تاياۋدا ديپلوماتيالىق قىزمەت كۇنى اتالىپ ءوتتى.

قاراپ وتىرسام، ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ العاشقى تۇعىرناماسى سوناۋ 1992 جىلى قابىلدانىپتى. ودان كەيىن قانشاما ۋاقىت ءوتتى دەسەڭىزشى. زامانىڭ تۇلكى بولسا، تازى بوپ شال، ەلدەگى جاعداي مەن قورشاعان الەم وزگەرگەن سايىن، سىرتقى ساياساتتىڭ باسىم باعىتتارى دا سول تالاپتار مەن قاجەتتىلىكتەرگە ساي جەتىلىپ وتىرۋى ءتيىس. تاۋەلسىزدىكتىڭ 34 جىلى ىشىندە بىزدە دە سونداي وزگەرىستەر بولىپ وتىردى. سوڭعى تۇعىرناما 2020 جىلى بەكىتىلىپتى.

العاشقىسىندا، ەسكى ينەرتسيا جانە سارىنمەن كەشەگى سوۆەت وداعىنىڭ ديپلوماتياسىنىڭ ىقپالىمەن ءجۇرىپ قالدىق، ياعني باسىمدىق كسرو ءىزباسارى - تمد سەكىلدى تورىنەن كورى جاقىن ۇيىمعا باعىتتالدى. الايدا، ۋاقىت وتە ول ۇيىمنىڭ بولاشاعى جوق ەكەنىن ءبارىن ءتۇسىندى، بۇگىندە ول دەكوراتيۆتى، ناقتى ەكونوميكالىق جانە ساياسي ىقپالى جوق قۇرىلىمعا اينالدى.

تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن، ارينە، باسقا ەلدەر دە، سونىڭ ىشىندە، دامىعان باتىس مەملەكەتتەر قازاقستانعا كوز تىگە باستادى. ولاردى، ەڭ الدىمەن، قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارى مەن ءتيىمدى گەوگرافيالىق (استارىندا گەوساياسات جاتقان) ورنالاسۋى قىزىقتىرعانى راس. ەشبىر ەل باسقا ەلدى جارىلقايمىن دەپ كەلمەيدى، ءوز باسىنىڭ قامىن ويلاپ كەلەدى. ونى دا ءبىز العاشقى ەيفوريادان كەيىن تۇسىنە باستادىق.

ەسكى قازاقستان تۇسىنداعى سىرتقى ساياساتتىڭ باستى پروبلەمالارى كوزگە ۇرىپ تۇردى. سونىڭ ىشىندە ەڭ باستى ەكەۋىن اتايىن: ءسوز جۇزىندە كوپۆەكتورلىق سىرتقى ساياسات جاريالانسا دا، ءىس جۇزىندەگى بىرجاقتىلىق (دالىرەك ايتسام، ەكىجاقتىلىق), ياعني، رەسەي مەن قىتايعا تىم جاقىنداپ كەتۋ (قولتىعىنا كىرىپ كەتە جازداۋ) جانە سىرتقى قارىم-قاتىناستاردى مەملەكەتتىڭ ەمەس، ءبىر ادامنىڭ، سول كەزدەگى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جەكە باسىنىڭ كۋلتىمەن بايلانىستىرۋ بولدى دەپ سانايمىن.

جاڭا قازاقستان تۇسىندا سىرتقى ساياساتقا قاتتى سىن ايتۋدىڭ ءوزى قيىن. ويتكەنى، ەل باسقارىپ وتىرعان پرەزيدەنتتىڭ ءوزى كاسىبي ديپلومات. جانە دە سىرتقى ساياسات ماسەلەلەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى ايتىس-تارتىسپەن، پوپۋليزممەن، حايپپەن، ميتينگشىلدىكپەن شەشىلمەيدى، ونىڭ قىر-سىرى كوپ، ونىڭ تەرەڭدىگىنە كەز كەلگەن بلوگەر بويلاي بەرمەيدى.

ءتىپتى، ءبىراز ادامنىڭ سىنىنان ۇشىراپ جۇرگەن رەسەي مەن قىتاي اراسىنداعى بايلانىسىمىزدىڭ ءوزىنىڭ سەكسەن سەگىز سىرى مەن توقسان توعىز توقتامى بار. ەكى ءىرى دەرجاۆامەن كورشى بولۋ – قازاقستاننىڭ باسىنا تۇسكەن تاريحي سىن. سول سىننان امان-ەسەن وتۋگە جازسىن!

وسى ورايدا جاڭا قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتى ديۆەرسيفيكاتسيالاۋ ء(ارتاراپتاندىرۋ) باستامالارىن ءوز باسىم قولدايمىن. ەكى كورشىنىڭ مونوپولياسى مەن گەگەمونياسىن ءبىز تەك قانا سىرتقى بايلانىستىرىمىزدىڭ باعىتتارىن تۇرلەندىرىپ، ءمان-مازمۇنىن تولىقتىرىپ، ولارعا سونى رەڭك بەرىپ، جاڭا ارىپتەستەر تابۋ ارقىلى جويا الامىز. باسقا جول جوق.

