انشى جۇمات ماحامبەتوۆ 80 جاستا

قويناۋىندا سىر تۇنعان قاسيەتتى ۇلىتاۋ ولكەسىنىڭ ءبىر پەرزەنتى جۇمات ماحامبەتوۆتى وزدەرىڭىز قازاق راديوسىنىڭ اۋە تولقىنىنان، تەلەديداردان ەستىپ، كورگەن بولارسىزدار.

 ار ادام ءوزى ءبىر جۇمباق ەكەنى الىمساقتان بەلگىلى. ولاي دەيتىنىمىز، ءار ادامنىڭ ويلاۋ قابىلەتى، جاقسى-جاماندى تۇششىنۋى، العا قويعان ماقساتى، دۇنيەتانىمى ەشقاشان ءبىر-بىرىنە ۇقساپ كورمەگەن، ۇقساۋى مۇمكىن دە ەمەس.

 ونەرلى جان بويعا بىتكەن قابىلەتىن شىڭداپ، ءومىر اتتى اساۋ وزەندە اعىنعا قارسى ءجۇزىپ، ءاردايىم ىزدەنىس ۇستىندە شىنىعادى.

اتا-بابادان كەلگەن نەبىر ونەر تۇقىم قۋالايتىنى ءسوزسىز. بۇگىنگى اڭگىمە ارقاۋى بولعالى وتىرعان قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، ۇلاعاتتى ۇستاز، تاماشا ءانشى جۇمات ماحامبەتوۆتىڭ دا تەگى وسال بولماپتى.

جۇماتتىڭ اتاسى ماحامبەت اعاشتان ءتۇيىن تۇيگەن شەبەر، كورىك ۇستاعان ۇستا، داۋلەسكەر كۇيشى ءارى سول وڭىرگە تانىمال ءانشى بولىپتى.

ۇلىتاۋ وڭىرىندە ۇستانىڭ كوڭى، ۇستانىڭ سايى، ۇستانىڭ سارايى دەگەن ەسكى جۇرت ءالى دە بار. ءتىپتى بابانىڭ ارۋاعىنا سىيىنىپ، پەرزەنتكە زار بولعان ايەلدەر ۇستانىڭ سارايىنا تۇنەپ، ءسابيلى بولعاندارى دا بار.  كەيىن  اكەسى امزە دە ماحاڭنىڭ ۇستالىعىن قابىلداپ، قىزىلاسكەر اۋلىنىڭ كورىگىنە يە بولىپتى. ومىردەن ەرتە وتكەن اناسى كۇلاندا اجارلى جان بولعان دەسەدى. ال ناعاشى اجەسى اقجان تىلىنەن دە، قولىنان دا كەلەتىن وتە بەدەلدى جان بولىپتى.

ماحامبەت اتاسىنىڭ دومبىراشىلىعىن جۇماتتىڭ اعاسى قۇتتىقادام قابىلداسا، انشىلىگى جۇماتقا باق بولىپ قونعان ەكەن.

بۇگىنگى ايتارىمىز دا ونەر حاقىندا بولماق. ولاي بولسا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى جۇمات ماحامبەتوۆتى سوزگە تارتالىق:

التىن: جۇمات امزەۇلى، ءوزىڭىز كونسەرۆاتوريادا وقىپ جۇرگەن كەزىڭىزدەن قازاق راديوسىنىڭ مۋزىكا رەداكتسياسىنا ورنالاسىپ، ەڭبەككە ەرتە ارالاسقان جانداردىڭ ءبىرىسىز. ءسىز قاي جەردە ءان سالساڭىز دا، حالىق ءانىن كوبىرەك ورىنداۋعا تىرىسىپ ءجۇرسىز. ءوزىڭىز اسقاق اندەردىڭ ەلىنەنسىز. اڭگىمەنى بالالىق شاقتان باستاساق دەيمىن:

جۇمات: مەن ءوزىم بالا كەزىمنەن وتە ەلىكتەگىش، سەزىمتال بولىپ ءوستىم. ءان مەن جىرعا اۋەس ۇلىتاۋ وڭىرىندە نەبىر ونەر يەلەرى ءومىر سۇرگەن. مەن ونەرلى جاندارعا ەلىكتەپ، راديودان بەرىلەتىن نەبىر ءانشىنىڭ ۇنىنە قىزىعىپ، «وسى كىسىلەردەي ءانشى بولسام-اۋ» دەپ ارمانداپ وسكەن بالا ەدىم.

