Senbi, 26 Shilde 2025
Abay múrasy 205 0 pikir 25 Shilde, 2025 saghat 12:53

Semey kitaphanasy – últ arystarynyng amanaty

Suret: Áleumettik jeliden alyndy.

Kópten tolghandyrghan osy oidy Abaydyng tughanyna 180 jyl tolghanda barsha ziyalylar men abaytanushylargha, qazaq júrtyna aitu paryzym dep sanadym. Sonday-aq jetpis jyl boyy meni el men jerding tarihyna qanyqtyrghan, jer men eldi jetektep jýrip tanystyrghan Qabysh Kәrimqúlov, Júmakýlbay Bazarbaev, Siraqbay Dosmaghambetov, Qabden Eseghariyn, Beken Isabaev, Ahat Shәkәrimúly Qúdayberdiyev, Shәkir Ábenov, Niyazbek Aldajarov, Serik Shabdanov, Ghafiz Mataev, Meyrambek Janbolatov, Bәttash Sydyqov, Semey qalasynyng әr kóshesi men ýiining tarihyn «Esinde bolsyn» dep amanattap qoyyp, úzaq kýnder boyy aralatyp, tarihyn týsindirip, keler joly taghy da qaytalap pysyqtaytyn Qayym Múhamedhanov, Tәnirbergen Ámirenov, Tóken Ibragimovterding tәlimi atadan qalghan amanat sózderdi oigha oraltyp, eldik boryshty eske týsirdi.

Otyz jyldan astam uaqyt boyy eldik týzilimi joyylyp, zәulim ghimarattary, saltanat saraylary – sauda ortalyghyna, aspúzyl men qúmarhanagha, últynyng taghdyry men tarihynyng úiytqysy bolghan sana qúty – kitaphanalar men tarihy ýiler, mysaly, Semeyding «Semey» atty bas qonaqýii – «Semipalatinsk» dep ózgertilip, ózgeleri kóldeneng kópesterding kensesi men syrahanasyna, ar-ojdan, ruh nysanasy bolghan, Alashtyng tәuelsizdigi jariyalanyp, aq tuy jelbiregen qasiyetti Alash kensesi – monastrige ainalghan kiyeli úyanyn, sonday-aq baghzy zamannan bastap «aqtaban shúbyryndynyn» taby qalghan jerlerdegi ýiindi tastardyng jermen-jeksen bolyp, kýltóbe qúrly belgisi qalmaghan «sormanday Semeydin» (halyqtyng qoyghan atauy) jәne ensesi basylyp, telimge týsken Altay, Tarbaghatay, Shynghys taularynyng taghdyry – mening de janymdy janúshyrta qinaydy.

Osynshama tolqyndy, tegeurindi mәselelerding ishinen últymyzdyng ar-ojdany, aqyl-oyy, ruh qormaly Abaydyng taghdyry men tanymyna, qazaq últynyng ruhany oy besigine qatysty bir mәselege toqtalghym keledi. Biz Abaydyng ómiri men tanym izin óshiretin eng talmauytty masqaragha jol berdik.

Ol masqaranyng mәnisi mynada. Tura 1997 jyly, kezinde Abay «dýnie men ghylym esigin ashqan», Á.Bókeyhan, A.Baytúrsynúly, M.Dulatúly, Shәkәrim Qúdayberdiúly, R.Marsekov, H.Ghabbasov, M.Júmabaev, S.Torayghyrov, S.Dónentaev, J.Aymauytúly, Q.Sәtbaev, M.Áuezov, Á.Marghúlan, Sh.Aymanov, taghy da basqa últ ziyalylary men múqym semeylik shәkirtter bilimge susyndaghan Semeydegi N.V.Gogoli atyndaghy kitaphana ghimaraty salyndy taghdyrgha úshyrap, satylyp ketti. Demderining lebi qalghan sóreler men kóz núry tamghan kitaptar qoqys bólmege qattalyp, dymqyl shalyp, zaman dertine úshyrady. Onyng ýstine oblys tarap, Semeyding shanyraghy ortasyna (tura maghynasynda) týsti.

