Ukrainadaghy soghys tym úzaqqa sozylyp, Reseyding jahandyq oqshaulanuy kýsheye bastaghan sayyn, Kremli ózimen shektesetin kórshi memleketterge geosayasy jәne geoekonomikalyq yqpaldyng әlsireuimen betpe-bet kele bastady.

Búrynghy odaqtastar – Ontýstik Kavkazdan Ortalyq Aziyagha deyin – týrli geosayasy poluster men sapaly jana seriktestik qarym-qatynas qúra otyryp, Mәskeuden irgesin aulaq salyp, alshaqtay bastady. Tipti reseylik ýstemdik negizindegi prinsipterge ashyq týrde qarsylyq bildirile bastady. Búl bas asaulyq Ázirbayjan tarapynan aiqyn kórinis tapty.

Búl dәieksózder Ortalyq jәne Shyghys Europadaghy geosayasy prosesterdi zertteumen, faktilerdi monitoringileumen, sonday-aq jalghan aqparat pen feykterdi teriske shygharumen ainalysatyn «Veridica» jobasynyng taldauynda keltiriledi.

«Veridica» diyrektorlar kenesine Rumyniya, Moldova jәne Ukrainadan sarapshylar men ghalymdar kiredi. Joba avtorlarynyng arasynda Bolgariya, Polisha, Serbiya, Vengriya, Ukraina, Týrkiya jәne Chehiyalyq sarapshylar da bar.

«Mәskeuding eski geosayasy yqpaly – әskery yntymaqtastyq, energiya tasymaldaushylar tranziyti jәne mәdeny yqpaly búrynghysynsha tiyimdi emes. Ázirbayjan óz ekonomikasyn әrtaraptandyryp, Týrkiyamen strategiyalyq baylanystar qúryp, neghúrlym keng auqymdy jahandyq baylanystardy damytqan memleketke ainala aldy. Ol endigi jerde Reseydi ózining jalghyz qamqorshysy nemese seriktesi dep mýldem eseptemeydi», - deydi «Veridica» sarapshylary.

Búl Reseymen kórshiles elderde últtyq basymdyqtardaghy úrpaqtar auysuy qysymymen búrynnan kele jatqan aliyanstar ydyrap, jahandyq ózgeristerding oryn aluyna baylanysty ekonomikalyq pragmatizm qayta qaralatyn neghúrlym keng ýrdisting nyshan-belgisi bolyp tabylady.

ORTALYQ AZIYaGhA MÁDENY YQPALDYNG ÁLSIREUI

Ózbekstan, Tәjikstan jәne Týrikmenstan úzaq uaqyt boyy Resey ýshin júmys kýshining kózi bolyp keldi. Biraq qazirgi tanda olardyng Mәskeuge tәueldiligi mýldem tómendep keledi. Mәskeuding kóshi-qongha qarsy kónil-kýii aqsha audarymdary kólemining qysqartty. Dәstýrli kóshi-qon baghyttaryn mýldem ózgertken jayt: Ontýstik Koreyada, Týrkiyada jәne Parsy shyghanaghy elderindegi enbek resurstaryna súranystyng ósui bolyp tabylady.

Al Qytay tarapy óz kezeginde infraqúrylymgha, saudagha jәne bilim beruge investisiya sala otyryp, Reseydi TMD elderindegi basty syrtqy seriktes ataq-dәrejesinen airydy. Osy orayda tilge tiyek etetin taghy bir jayt – Reseyding qoltyghyna kirip otyrghan Belarustan da Qytay ony senimdi týrde yghystyryp jatyr.

Reseyding mәdeny yqpaly da әlsiredi: jas úrpaq búrynghysynsha shýldirlep oryssha emes, aqsha men bilimning kózi bolyp tablatyn aghylshyn nemese týrik tilderinde jii sóiley bastady.

Osy orayda: «Resey nege kórshilerin ózinen alystatudy jalghastyryp jatyr?» - dep súraq qoyady sarapshylar.

Olardyng pikirinshe, birneshe bәsekeles, biraq bir-birin joqqa shygharmaytyn týsiniktemeler bar. Endi solargha toqtala keteyik:

Imperiyalyq iynersiya – Reseyding kórshilerine ýnemi ýstemdik jasaymyn degen qúqyghyna degen tereng tarihy senimi.

Strategiyalyq diyversiya – kórshiles shekaralardaghy qaqtyghystardy qozdyra otyryp, Kremli Batystyng yqpalyn shekteytin jәne ishki ózge oidy tize batyra basatyn buferlik aimaq qúrady.

Yqpaldyng tómendeui – bәlkim, Mәskeu ózining әlsiregen yqpalyn qalpyna keltiru ýshin kýshpen mәjbýrleuge jýginetin de shyghar? Sebebi onyng bir kezderi uysynda bolghan «Qanbaq kýshi» (Soft power) endi joq.

Basqarylatyn haos – kórshilerining ishki túraqsyzdyghy paydaly boluy mýmkin. Tap osy oryn alatyn ishki túraqsyzdyq syrtqy investisiyalardyng at-tonyn ala qashyrady. Sayasy reformalardy tejeydi hәm reseylik status-kvo-ny qalyptastyrady.

«Is jýzinde búl strategiyalar birmezgilde qoldanylady. Reseyding syrtqy sayasaty, әsirese postkenestik kenistikte, orasan zor niyet emes, oghan beriletin jauaptardyng bireui – iydeologiyagha, basqalary – túraqtylyqqa negizdelgen qayshylyqtardyng jýiesi bolyp tabylady», - delingen materialda.

Reseymen kórshiles elder endi Kremliding eksperiymentteri ýshin qoldanylatyn mata qiyghy emes. Bir kezderi kishi seriktester nemese niyetsiz satellitter dep sanalghan búl elder barghan sayyn tabandy, әrtaraptandyrylghan jәne jahandyq is-әreketke belsene tartylyp keledi. Olar endi «lәppay taqsyrlyqpen» búrynghyday tek Mәskeuge ghana jәutendemeydi. Óz tәuelsiz tandauyn jasap Brusselige, Beyjinge, Ankaragha jәne Vashingtongha baghdar ústana alady.

«Búl Reseyding ónirdegi rólining sony emes. Biraq búl onyng monopoliyasynyng sony. Jәne de búl tek Kremli ýshin ghana emes, sonymen qatar býkil euraziyalyq diplomatiya, sauda jәne qauipsizdik arhiytekturasy ýshin algha adymdap jylju bolyp sanalady», - dep týiindedi óz taldauyn «Veridica» sarapshylary.

Abai.kz