1965 جىلى جەزقازعاننان الماتىعا جەتىپ، العاش رەسپۋبليكالىق ەسترادا-تسيرك ستۋدياسىنا كەلىپ تۇسكەنمىن. ستۋديا ديرەكتورى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى گۇلجيھان عاليەۆا ءوزى قابىلدادى. مەن انشىلەر بولىمىنە ءتۇستىم. سوندا بيعالي ءابدىراحمانوۆ، راحىم تاجىباەۆ، راحمان دەگەن جىگىتتەر بولدى، كۇلشارا ەسەتوۆا، گۇلجان تالپاقوۆا ءبارىمىز ستۋدياعا بىرگە تۇستىك. كەلگەن جاستار جوعارى وقۋ ورىندارىن دا قاراپ جۇرەدى عوي. جىگىتتەر «وي، جۇمات، كونسەرۆاتورياعا قوسىمشا قابىلداپ جاتىر، بارىپ كورسەڭ قايتەدى، سەنىڭ داۋىسىڭ كەلەدى» دەستى. سودان قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى بەكەن جىلىسباەۆقا كەلدىم. ول كىسى «كانە، ءبىر ءان ايتىپ بەرشى» دەدى. مەن «شاپيباياۋ» ءانىن ايتىپ بەرىپ ەدىم، ول كىسىگە ۇناپ، مەنى كونسەرۆاتورياعا قابىلدادى. مەن «ىڭعايسىز بولىپ تۇر، مەن ستۋدياعا ءتۇسىپ قويىپ ەدىم» دەپ ەم، «كونسەرۆاتوريا ساليقالى كلاسسيكالىق جانرداعى وقۋ ورنى، وسىندا وقىعانىڭ ءجون» دەدى. ءسويتىپ، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى مۇرات مۇساباەۆتىڭ سىنىبىنا كەلىپ، ۇستازىمنىڭ الدىنان ءدارىس الدىم. وتە كەرەمەت ءانشى بولاتىن، مۋزىكانت. رومانستاردى، حالىق اندەرىن وتە شەبەر ورىندايتىن ءانشى ەدى، مارقۇم...

جالپى، ءار ءانشىنىڭ ءوز تەمبرى، داۋىس بوياۋى بولادى. مەنىڭ داۋىسىمدى باسقا انشىلەردىڭ داۋىسىمەن الماستىرىپ الۋعا مۇلدە  بولمايدى دەپ ويلايمىن. اللاعا شۇكىر، مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن سول داۋىسىمدا جوعالتقان جوقپىن. ءالى دە كونتسەرتتەرگە قاتىسىپ، ءوزىمنىڭ قىزمەت ەتكەن «وتىرار سازى»، قۇرمانعازى وركەسترلەرىمەن ءالى كۇنگە ءان سالامىن.

التىن: ءسىزدىڭ راديوعا كەلۋىڭىزگە كىمدەردىڭ ىقپالى بولدى؟ وسى ۇجىمدا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەندە كىمدەردەن ۇيرەندىڭىز؟

جۇمات: مەن مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە كاۋكەن كەنجەتاەۆ، ماناربەك ەرجانوۆ، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتەردىڭ ءانىن تىڭداپ، سونداي راحاتقا بولەنەتىنمىن، ءلاززات الاتىنمىن.