Ádepsizderding eldin, Abay elinin, Semey ónirining atynan sóz aitugha qúqy joq. Mine, solar qasiyetti kitaphana ghimaratyn, sol arqyly býkil qazaq ruhy úyalaghan úyany da satyp jiberdi. Búrynghy Semeyding sýlderi ghana qaldy. Abaydyng 150 jyldyq mereytoyynda YuNESKO minbesinen aitylghan madaq pen marapat, qazaqtyng ar-namysy, ojdany, tarihy jady súqsyr niyetting jemtigine ainaldy. Qazirgi Mәngilik el kóshesindegi 22-ýidegi kitaphanany izdegen júrt, qazaq ruhaniyatynyng qormaly bolghan ghimarattyng ornyn sipap, Abaydy eske týsiretin oryn tappay, mәngirip qaldy. Al Abaydyng ómir tarihy men tanym tarihyn kitaphanasyz qaldyru aqynnyng ókpe-bauyryn qolqasymen qosa suyryp alghanmen birdey.

* * *

Eger qala tarihyna ýnilsek, XIX ghasyrdyng ekinshi jartysynda Semey shahary qazaq dalasyndaghy ruhany ordagha ainaldy. Abay ómir sýrgen 1845–1904 jyldar men Mihaelis jer audarylyp kelgen 1869 jyldar aralyghynda Semeyde 1883 jyly Sanaq komiyteti ýiinde ashylghan jalghyz kitaphana bolghan. Bas kitaphanashy – belgili ólketanushy, etnograf, publisist N.Ya.Konshin edi. Búl kitaphana – hakim Abaydyng dýniyetanymyn keneytip, әlemdik әdebiyetpen tabysuyna sebepker boldy.

Tabighatyndaghy әr nәrsege qúlshyna kirisetin, bir berilse, qúlay beriletin minezimen Abay basqa bir әlemge qúmarlana úmtylady. Bar yqylasy bilimge auady. Medresedegi Shyghys klassikteri men oishyldarynyn, din ghúlamalarynyng ilimine susyny qanghan son, qalalyq kitaphanagha kónili auyp, onyng túraqty oqyrmany bolady. Búl túnghiyq jol ony Núrkening oqyghan qyzynyng nәzik sýrleuimen qiystyrady. Sóitip, 1879 jyldyng qysy, 1880 jyldyng kóktemin qalada ótkizedi. Bolystyq Ysqaqqa kóshken son, el isinen de suyna bastaydy. Qaladaghy mazmúndy kýnderinen júbanysh tapqan Abay, arpalyspen ótken jyldaryna ókinip:

Ókinishti bar ómir ketken ótip,

Ótkizdik bir nәrsege bolmay jetik.

Oyshyldyng men de sandy birimin dep,

Talap, oisyz, maqtandy qaldym kýtip, – degen oigha keledi.

Sonday sәtti, súranysty kýnderi kitaphanagha kelip, Tolstoydyng bir kitabyn súraydy. Qyr qazaghynyng tilegine tanghalghan aq kire bastaghan qaba saqaldy orys azamaty: «Tolstoydyng kitaby sizge nege kerek?» dep tandana súraydy. Abay Tolstoy men sol jyldary orys qoghamynda ýlken pikir anysyn tudyrghan «tolstoyshyldyq aghym» turaly bilgisi kelgenin aitady. «Sodan ekeui kitaphanadan birge shyghyp úzaq әngimelesedi. Artynan jaqyn tanys, syilas, tatu adamdardyng haline jetedi» (M.Áuezov).

Búl adam Abaygha: «Mening dýniyege kózimdi ashqan – Mihaeliys» degizetin Peterburg uniyversiytetining jaratylystanu fakulitetining studenti, patshagha qarsy qozghalysqa qatysqany ýshin Semeyge jer audarylyp kelgen Mihaelis edi.

