Ánshi Júmat Mahambetov 80 jasta

Qoynauynda syr túnghan qasiyetti Úlytau ólkesining bir perzenti Júmat Mahambetovty ózderiniz Qazaq radiosynyng әue tolqynynan, teledidardan estip, kórgen bolarsyzdar.

 Ár adam ózi bir júmbaq ekeni әlimsaqtan belgili. Olay deytinimiz, әr adamnyng oilau qabileti, jaqsy-jamandy túshynuy, algha qoyghan maqsaty, dýniyetanymy eshqashan bir-birine úqsap kórmegen, úqsauy mýmkin de emes.

 Ónerli jan boygha bitken qabiletin shyndap, ómir atty asau ózende aghyngha qarsy jýzip, әrdayym izdenis ýstinde shynyghady.

Ata-babadan kelgen nebir óner túqym qualaytyny sózsiz. Býgingi әngime arqauy bolghaly otyrghan Qazaqstannyng enbek sinirgen әrtisi, úlaghatty ústaz, tamasha әnshi Júmat Mahambetovtyng da tegi osal bolmapty.

Júmattyng atasy Mahambet aghashtan týiin týigen sheber, kórik ústaghan ústa, dәulesker kýishi әri sol ónirge tanymal әnshi bolypty.

Úlytau ónirinde ústanyng kóni, ústanyng sayy, ústanyng sarayy degen eski júrt әli de bar. Tipti babanyng aruaghyna syiynyp, perzentke zar bolghan әielder ústanyng sarayyna týnep, sәbiyli bolghandary da bar.  Keyin  әkesi Ámze de Mahannyng ústalyghyn qabyldap, Qyzylәsker aulynyng kórigine ie bolypty. Ómirden erte ótken anasy Kýlәnda ajarly jan bolghan desedi. Al naghashy әjesi Aqjan tilinen de, qolynan da keletin óte bedeldi jan bolypty.

Mahambet atasynyng dombyrashylyghyn Júmattyng aghasy Qúttyqadam qabyldasa, әnshiligi Júmatqa baq bolyp qonghan eken.

Býgingi aitarymyz da óner haqynda bolmaq. Olay bolsa Qazaqstannyng enbek sinirgen әrtisi Júmat Mahambetovty sózge tartalyq:

Altyn: Júmat Ámzeúly, óziniz konservatoriyada oqyp jýrgen kezinizden Qazaq radiosynyng muzyka redaksiyasyna ornalasyp, enbekke erte aralasqan jandardyng birisiz. Siz qay jerde әn salsanyz da, halyq әnin kóbirek oryndaugha tyrysyp jýrsiz. Óziniz asqaq әnderding elinensiz. Ángimeni balalyq shaqtan bastasaq deymin:

Júmat: Men ózim bala kezimnen óte eliktegish, sezimtal bolyp óstim. Án men jyrgha әues Úlytau ónirinde nebir óner iyeleri ómir sýrgen. Men ónerli jandargha eliktep, radiodan beriletin nebir әnshining ýnine qyzyghyp, «osy kisilerdey әnshi bolsam-au» dep armandap ósken bala edim.

1965 jyly Jezqazghannan Almatygha jetip, alghash Respublikalyq estrada-sirk studiyasyna kelip týskenmin. Studiya diyrektory, Qazaqstannyng halyq әrtisi GýljiHan Ghaliyeva ózi qabyldady. Men әnshiler bólimine týstim. Sonda Bighaly Ábdirahmanov, Rahym Tәjibaev, Rahman degen jigitter boldy, Kýlshara Esetova, Gýljan Talpaqova bәrimiz studiyagha birge týstik. Kelgen jastar joghary oqu oryndaryn da qarap jýredi ghoy. Jigitter «oy, Júmat, konservatoriyagha qosymsha qabyldap jatyr, baryp kórseng qaytedi, sening dauysyng keledi» desti. Sodan Qazaqstannyng halyq әrtisi Beken Jylysbaevqa keldim. Ol kisi «kәne, bir әn aityp bershi» dedi. Men «Shapibayau» әnin aityp berip edim, ol kisige únap, meni konservatoriyagha qabyldady. Men «ynghaysyz bolyp túr, men studiyagha týsip qoyyp edim» dep em, «konservatoriya saliqaly klassikalyq janrdaghy oqu orny, osynda oqyghanyng jón» dedi. Sóitip, Qazaqstannyng halyq әrtisi Múrat Músabaevtyng synybyna kelip, ústazymnyng aldynan dәris aldym. Óte keremet әnshi bolatyn, muzykant. Romanstardy, halyq әnderin óte sheber oryndaytyn әnshi edi, marqúm...