وقۋعا تۇسكەن سوڭ اۋىلدان كومەك از كەلەدى، جۇمىس ىزدەۋگە تۋرا كەلدى. ناعاشى اپام قۋانىش بەكجانوۆا راديودا ۇيلەستىرۋ بولىمىندە ەڭبەك ەتەتىن. سول كىسى كومەكتەسىپ، ستۋدەنت كەزىمنەن ەڭبەككە ارالاسا باستادىم. جەزدەم قۇسىمان يگىسىن جاقسى جۋرناليست. كوپ جىلدار قازاق راديوسى مەن تەلەارناسىندا لاۋازىمدى ورىنداردا  قىزمەت ەتتى. قازىر دە ءباسپاسوز بەتتەرىنە جازىپ تۇرادى، جارىق كورگەن جيناقتارى بار. سول كىسىلەردىڭ ىقپالىمەن وسىندا كەلدىم.  مۋزىكا رەداكتسياسىنىڭ باس رەداكتورى ءزامزامشارىپ تارعاقوۆ دەگەن كىسى بولاتىن. سول كەزدە نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ، رايحان ورازباقوۆا، راۋشان ايتجانوۆا، حابيبا مۋسينا، گۇلجاميلا رامازانوۆا اپايلار، قالقامان جۇنىسبەكوۆ، ءاشىرحان تەلعوزيەۆ، گۇلمازيا جاناحمەتوۆا سىندى رەداكتورلار جۇمىس ىستەدى. كەيىن مانسۇر ساعاتوۆ باس رەداكتور بولدى، ول كەزدە حابيبا اپاي (قاپان مۋسيننىڭ ايەلى) اعا رەداكتور بولاتىن.  «جۇماتجان، سەن جۇمىسقا كەشىگىپ كەلەتىن بولىپ ءجۇرسىڭ، نەلىكتەن؟» دەپ سۇرادى، مەن بولسام «كونسەرۆاتوريادا ساباق كوپ، سوسىن كەشىگىپ كەلدىم» دەپ كەشىرىم سۇرادىم. مەن مۋزىكا رەداكتسياسىنداعى ۇلكەندەردەن كوپ ۇيرەندىم.

التىن:

– جۇمات اعا، ءوزىڭىز وسى جەردە نەبىر اندەردى تىڭداپ، ءاننىڭ سىرىن ۇقتىڭىز. ءوزىڭىز التىن قورعا جازعان ءانىڭىزدى تۇڭعىش اۋە تولقىنىنان تىڭداعان كەزدەگى كوڭىل-كۇيىڭىز قالاي بولدى؟

جۇمات: راديو انشىلەرى راشيد مۇساباەۆ، سۋات ابۋسەيىتوۆتەردىڭ ءانىن تىڭداي ءجۇرىپ، «مەن دە ءان جازىپ كورسەم قايتەدى» دەگەن وي كەلدى. ەڭ ءبىرىنشى ايتقانىم – ءابلاحات ەسپاەۆىڭ «ساعىنىش ەكەن بالا كەز» ءانى بولدى. العاشقى باعاسىن بەرگەن جەزدەم قۇسمان يگىسىنوۆ ەدى.

التىن: ءسىز بۇل اننەن كەيىن تەمىرجان بازارباەۆتىڭ «اۋىلىم»، نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «سارىجايلاۋىم»، مىڭجاسار ماڭعىتاەۆتىڭ «ەلىم مەنىڭ» اندەرىن قازاق راديوسىنىڭ ەسترادالىق وركەسترىنىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ورىندادىڭىز. ءان ورىنداۋداعى العان باعىتىڭىز ليريكالىق اندەر دەسەك ارتىق ايتپاعان بولار ەدىك.  وتانسۇيگىشتىك سەزىمدە ورىندالار اندەرىڭىز ءبىر توبە. وسى باعىتتاعى كوپتەگەن اندەرىڭىز التىن قورىمىزعا جازىلدى.