«Mihaelisting aituy boyynsha Abay kitap oqudy tәrtipti retke keltirip: kórkem әdebiyet, syn, falsafa, tariyh, tabighat ghylymdary, әleumettik әdebiyetter dep jýielep, belgili bir maqsatpen iriktep oqityn bolady. Ziyalylardyng arasyndaghy tanystar men pikirlesteri de kóbeyip, Gross, Dolgopolov siyaqty ghalymdarmen etene aralasyp, «jana bir dýniyening kókjiyegi ashylady. Pushkiyn, Lermontov, Nekrasov, Tolstoy, Turgenev, Saltykov-Shedriyn, Dostoevskiy, Belinskiy, Dobrlubov, Pisarev, Chernyshevskiyding shygharmalaryn tandap, taldap oqyp, pikir alysatyn dengeyge kóteriledi. Gete men Bayrongha, Miskevichke nazar salady. Jazda qyrgha shyqqanda solardyng kitaptaryn ala ketedi. Sol 1880–1881 jyldardyng mólsherinde Lermontovtyng «Keng jaylau – jasyl besik jas balagha», «Borodino» atty ólenderin qazaqshagha audarady. Ózi de sol jyldary «Qansonarda býrkitshi shyghady angha», «Shoqparday kekili bar qamys qúlaq» atty ólenderin jazady. Búl onyng ólendi óner dep týsinip, bet búra bastaghan kezi edi. Ekinshi qysta, Spenser, Luiys, Darvin siyaqty Europa oqymystylaryna auysady. «Ásirese Dreperding «Europanyng eseng tarihy» degen filosofiyalyq enbegin den qoya oqidy (M.Áuezov).

Búl turaly Amerikanyng sayahatshy ghalymy Dj.Kennan 1891 jyly Niu-Yorkte jәne Londonda qatar shyqqan, keyin dýniyeni aralap ketken ózining «Sibir jәne jer audyrylu» atty ataqty kitabynda Abay Qúnanbayúlynyng (Kononbaydyn) bilim dengeyinen maghlúmat beretin manyzdy derek bar. Sayasy jer audarylghandardyng hal-ahualymen tanysu ýshin Dj.Kennan Semeyde 1885 jyly, shamamen 14–19 shilde aralyghynda bolghan. Gubernator Seklinskiy oghan qalada sayasy qughyngha úshyrap, jer audarylyp kelgen qyryqqa juyq adamnyng bar ekenin jәne olardyng óte sauatty, ziyaly, imperiyagha paydaly adamdar ekenin aityp berip, ony kense qyzmetkeri Lobanovskiymen tanystyrady. Lobanovskiy óz kezeginde Dj.Kennandy sayasy mәtippen jer audarylghandarmen tanystyrady, qazaq auylyn kórsetedi. Sodan keyin gubernatordyng kensesinde qyzmet etetin «óte talantty jas ghalym, antropologiya múrajayyn úiymdastyrugha talpynyp jýrgen Leontievpen» jýzdestiredi. Ózara til tabysqan son, onyng óte bilimqúmar ekenine tәnti bolady.

Sodan keyin Dj.Kennandy sayasy senimsizdermen súqbattastyru ýshin Leontiev jeke pәterde arnayy kesh úiymdastyrady. Ángime kitap pen kitaphana turaly bolghanda, Leontiev oghan mynaday derekti aityp beredi. Ol әngime turaly Dj.Kennan ózining ataqty enbeginde: «Mening qoyghan súraghyma baylanysty, Leontiev maghan Cemey kitaphanasynyng tarihy turaly aityp berdi. Ol:

– Kitaphana tek qana sayasy jer audarylghandar ýshin ghana ýlken iygilikti is atqaryp otyrghan joq, sonymen qatar ol qala túrghyndarynyng oi-óris tirshiligine de jan bitirdi. Tipti qazaqtar da (Týpnúsqada: qyrghyzdar da – T.J.), – dedi ol, – ara-túra onyng qyzmetin paydalanyp túrady. Men bir bilimdi qazaqtyng qariyasyn (starika-kirgiza) bilemin, onyng aty-jóni Ibragim Qúnanbay (týpnúsqada – Ibragim Konobay), ol kitaphanagha tek qana kelip qoymaydy, sonymen qatar ondaghy Bokli, Milli jәne Dreper siyaqty avtorlardyng da kitabyn oqidy.