سول سەبەپتى، ءبىزدىڭ باسشىلار بارىپ جاتقان، بىزگە كەلىپ جاتقان ەلدەردىڭ ءتىزىمىنىڭ جاڭارۋىنا دا تۇسىنىستىكپەن قاراۋ كەرەك دەپ سانايمىن. مۇنىڭ ءوزى بۇگىندە كوپ ايتىلىپ جۇرگەن رەسەي جانە قىتايدىڭ جاريا دا جاسىرىن ەكونوميكالىق ەكسپانسياسىنا لايىقتى بالاما بولا الار ەدى.

باسىم باعاتتار كەلسەك، ءوز باسىم ەۋروپا مەن تۇركى الەمىنە بەت بۇرۋ جاعىندامىن.

ءبىر نارسە انىق: قازاقستانعا ينۆەستيتسيا سالايىق دەپ اسىعىپ، وڭمەڭدەپ، ءبىر-بىرىمەن تالاسىپ-تارماسىپ جاتقان ەلدەردىڭ شۇباتىلعان كەزەگى كورىنبەيدى، ءار ەلمەن جەكە-جەكە جۇمىس جۇرگىزىلۋى ءتيىس، جانە دە ونىڭ ءبارى ناتيجەلى بولادى دەپ ايتۋعا بولمايدى.

ال ينۆەستيتسيا كەلۋى ءۇشىن ەلدىڭ تۇراقتىلىعى، بيزنەس سالاسىنىڭ باسەكەلەستىگى، سوت جۇيەسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى بولۋى شارت. مىنە، سىرتقى ساياساتتىڭ ءوزى ىشكى ساياسي احۋالعا تىرەلەتىنى وسىدان.

رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى اشقىن سوعىسقا بايلانىستى حالىقارالىق احۋالدىڭ اسا ۋشىعىپ تۇرعان تۇستارىنا كەلسەك، رەسمي استانا اربانى دا سىندىرماي، وگىزدى ولتىرمەۋگە تىرىسىپ جاتقانىنا ءبارىمىز كۋا بولىپ وتىرمىز. وعان سانكت-پەتەربۋرگ حالىقارالىق ەكونوميكالىق فورۋمىندا پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ قازاقستان دونەتسك جانە لۋگانسك «حالىق رەسپۋبليكالارىن» مويىندامايتىنى تۋرالى مالىمدەمەسىن جاتقىزار ەدىم.

مەملەكەتارالىق قاقتىعىستاردى شەشۋدە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ءرولىن ارتتىرۋ تۋرالى قازاقستاننىڭ باستاماسى دا وزەكتى سيپاتقا يە بولىپ وتىر. گەوساياسي لەكسيكوندا «ورتاشا دەرجاۆالار» دەگەن ۇعىم پايدا بولىپ، ومىرشەڭ بولا باستادى.

ءبىر قۋانتارلىعى سول: كەزىندە ەلشىلىك قىزمەت ديپلوماتيانىڭ ءيىسى مۇرنىنا بارمايتىن مينيسترلەر مەن اكىمدەرگە ارنالعان «قۇرمەتتى ايدالۋ» نەمەسە «قۇرمەتتى دەمالىس» بولسا، بۇگىندە كاسىبي ديپلوماتتاردىڭ ءتول ىسىنە اينالىپ بارادى. ونى ءوز باسىم وڭ ءۇردىس دەپ قابىلدايمىن: شىمشىقتى سويسا دا، قاساپشى سويسىن.

ەڭ باستىسى، بايقايمىن، جاڭا قازاقستان ديپلوماتتارىنىڭ قاتارىنا جان-جاقتى ءبىلىم العان، ۇلتشىل، مەملەكەتشىل جاستار كەلىپ جاتقان سىقىلدى. ەلىمىزدىڭ ەسەسىن جىبەرمەيتىن وسكەلەڭ ۇرپاقتا اعا بۋىنداعىداي پوستسوۆەتتىك سيندروم جوق، ولاردىڭ گەوساياسي ۇستانىمدارى ديۆەرسيفيكاتسيالانعان. ول دا قۋانتادى.

ءبىر نارسە انىق: سىرتقى ساياسات تەك قانا ديپلوماتتار، اتقارۋشى بيلىك اتقارار مىندەت ەمەس. ول - جالپىحالىقتىق ۇلى ميسسيا! مەنىڭشە، مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ وسى اسا ماڭىزدى سالاسىنىڭ باسىم باعىتتارىن انىقتاۋدا تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە مەيلىنشە قۇلاق اسىپ، ال ەڭ باستى شەشىمدەردى (اسىرەسە، ەلىمىزدىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق تاۋەلسىزدىگىنە قاتىسى بار بارلىق كەلىسىم-شارتتاردى!) تالقىلاۋ مەن بەكىتۋدە پارلامەنتتىڭ ءرولىن ارتتىرۋ كەرەك دەپ سانايمىن.

سوندا عانا ءبىزدىڭ سىرتقى ساياسات ۇلت پەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسىندە جۇرگىزىلمەك.

ءامىرجان قوسان

Abai.kz