جۇمات اعا، «مارجان قىز» ءانىن ءسىزدىڭ الدىڭىزدا دا ءبىراز انشىلەر ورىنداعان. بىراق ءسىزدىڭ ورىنداۋىڭىزدا ءتىپتى ەرەكشە. ءسىزدىڭ انشىلىك قۇجاتىڭىز دەسە دە بولعانداي.

جۇمات: قازاق حالقى انانى، قىزداردى اسا قادىرلەگەن عوي. مەن ءوز شەبەرلىگىمە جۇرەگىمدى قوسىپ ورىندادىم. سول ءاندى قازىر ورىنداسام، ءتىپتى باسقاشا ورىندار ەدىم دەپ ويلايمىن.

التىن: كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن سوڭ جاس انشىلەر اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنا بارىپ، ۇلكەن بەينەلەردى سومداۋعا اتسالىسىپ جاتادى. ءسىزدىڭ ەسترادا، فولكلور سالاسىنا ءبىرجولاتا بەت بۇرۋىڭىزعا نە سەبەپ؟

جۇمات: كەزىندە «فيگارونى» ايتقان ءمۇسىلىم ماگوماەۆ تا ەسترادامەن تاماشا ءان سالاتىن. ودان ول ەش ۇتىلعان جوق، مەنىڭ دە باعىتىم وسىلاي بولدى.

التىن: ءار ءانشى  ءوز باعىتىن ايقىنداپ العاندا عانا  ناتيجە شىعاراتىنى ءسوزسىز. ءسىز رەسەي انشىلەرىن ۇلگى تۇتىپ، الدىڭعى بۋىن اعا-اپالارىنىڭ سالعان ىزىمەن قازاق ەستراداسىن قالاپ الدىڭىز. قاي ۇجىمدا كوبىرەك ەڭبەك ەتتىڭىز؟

جۇمات: 1972 جىلى كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەننەن كەيىن ورتا ازيا اسكەري وكرۋگىنىڭ ءان-بي ءانسامبلى بولدى، سوندا مەن ءانشى بولىپ، اسكەري بورىشىمدى وتەدىم. قايتىپ كەلگەننەن كەيىن قازاقتىڭ جامبىل اتىنداعى مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنا ءانشى بولىپ قىزمەتكە ورنالاستىم. ول كەزدە فيلارمونيانىڭ قۇرامىندا قۇرمانعازى وركەسترى، كاپەللا، سيمفونيالىق وركەسترلەر بولاتىن. باس ديريجەر شامعون قاجىعاليەۆتىڭ شاقىرۋىمەن مەن قۇرمانعازى وركەسترىنە سوليست بولدىم. الدابەرگەن مىرزابەكوۆ، گلەب سافونتسەۆ دەگەن ديريجەرلار بولدى.  ۇلكەن دومبىراشىمىز رۇستەمبەك وماروۆ، قارشىعا احمەدياروۆ، باقىت قارابالينا، مەرۋەرت قالەمباەۆا دەگەن مۋزىكانتتار بولدى. جالپى سول كەزدەگى ونەر يەلەرىمەن ساپارلاس بولدىم، شەتەلدە دە ونەر كورسەتتىك، ۇزاق جىل وسى ۇجىمدا ونەر ساپارىمدى جالعاستىردىم.

التىن: سول جىلداردى توقىراۋ جىلدارى دەيمىز، باسقا دەيمىز. ول كەزدە قازاق ونەرىنە قامقورلىق جاقسى بولۋشى ەدى عوي. ونەر ساپارلارىنا بارعاندا جولدارىڭىز تولەۋلى، مەيمانحانالارىڭىز دايىن، تاماعىڭىزعا تولەيدى، كيىمىڭىز، ساحناڭىز دايىن بولاتىن. قازىرگى زاماندا ءوز كۇندەرىن ءوزى كورىپ جۇرگەن ارتىستەر كوپ. سوعان قاراپ مەن ءسىزدى باقىتتى ءانشى دەپ ەسەپتەيمىن. ءسىز فيلارمونيادا قانشا جىل ەڭبەك ەتتىڭىز؟