– Sonda siz, – dep dauystady bir student, – Semeyde Milli men Dreperding shygharmalaryn oqityn kәri qazaq túrady dep aitqynyz kelip túr ma?!

– IYә, dәl solay, – dep senimmen qasqaya jauap berdi Leontiev. – Men ony alghash kórgenimde, onyng menen: induksiya men deduksiyanyng arasyndaghy aiyrmashylyqty súraghany qatty tanghaldyrdy. Keyinnen kózim jetkenindey, ol shynynda da, aghylshyn filosofiyasyn jaqsy biledi eken jәne sodan keyin men ataghan kitaptardyng barlyghynyng da orys tilindegi audarmasyn oqyp shyghypty.

– Siz ol oqyghandarynyng bәrin týsindi dep oilaysyz ba? – dep súrady әlgi student.

– Men eki kesh boyy odan Dreperding «Europanyng aqyl-oyynyng damuy» atty shygharmasy boyynsha emtihan aldym, – dep jauap berdi Leontiev, – shyndyghyn aituym kerek, ol múny óte ornyqty týsinipti.

– Mening nazarymdy myna mәsele audardy, – dedim men, – kitaphanadaghy kitaptardyng kópshiligi, sonyng ishinde aghylshyn ghalymdarynyng shygharmalary senzuranyng baqylauynan ótse de, qolgha beruge tyiym salynghan enbekter eken.

– Nege búlay: әueli kitapty oqugha rúqsat beredi de, artynan tyiym salady?

– Bizding senzuramyzdyng ústanymy ózgeshe, – dedi jer audarylghandardyng bireui, – siz mynany qalay týsindirgen bolar ediniz: mysaly Adam Smitting «Adamzat baylyghy» siyaqty kitaptargha tyiym salynghan, al, Darvinning «Tekterding tarihy» men «Adamzattyng shyghu tegi» atty shygharmalaryna rúqsat berilgen. Songhy shygharmalar aldynghysyna qaraghanda әldeqayda qauipti emes pe» [Kennan Dj., 1 t., B198-199], – dep jazdy.

Mine, Leontievting Dj.Kennangha aityp bergen búl deregi ilgeride aitylghan Abaydyng Mihaelispen kitaphanada kezdesuin eske týsiredi. Abay kitaphanada Mihaelispen tanysty ma, joq, Leontievpen tanysty ma, qaysysy shyndyq, әlde ekeuimen de kitaphanada kezdesti me, ony anyqtau – basqa әngimening arqauy.

Al ýzindini úzaq keltiruimizding sebebi, birinshi, múnda Semey kitaphanasynyng kitap qory turaly tolyq maghlúmat keltirilgen. Sonday-aq atalghan kitaptardy Abaydyng oqyghandyghynan nemese oquy mýmkin ekendiginen habardar etedi. Ýshinshi, búl – Kókbay siyaqty moldalardyng ózi aityp bergen, Abaydyng Darvindi den qoyyp oqyghandyghy turaly esteligining rastyghyn búljytpaytyn bir dәlel bolyp tabylady.

Al Abay tura sol kýnderi, yaghny Djordj Kennan Semeyge kelgende, Shar ózeni boyyndaghy Qaramola siyazyna tóbe biylik etip qaytyp, ile sonynan jazylghan aryz-shaghymdargha baylanysty tergeu astynda jýrgen edi.

Búl kitaphananyng kitap qory jәne soghystan keyingi kýtimsiz kýii turaly belgili ghalym Q.Múhamedhanúly 1947 jyly 27 qarashada SSRO Ghylym akademiyasynyng Qazaq filialynyng basshysy Q.Sәtbaevqa jazghan:

«Sizge Semey qalasyndaghy kitaphanalardyng sapasy tózbestik ayanyshty halin az sózben bayandap ótudi maqúl kórdim.