Jalpy, әr әnshining óz tembri, dauys boyauy bolady. Mening dauysymdy basqa әnshilerding dauysymen almastyryp alugha mýlde  bolmaydy dep oilaymyn. Allagha shýkir, men osy uaqytqa deyin sol dauysymda joghaltqan joqpyn. Áli de konsertterge qatysyp, ózimning qyzmet etken «Otyrar sazy», Qúrmanghazy orkestrlerimen әli kýnge әn salamyn.

Altyn: Sizding radiogha keluinizge kimderding yqpaly boldy? Osy újymda enbek etip jýrgende kimderden ýirendiniz?

Júmat: Men mektep qabyrghasynda jýrgende Kәuken Kenjetaev, Manarbek Erjanov, Jýsipbek Elebekovterding әnin tyndap, sonday rahatqa bólenetinmin, lәzzat alatynmyn.

Oqugha týsken song auyldan kómek az keledi, júmys izdeuge tura keldi. Naghashy apam Quanysh Bekjanova radioda ýilestiru bóliminde enbek etetin. Sol kisi kómektesip, student kezimnen enbekke aralasa bastadym. Jezdem Qúsyman IYgisin jaqsy jurnalist. Kóp jyldar Qazaq radiosy men telearnasynda lauazymdy oryndarda  qyzmet etti. Qazir de baspasóz betterine jazyp túrady, jaryq kórgen jinaqtary bar. Sol kisilerding yqpalymen osynda keldim.  Muzyka redaksiyasynyng Bas redaktory Zәmzәmshәrip Targhaqov degen kisi bolatyn. Sol kezde Núrghaly Nýsipjanov, Rayhan Orazbaqova, Raushan Aytjanova, Habiba Musina, Gýljәmila Ramazanova apaylar, Qalqaman Jýnisbekov, Áshirhan Telghoziyev, Gýlmaziya Janahmetova syndy redaktorlar júmys istedi. Keyin Mansúr Saghatov Bas redaktor boldy, Ol kezde Habiba apay (Qapan Musinnyng әieli) agha redaktor bolatyn.  «Júmatjan, sen júmysqa keshigip keletin bolyp jýrsin, nelikten?» dep súrady, men bolsam «konservatoriyada sabaq kóp, sosyn keshigip keldim» dep keshirim súradym. Men muzyka redaksiyasyndaghy ýlkenderden kóp ýirendim.

Altyn:

– Júmat agha, óziniz osy jerde nebir әnderdi tyndap, әnning syryn úqtynyz. Óziniz altyn qorgha jazghan әninizdi túnghysh әue tolqynynan tyndaghan kezdegi kónil-kýiiniz qalay boldy?

Júmat: Radio әnshileri Rashid Músabaev, Suat Ábuseyitovterding әnin tynday jýrip, «men de әn jazyp kórsem qaytedi» degen oy keldi. Eng birinshi aitqanym – Áblahat Espaevyng «Saghynysh eken bala kez» әni boldy. Alghashqy baghasyn bergen jezdem Qúsman IYgisinov edi.

Altyn: Siz búl әnnen keyin Temirjan Bazarbaevtyng «Auylym», Núrghisa Tilendiyevting «Saryjaylauym», Mynjasar Manghytaevtyng «Elim menin» әnderin Qazaq radiosynyng estradalyq orkestrining sýiemeldeuimen oryndadynyz. Án oryndaudaghy alghan baghytynyz lirikalyq әnder desek artyq aitpaghan bolar edik.  Otansýigishtik sezimde oryndalar әnderiniz bir tóbe. Osy baghyttaghy kóptegen әnderiniz altyn qorymyzgha jazyldy.

Júmat agha, «Marjan qyz» әnin sizding aldynyzda da biraz әnshiler oryndaghan. Biraq sizding oryndauynyzda tipti erekshe. Sizding әnshilik qújatynyz dese de bolghanday.