جۇمات: جيىرما جىلداي ارمانسىز ءان سالدىم، ەل-جەر كورىپ، ونەرىمدى حالقىما تانىتتىم. جالپى ءانشى بولۋ وڭاي ەمەس. كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن كەزدە ءۇي بولعان جوق، جالاقى از بولدى. ءبىر قۋانارىم، ول كەزدە حالىق ءبىزدى ساعىنىپ قارسى الاتىن. كونتسەرتتەن كەيىن تاڭ اتقانشا وتىرىس، سول ەلدىڭ ازاماتتارى ءبىزدى جاقسىلاپ كۇتىپ، شىعارىپ سالاتىن.

التىن: جۇمات اعا ەندى ۇستازدىق ەڭبەگىڭىز جايلى وي وربىتسەك...

جۇمات: تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنا شاقىردى. 1996 جىلدان باستاپ مەن «جەكە ءان سالۋ» كافەدراسىندا  ءان ونەرى ساباعىنان ءدارىس بەرەمىن، پروفەسسورمىن. رەسپۋبليكالىق جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا-تسيرك كوللەدجىندە دە ساباق بەرەمىن.

التىن: ءوزىڭىزدىڭ تاربيەلەگەن شاكىرتتەرىڭىزدىڭ ىشىنەن كىمدەردى ەرەكشە اتار ەدىڭىز؟

جۇمات: مۋزىكالىق دراما، دراما اكتەرلەرىنە داۋىس قويامىن. ىشىندە انشىلىگى باسىم دا قىز-جىگىتتەر بار. اسەت، جۇلدىزبەك دەگەن جىگىتتەر عابيت مۇسىرەپوۆ اتىنداعى تەاتردا ىستەيدى، مۇرات قوجا «كاسپي» توبىندا ونەر كورسەتىپ ءجۇر.

التىن: ۇستاز الدىنا كەلگەن شاكىرتتەرىنە ءاندى قالاي ايتۋ، جوعارى دىبىستاردى العانداعى دەمدى قالاي الۋ كەرەكتىگىن، ءاندى ءتۇسىنىپ ايتۋدى ەگجەي-تەگجەي ۇيرەتۋدەن ەش جالىققان ەمەس.

ءانشى جۇمات ماحامبەتوۆ وسى جاسقا كەلگەنشە «مەن وسىنداي ءانشى ەدىم، مەنىڭ ونەرىمە كومەك بەرىڭدەر» دەپ قول جايىپ كورمەپتى. جالعىز-اق ءوز ەركىمەن دەمەۋشى بولعان ءبىر اكىمنىڭ ەسىمىن ەرەكشە اتايدى ەكەنسىز...

جۇمات: الپىس جاسقا كەلگەنىمدە ساتپاەۆ قالاسىنىڭ اكىمى قانات سۇلتانعازىۇلى بالماعامبەتوۆ دەگەن باسشى  كونتسەرتىمە ءوزىنىڭ كومەكشىسىن جىبەرىپ، «ساتپاەۆ قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» دەگەن اتاقتى بەردى. الماتىعا كەلىپ، جەڭىل كولىگىن مىنگىزىپ كەتتى.

التىن: ءانشى جۇمات ماحامبەتوۆ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى تەك قانا ەستراداعا جول اشىلىپ، ءداستۇرلى ءان-كۇي، كلاسسيكالىق شىعارمالاردىڭ كەنجەلەپ قالعانىنا قاتتى قىنجىلادى.

جۇمات: اۋەنى جۇعىسپايتىن اندەر كوبەيىپ كەتتى. ءبارى دەمەگەنمەن جاس كومپوزيتورلاردىڭ جاپ-جاقسى اندەرى بار. سانى كوپ تە، ساپاسى جوق انشىلەر شامادان تىس كوبەيىپ كەتتى. حالىقتىق ءان-كۇيدىڭ ناسيحاتى نەگە ازايىپ كەتكەنىن تۇسىنبەيمىن. كلاسسيكانى ناسيحاتتاۋ تىم از، جوقتىڭ قاسى.