  1. Gogoli atyndaghy kitaphana...» dep bastalatyn hatynda arap hәrpimen jazylghan kóptegen siyrek qoljazbalar men kitaptardyng talan-tarajgha týskenin bayan etip, búl kitaphananyng manyzyn atap kórsete kelip:

«Qazirgi kezde Semey qalasyndaghy Abay atyndaghy әmbebap-ghylymy kitaphananyng siyrek basylymdarynyng altyn qoryn qúrap otyrghan: Pushkin A.S. Sochiyneniya. SPB., 1887; Tolstoy L.N. Sochiyneniya. M., 1889; Uevelli V. Istoriya induktivnyh nauk. SPB., 1867; Sochiyneniya Platona. SPB., 1863; Bayron Sochiyneniya. SPB., 1884; Heraskov M. Epicheskie tvoreniya. ch.1.-M., 1786; ch.2. 1787; Kantemir A.D. Sochiyneniya. SPB., 1868; Spenser G. Osnovaniya psihologii. SPB., 1876 Dali V.I. Sochiyneniya. 1883; Bekker K. Vsemirnaya istoriya. SPB., 1846; Karamzin N.M. Istoriya gosudarstva Rossiyskogo. SPB., 1845; Iliada Gomera.-/ Per. Gnedicha N. SPB., 1829, taghy basqalary – sonyng aiqyn aighaghy. Búl kitaptar XIX ghasyrdyng ekinshi jartysy men XX ghasyrdyng basynda ómir sýrgen, әlemdik mәdeniyetten shalghaydaghy qazaqy auyldyng tól perzenti Abay Qúnanbayúlynyng bilimge qúmarlyq shólin basqan ruhany búlaq bola aldy... Semeyding qoghamdyq kitaphanasynyng orys jәne әlem әdebiyeti klassikteri shygharmalary, әrtýrli ghylym salalarynan kitap qory mol. «Vestnik Evropy», «Russkiy vestniyk», «Russkaya mysli», «Istoricheskiy vestniyk», t.b. Resey merzimdi basylymdaryn alyp otyrghan sol zamandaghy Sibir kitaphanalarynyng ishindegi eng bay kitaphana», dep Semey kitaphanasynyng Abay ghúmyrnamasy men shygharmashylyq zerthanasynyng qalyptasuynda asa manyzdy oryn alatynyn, ony saqtap qaludyng últ ruhaniyaty ýshin qúrmetti paryz ekenin, kitpaphana ýiin qalayda kýrdeli jóndeuden ótkizu qajettigine nazar audarady.

Búl ghimarat Abay kitap oqyghan jay ghana jaghyrapiyalyq nýkte, meken-jay emes, qazaq ruhaniyatynyng alyby Abaydyng Abay bolyp, últ túlghasy retinde qalyptasuyna әser etken ruhaniyat mektebining kiyeli mekeni. Kezinde Gogoli atyn iyelenip, keyinnen Abaydyng aty berilip, basqa ghimaratqa kóshirilgen, Semey qalasyndaghy Mәngilik el kóshesindegi 22-ýy toqsanynshy jyldary «SentrKredit bankke», odan ýshinshi qol arqyly jeke menshikke satylyp ketken (qazir onda tatar óner mektebi ornalasqan). Al osy ghimaratty qaytaru turaly qozghau salyna bastaghan tústa, yaghny 2020 jyldyng 31 qantaryndaghy №1 kelisim (dogovor) boyynsha «Qazaqstan Respublikasyndaghy Tatarstan Respublikasynyng tolyq ókiletti uәkildigi» «jyljymaytyn búl mýlikti» eshqanday nesiyesiz (bezvozmedno) «Tatar óner mektebine» («KGKP «Tatarskaya shkola iskusstv) paydalanugha bergen» búl kitaphana – últymyzdyng ruhany tarihynyng qasiyetti eskertkishi. Búl kitaphana Abaydyng ruhany uniyversiyteti bolyp tabylady. Abay – sol bilim ordasynyng mәngilik oqyrmany. Sol ghimarattyng mandayshasyna «Abay Qúnanbayúly kóp jyldar boyy osy kitaphananyng oqyrmany boldy» dep eki tilde jazylyp edi. Halyqtyng jýregine jazylyp, janaryna bir ghasyr boyy kózayym bolghan búl taqta da ókiletsiz ókilderding nazaryna ilikpedi. Ashyghyn aitqanda, qay әkim, qay basshy kimge, nege, qanday mezireti ýshin satty? Múnyng barlyghy zandyq qúqyq túrghysynan anyqtalyp, shyndyq qalpyna keltirilui kerek. Tatar Respublikasy da qazaq ruhaniyatynyng tarihyn joigha jәne zansyzdyqqa jol bere qoymas.