Júmat: Qazaq halqy anany, qyzdardy asa qadirlegen ghoy. Men óz sheberligime jýregimdi qosyp oryndadym. Sol әndi qazir oryndasam, tipti basqasha oryndar edim dep oilaymyn.

Altyn: Konservatoriya bitirgen song jas әnshiler Abay atyndaghy opera jәne balet teatryna baryp, ýlken beynelerdi somdaugha atsalysyp jatady. Sizding estrada, foliklor salasyna birjolata bet búruynyzgha ne sebep?

Júmat: Kezinde «Figarony» aitqan Mýsilim Magomaev ta estradamen tamasha әn salatyn. Odan ol esh útylghan joq, mening de baghytym osylay boldy.

Altyn: Ár әnshi  óz baghytyn aiqyndap alghanda ghana  nәtiyje shygharatyny sózsiz. Siz resey әnshilerin ýlgi tútyp, aldynghy buyn agha-apalarynyng salghan izimen qazaq estradasyn qalap aldynyz. Qay újymda kóbirek enbek ettiniz?

Júmat: 1972 jyly konservatoriyany bitirgennen keyin Orta Aziya әskery okrugynyng әn-by ansambli boldy, sonda men әnshi bolyp, әskery boryshymdy ótedim. Qaytyp kelgennen keyin Qazaqtyng Jambyl atyndaghy memlekettik filarmoniyasyna әnshi bolyp qyzmetke ornalastym. Ol kezde filarmoniyanyng qúramynda Qúrmanghazy orkestri, kapella, simfoniyalyq orkestrler bolatyn. Bas diriyjer Shamghon Qajyghaliyevtyng shaqyruymen men Qúrmanghazy orkestrine solist boldym. Aldabergen Myrzabekov, Gleb Safonsev degen diriyjerlar boldy.  Ýlken dombyrashymyz Rýstembek Omarov, Qarshygha Ahmediyarov, Baqyt Qarabalina, Meruert Qalembaeva degen muzykanttar boldy. Jalpy sol kezdegi óner iyelerimen saparlas boldym, shetelde de óner kórsettik, úzaq jyl osy újymda óner saparymdy jalghastyrdym.

Altyn: Sol jyldardy toqyrau jyldary deymiz, basqa deymiz. Ol kezde qazaq ónerine qamqorlyq jaqsy bolushy edi ghoy. Óner saparlaryna barghanda joldarynyz tóleuli, meymanhanalarynyz dayyn, tamaghynyzgha tóleydi, kiyiminiz, sahnanyz dayyn bolatyn. Qazirgi zamanda óz kýnderin ózi kórip jýrgen әrtister kóp. Soghan qarap men sizdi baqytty әnshi dep esepteymin. Siz filarmoniyada qansha jyl enbek ettiniz?

Júmat: Jiyrma jylday armansyz әn saldym, el-jer kórip, ónerimdi halqyma tanyttym. Jalpy әnshi bolu onay emes. Konservatoriya bitirgen kezde ýy bolghan joq, jalaqy az boldy. Bir quanarym, ol kezde halyq bizdi saghynyp qarsy alatyn. Konsertten keyin tang atqansha otyrys, sol elding azamattary bizdi jaqsylap kýtip, shygharyp salatyn.

Altyn: Júmat agha endi ústazdyq enbeginiz jayly oy órbitsek...

Júmat: Temirbek Jýrgenov atyndaghy qazaq últtyq óner akademiyasyna shaqyrdy. 1996 jyldan bastap men «Jeke әn salu» kafedrasynda  әn óneri sabaghynan dәris beremin, professormyn. Respublikalyq Jýsipbek Elebekov atyndaghy estrada-sirk kolledjinde de sabaq beremin.

Altyn: Ózinizding tәrbiyelegen shәkirtterinizding ishinen kimderdi erekshe atar ediniz?

Júmat: Muzykalyq drama, drama akterlerine dauys qoyamyn. Ishinde әnshiligi basym da qyz-jigitter bar. Áset, Júldyzbek degen jigitter Ghabit Mýsirepov atyndaghy teatrda isteydi, Múrat Qoja «Kaspiy» tobynda óner kórsetip jýr.

