sauattylyqty arttyru, jastar arasynda din men mәdeniyetting shynayy bilimin taratu, radikaldyq toptardyng iydeologiyasyna qarsy naqty dәleldermen kýres jýrgizu asa manyzdy. Sonday-aq, diny ekstremizmge qarsy arnayy baghdarlamalar jýzege asyrylyp, jastargha jat aghymdardyng qauiptiligin týsindiretin júmystar jýrgizilui kerek.

Dәstýrli islamgha qarsy aghymdar men radikaldy diny sektalar siyaqty aghymdar qazaq qoghamynda órshuine jol bermeytin eng basty faktor – dәstýrli islamdy nasihattau men mәdeni, ruhany qúndylyqtardy dәripteu. Bala tәrbiyesinen bastap, jastargha dúrys diny baghyt beru qajet. Otbasy men qoghamdaghy ruhany qúndylyqtar adamnyng jeke basyn qalyptastyruda manyzdy ról atqarady.

Qazaqstannyng últ retinde qúndylyqtaryn saqtap, dәstýrli islam jolyn ústanuy óte manyzdy. Tek osylay ghana biz jat aghymdardan qorghay alamyz jәne qoghamdaghy beybitshilik pen kelisimdi saqtaymyz.

Abai.kz