Keybir tyrnaq astynan kir izdegen adamdar qazirgi tatar muzykalyq mektebi bolyp túrghan sol eski ghimarattyng 1902 jyly salynghanyn algha tartyp, búl ghimaratta Abaydyng bolmaghanyn ózeurey dәleldeuge tyrysyp jýrgenin bayqaymyz. Búl – elding kóniline qayau týsiretin tirlik. Kezinde Abay susyndaghan ruhany bastau Semeyding qoghamdyq kitaphanasy negizinde jasaqtaldy. Abaydyng ainymas dostary bolghan sol eski kitaptar osy kitaphananyng sóresine jayghasty. Endeshe, Abay múnda bolmady dep kim aita alady?

Hakimning ghaziz sausaghy tiyip, kóz núry singen sol kitaptar 1930 jyly osy ghimarat kitaphanagha ainalghanda, sonda kóshti. Demek Abaydyng tabany tiygen Semeyding qoghamdyq kitaphanasynyng múrageri – osy ghimarat. Biz búl ghimaratty Abay kitap oqyghan ghimarat dep sanaytyn sebebimiz osy. Sondyqtan búl ghimaratty Abay ortalyghy etip ashu – danyshpannyng kemel ilimin jastar sanasyna sinirip, ruhaniyatty damytu jolyndaghy irgeli qadam bolary sózsiz. Kópting kókeyinde jýrgen búl qasterli nysan sonda ghana ózining tiyisti ornyn alar edi.

«Ghylym tappay maqtanba» degen aqynnyng bar ýmiti – ghylymdy el bolu. Biylghy mereyli tústa Semey qalasyndaghy Mәngilik el kóshesi, 22 mekenjayynyng tarihy manyzy men qúndylyghy baghamdalyp, arnayy Abay ortalyghy bolyp ashylsa, tarih tәpsirinde dúrys sheshim bolar edi. Abaydyng artyna qaldyrghan múralaryndaghy jýrek, qayrat, aqyl ústanymy qazirgi qazaq qoghamynda da óz rólin joghaltpaq emes. Al onyng basqan әr izi de qazaq júrty ýshin qadirli bola bermek. Jahandanu dәuirinde de Abay qozghaghan asyl iydeyalar oiymyzgha qayyra oralady. Endigi bizding mindetimiz – Abay iydeyalaryn zaman talabyna say janartu hәm jýzege asyru.

Songhy bes jylda Semey ónirin serpiltip tastaytyn, elding quanyshy men júbanyshyna ainalghan eki aituly, ýmitti oqigha boldy. Birinshisi – oblystyng qayta ashyluy, ekinshisi – Preziydent Qasym-Jomart Kemelúlynyng Semey qalasyn qazaqtyng tarihiy-mәdeny astanasyna ainaldyru turaly aituly úsynysy. Bir últtyng tarihiy-mәdeny astanasy bolu – sol memleketting qasiyetti mekenine ainalu degen sóz. Al soghan say bolu ýshin tughan qalamyzdy qasiyettendiru baghytynda ne istelip jatyr? Ózgeni bylay qoyghanda, Abaygha qatysty búrynghy Gogoli atyndaghy kitaphana qayda? Mandaygha basatyn birden-bir tarihy ghimarat emes pe edi? Alash ýkimeti jariyalanghan ghimarat qayda? Últtyq tәuelsizdigimizding kiyeli shanyraghy emes pe edi ol? «Abay joly» romanynda surettelgen tarihy ghimarattar saqtaldy ma, saqtalsa qayda jәne qanday jaghdayda?