Altyn: Ústaz aldyna kelgen shәkirtterine әndi qalay aitu, joghary dybystardy alghandaghy demdi qalay alu kerektigin, әndi týsinip aitudy egjey-tegjey ýiretuden esh jalyqqan emes.

Ánshi Júmat Mahambetov osy jasqa kelgenshe «men osynday әnshi edim, mening ónerime kómek berinder» dep qol jayyp kórmepti. Jalghyz-aq óz erkimen demeushi bolghan bir әkimning esimin erekshe ataydy ekensiz...

Júmat: Alpys jasqa kelgenimde Sәtpaev qalasynyng әkimi Qanat Súltanghazyúly Balmaghambetov degen basshy  konsertime ózining kómekshisin jiberip, «Sәtpaev qalasynyng qúrmetti azamaty» degen ataqty berdi. Almatygha kelip, jenil kóligin mingizip ketti.

Altyn: Ánshi Júmat Mahambetov búqaralyq aqparat qúraldary arqyly tek qana estradagha jol ashylyp, dәstýrli әn-kýi, klassikalyq shygharmalardyng kenjelep qalghanyna qatty qynjylady.

Júmat: Áueni júghyspaytyn әnder kóbeyip ketti. Bәri demegenmen jas kompozitorlardyng jap-jaqsy әnderi bar. Sany kóp te, sapasy joq әnshiler shamadan tys kóbeyip ketti. Halyqtyq әn-kýiding nasihaty nege azayyp ketkenin týsinbeymin. Klassikany nasihattau tym az, joqtyng qasy.

Qasiyetti Úlytau ónirinen týlep úshyp, әn ónerin ómirining mәni dep úqqan, qyryq jylgha juyq óner sahnasynda syrshyl әnderimen, maydaqonyr ýnimen kópshilikting kónilinen shyqqan tamasha әnshi, Qazaqstannyng enbek sinirgen әrtisi, úlaghatty ústaz  Júmat Mahambetov Qazaq radiosynyng altyn qoryna jýz eluden astam óz oryndauyndaghy әnderdi jazyp qaldyrdy. Keler úrpaqqa ruhany azyq bolarlyqtay sazdy da nazdy әnder әnshining oryndauynda «Qazaqstan» telearnasy men Qazaq radiosynan jii nasihattalyp keldi. Áli de shyrqala bermek.

Tumysynan adaldyq pen qarapayymdylyq, kishipeyildilik pen izettilikti tu etip ústaghan ýlken adamgershilik iyesi, sheber oryndaushy, úlaghatty ústaz Júmat Mahambetov alghan baghytyn dúrys tandap, óner biyigine birtindep shyqqan abzal azamattardyng biri. Ónerding óz ókili degimiz keledi.

Úlytauday qasiyetti mekende dýniyege kelip, bala kezinen әn syryn boyyna darytyp, kóp izdenisting arqasynda halqynyng sýiikti әnshisine ainalghan Júmat Mahambetovtyng mereytoyy jerlesterining quanysh toyy. Osy toygha Úlytau oblysynyng әkimi, Mәdeniyet departamenti bey-jay qalmauy kerek dep esepteymin. "Toydyng bolghanynan boladysy qyzyq" demekshi, jerlesterinizding torqaly toyyn kóterip alatyn jomart inileri, jaysang aghalary, janashyr qaryndastary bolsa iske kirisinizder! Elim dep eniregen erlerge sәttilik! Meninshe Jezqazghandyqtar óz ortasynan shyqqan búlbúl әnshilerin han kóteredi degen ýmittemin! Júmattyng әnining emdik kýshi bar. Óitkeni bayaghyda kóz júmghan Mahambet atasynyng sayy, kóni, kórigining túrghan jerine әli kýnge halyq aghylyp baryp emdelip jatsa, búl tekten tek emes. "Sondyqtan altynnyng synyghynday qasiyet qonghan babanyng úrpaghyn osy bir quanyshty kezinde mereyin ósiru ózderinizge mindet- Úlytau oblysynyng әkimi Dastan Adayúly Ryspekov!" - degim keledi.

Altyn Imanbaeva Qazaq radiosynyng ardageri 

Abai.kz