Júma, 18 Shilde 2025
Aqmyltyq 252 0 pikir 18 Shilde, 2025 saghat 12:54

Segiz qyrly, bir syrly... syrtqy sayasat

Suret: Avtordyng múraghatynan alyndy.

Tayauda Diplomatiyalyq qyzmet kýni atalyp ótti.

Qarap otyrsam, elimizding Syrtqy sayasatynyng alghashqy túghyrnamasy sonau 1992 jyly qabyldanypty. Odan keyin qanshama uaqyt ótti desenizshi. Zamanyng týlki bolsa, tazy bop shal, eldegi jaghday men qorshaghan әlem ózgergen sayyn, syrtqy sayasattyng basym baghyttary da sol talaptar men qajettilikterge say jetilip otyruy tiyis. Tәuelsizdikting 34 jyly ishinde bizde de sonday ózgerister bolyp otyrdy. Songhy túghyrnama 2020 jyly bekitilipti.

Alghashqysynda, eski iynersiya jәne sarynmen keshegi Sovet odaghynyng diplomatiyasynyng yqpalymen jýrip qaldyq, yaghny basymdyq KSRO izbasary - TMD sekildi tórinen kóri jaqyn úiymgha baghyttaldy. Alayda, uaqyt óte ol úiymnyng bolashaghy joq ekenin bәrin týsindi, býginde ol dekorativti, naqty ekonomikalyq jәne sayasy yqpaly joq qúrylymgha ainaldy.

Tәuelsizdik alghannan keyin, әriyne, basqa elder de, sonyng ishinde, damyghan Batys memleketter Qazaqstangha kóz tige bastady. Olardy, eng aldymen, Qazaqstannyng qazba baylyqtary men tiyimdi geografiyalyq (astarynda geosayasat jatqan) ornalasuy qyzyqtyrghany ras. Eshbir el basqa eldi jarylqaymyn dep kelmeydi, óz basynyng qamyn oilap keledi. Ony da biz alghashqy eyforiyadan keyin týsine bastadyq.

Eski Qazaqstan túsyndaghy syrtqy sayasattyng basty problemalary kózge úryp túrdy. Sonyng ishinde eng basty ekeuin atayyn: sóz jýzinde kópvektorlyq syrtqy sayasat jariyalansa da, is jýzindegi birjaqtylyq (dәlirek aitsam, ekijaqtylyq), yaghni, Resey men Qytaygha tym jaqyndap ketu (qoltyghyna kirip kete jazdau) jәne syrtqy qarym-qatynastardy memleketting emes, bir adamnyn, sol kezdegi preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng jeke basynyng kulitimen baylanystyru boldy dep sanaymyn.

Jana Qazaqstan túsynda syrtqy sayasatqa qatty syn aitudyng ózi qiyn. Óitkeni, el basqaryp otyrghan preziydentting ózi kәsiby diplomat. Jәne de syrtqy sayasat mәseleleri әleumettik jelilerdegi aitys-tartyspen, populizmmen, hayppen, mitingshildikpen sheshilmeydi, onyng qyr-syry kóp, onyng terendigine kez kelgen bloger boylay bermeydi.

Tipti, biraz adamnyng synynan úshyrap jýrgen Resey men Qytay arasyndaghy baylanysymyzdyng ózining seksen segiz syry men toqsan toghyz toqtamy bar. Eki iri derjavamen kórshi bolu – Qazaqstannyng basyna týsken tarihy syn. Sol synnan aman-esen ótuge jazsyn!

Osy orayda Jana Qazaqstannyng syrtqy sayasatty diyversifikasiyalau (әrtaraptandyru) bastamalaryn óz basym qoldaymyn. Eki kórshining monopoliyasy men gegemoniyasyn biz tek qana syrtqy baylanystyrymyzdyng baghyttaryn týrlendirip, mәn-mazmúnyn tolyqtyryp, olargha sony renk berip, jana әriptester tabu arqyly joya alamyz. Basqa jol joq.

Sol sebepti, bizding basshylar baryp jatqan, bizge kelip jatqan elderding tizimining janaruyna da týsinistikpen qarau kerek dep sanaymyn. Múnyng ózi býginde kóp aitylyp jýrgen Resey jәne Qytaydyng jariya da jasyryn ekonomikalyq ekspansiyasyna layyqty balama bola alar edi.

Basym baghattar kelsek, óz basym Europa men týrki әlemine bet búru jaghyndamyn.

Bir nәrse anyq: Qazaqstangha investisiya salayyq dep asyghyp, ónmendep, bir-birimen talasyp-tarmasyp jatqan elderding shúbatylghan kezegi kórinbeydi, әr elmen jeke-jeke júmys jýrgizilui tiyis, jәne de onyng bәri nәtiyjeli bolady dep aitugha bolmaydy.

Al investisiya kelui ýshin elding túraqtylyghy, biznes salasynyng bәsekelestigi, sot jýiesining tәuelsizdigi boluy shart. Mine, syrtqy sayasattyng ózi ishki sayasy ahualgha tireletini osydan.

Reseyding Ukrainagha qarsy ashqyn soghysqa baylanysty halyqaralyq ahualdyng asa ushyghyp túrghan tústaryna kelsek, resmy Astana arbany da syndyrmay, ógizdi óltirmeuge tyrysyp jatqanyna bәrimiz kuә bolyp otyrmyz. Oghan Sankt-Peterburg halyqaralyq ekonomikalyq forumynda preziydent Toqaevtyng Qazaqstan Donesk jәne Lugansk «halyq respublikalaryn» moyyndamaytyny turaly mәlimdemesin jatqyzar edim.

Memleketaralyq qaqtyghystardy sheshude Birikken Últtar Úiymynyng rolin arttyru turaly Qazaqstannyng bastamasy da ózekti sipatqa ie bolyp otyr. Geosayasy leksikonda «ortasha derjavalar» degen úghym payda bolyp, ómirsheng bola bastady.

Bir quantarlyghy sol: kezinde elshilik qyzmet diplomatiyanyng iyisi múrnyna barmaytyn ministrler men әkimderge arnalghan «qúrmetti aidalu» nemese «qúrmetti demalys» bolsa, býginde kәsiby diplomattardyng tól isine ainalyp barady. Ony óz basym ong ýrdis dep qabyldaymyn: shymshyqty soysa da, qasapshy soysyn.

Eng bastysy, bayqaymyn, Jana Qazaqstan diplomattarynyng qataryna jan-jaqty bilim alghan, últshyl, memleketshil jastar kelip jatqan syqyldy. Elimizding esesin jibermeytin óskeleng úrpaqta agha buyndaghyday postsovettik sindrom joq, olardyng geosayasy ústanymdary diyversifikasiyalanghan. Ol da quantady.

Bir nәrse anyq: syrtqy sayasat tek qana diplomattar, atqarushy biylik atqarar mindet emes. Ol - jalpyhalyqtyq úly missiya! Meninshe, memlekettik sayasattyng osy asa manyzdy salasynyng basym baghyttaryn anyqtauda tәuelsiz sarapshylardyng pikirine meylinshe qúlaq asyp, al eng basty sheshimderdi (әsirese, elimizding sayasi, ekonomikalyq Tәuelsizdigine qatysy bar barlyq kelisim-sharttardy!) talqylau men bekitude Parlamentting rolin arttyru kerek dep sanaymyn.

Sonda ghana bizding syrtqy sayasat últ pen memleketting mýddesinde jýrgizilmek.

Ámirjan Qosan

Abai.kz

0 pikir