1997 jyly M.Áuezovting 100 jyldyghy mereytoyy kezinde Á.Bókeyhan, A.Baytúrsynúly, M.Dulatúly, S.Torayghyrúly, J.Aymauytúly, eng sonynda M.Áuezovting ózi Kәmilagha ýilengennen keyin túrghan, «Qarakóz» piesasy men әngimeleri jazylghan búrynghy «Akademik Pavlov atyndaghy kóshedegi

4-ýidi» (sol kezdegi mekenjayy) degdar Qayym Múhamedhanov arnayy aparyp kórsetip edi. Tereze jaqtaulary, tóbe jiyegi aghashpen órnektelgen ýy bolatyn. Janyghyp jýrip múrajay jasau turaly Ýkimet qaulysyna engizip em. Qauly qabyldandy. Biraq qarajattyng qiyn kezinde «Alash ardagerleri» múrajayy Á.Moldabaevtyng ýiine jasaqtaldy. Dәl qazir bir ýidi aulasymen qosyp satyp alugha ýkimetimning qauqary jetedi ghoy.

Tarihiy-ruhany eskertkish retinde kýtim tilep túrghan ghimarat – Tinibay meshiti. Búl meshitting tabaldyryghynda Qúnanbay, Tәttimbet, Kempirbaydan bastap Abay men Shәkәrimnin, Áleken-Álihan Bókeyhan bastatqan Alash degdarlarynyng – Aqannyn-Ahmet Baytúrsynúlynyn, Jaqannyn-Mirjaqyp Dulatúlynyn, Múhamedjan Tynyshbaevtyn, Súltanmahmút Torayghyrúlynyn, Rayymjan Marsekovtin, Maghjan Júmabaevtyn, Jýsipbek Aymauytúlynyn, Qanysh Sәtbaevtyn, Múhtar Áuezovtin, Álkey Marghúlannyn, eng songhy túyaq Qayym Múhamedhanov tabanynyng izi jatyr. Al Abay paydalanghan, anyzgha ainalghan Gogoli atyndaghy kitaphana әldebir kópesting qolynda. Ony qayta óndep, ózgertuge kezinde júrt qarsy bolyp toqtatqan edi. Qalayda qoldan jasandy kósem, jasandy sheshen, jasandy kóshe, jer attaryn jasamay, tozghan eski Semeydi – qasiyetti qart Semeydi qalpyna qayta keltiruding qamyna shúghyl әri tabandy týrde kirisken lazym. Ol ýshin jekelep emes, múqym Semey qalasyndaghy tarihy oryndardy anyqtap, tizimge alyp, tarihy sipattama jasap, pәrmendi sheshim shyghara alatyn memlekettik dәrgeyi bar arnayy komissiya qúru qajet. Sonda ghana әrkimning jalghan jalasy men syltauyna, búltaghy men búqpantayyna jol berilmeydi.

Qatu da, batu da aitylghan tústar bolsa, kóniline alma, aghayyn, ghafu et. Biraq shyn sózim, jan sózim osy.

Tughan jerding osynday taghdyry әkimdik emes, perzenttik ar-namysyn oyatyp, úlan-ghayyr eline ýndeu tastaghan әleuetti әkim Berik Uәliyúlynyng salauat-sauynyna, sol elding bir perzenti retinde óz mamandyghyma sәikes osy risala arqyly ýn qosqym keldi.

Túrsyn Júrtbay,

jazushy-ghalym

Abai.kz

0 pikir