قاسيەتتى ۇلىتاۋ وڭىرىنەن تۇلەپ ۇشىپ، ءان ونەرىن ءومىرىنىڭ ءمانى دەپ ۇققان، قىرىق جىلعا جۋىق ونەر ساحناسىندا سىرشىل اندەرىمەن، مايداقوڭىر ۇنىمەن كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىققان تاماشا ءانشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى، ۇلاعاتتى ۇستاز  جۇمات ماحامبەتوۆ قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىنا ءجۇز ەلۋدەن استام ءوز ورىنداۋىنداعى اندەردى جازىپ قالدىردى. كەلەر ۇرپاققا رۋحاني ازىق بولارلىقتاي سازدى دا نازدى اندەر ءانشىنىڭ ورىنداۋىندا «قازاقستان» تەلەارناسى مەن قازاق راديوسىنان ءجيى ناسيحاتتالىپ كەلدى. ءالى دە شىرقالا بەرمەك.

تۋمىسىنان ادالدىق پەن قاراپايىمدىلىق، كىشىپەيىلدىلىك پەن ىزەتتىلىكتى تۋ ەتىپ ۇستاعان ۇلكەن ادامگەرشىلىك يەسى، شەبەر ورىنداۋشى، ۇلاعاتتى ۇستاز جۇمات ماحامبەتوۆ العان باعىتىن دۇرىس تاڭداپ، ونەر بيىگىنە بىرتىندەپ شىققان ابزال ازاماتتاردىڭ ءبىرى. ونەردىڭ ءوز وكىلى دەگىمىز كەلەدى.

ۇلىتاۋداي قاسيەتتى مەكەندە دۇنيەگە كەلىپ، بالا كەزىنەن ءان سىرىن بويىنا دارىتىپ، كوپ ىزدەنىستىڭ ارقاسىندا حالقىنىڭ سۇيىكتى انشىسىنە اينالعان جۇمات ماحامبەتوۆتىڭ مەرەيتويى جەرلەستەرىنىڭ قۋانىش تويى. وسى تويعا ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى، مادەنيەت دەپارتامەنتى بەي-جاي قالماۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. "تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق" دەمەكشى، جەرلەستەرىڭىزدىڭ تورقالى تويىن كوتەرىپ الاتىن جومارت ىنىلەرى، جايساڭ اعالارى، جاناشىر قارىنداستارى بولسا ىسكە كىرىسىڭىزدەر! ەلىم دەپ ەڭىرەگەن ەرلەرگە ساتتىلىك! مەنىڭشە جەزقازعاندىقتار ءوز ورتاسىنان شىققان بۇلبۇل انشىلەرىن حان كوتەرەدى دەگەن ۇمىتتەمىن! جۇماتتىڭ ءانىنىڭ ەمدىك كۇشى بار. ويتكەنى باياعىدا كوز جۇمعان ماحامبەت اتاسىنىڭ سايى، كوڭى، كورىگىنىڭ تۇرعان جەرىنە ءالى كۇنگە حالىق اعىلىپ بارىپ ەمدەلىپ جاتسا، بۇل تەكتەن تەك ەمەس. "سوندىقتان التىننىڭ سىنىعىنداي قاسيەت قونعان بابانىڭ ۇرپاعىن وسى ءبىر قۋانىشتى كەزىندە مەرەيىن ءوسىرۋ وزدەرىڭىزگە مىندەت- ۇلىتاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى داستان ادايۇلى رىسپەكوۆ!" - دەگىم كەلەدى.

التىن يمانباەۆا قازاق راديوسىنىڭ ارداگەرى 

Abai.kz