2025 jylghy 25 tamyzda Almatyda Qazaqstan Respublikasynyng Preziydentining janyndaghy Qazaqstannyng strategiyalyq zertteuler instituty (QSZIY) «KISY GPS: GYLYM. PIKIR. SAYASAT» últtyq saraptamalyq alanynyng otyrysyn ótkizdi. Otyrys Qazaqstan Respublikasynyng Konstitusiyasynyng 30 jyldyghyna arnaldy.

Is-shara barysynda Ata zannyng elding sayasy janghyruyndaghy jәne demokratiyalyq instituttardy nyghaytudaghy manyzy talqylandy. Ásirese 2022 jylghy konstitusiyalyq reformagha erekshe nazar audaryldy. Onyng nәtiyjesinde Konstitusiyanyng ýshten biri janartylyp, Parlament pen mәslihattardyng ókilettikteri keneytildi, Konstitusiyalyq Sot qúryldy, sonday-aq Preziydent ókilettigi bir merzimmen shekteldi. Búl ózgerister qazaqstandyq memlekettilikting jәne sayasy jýiening damuynyng manyzdy belesi boldy.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

Shara barysynda QSZY diyrektorynyng orynbasary Alua Joldybalina  Qazaqstan Respublikasynyng Preziydenti janyndaghy Qazaqstannyng strategiyalyq zertteuler instituty aghymdaghy jyldyng 11 shildesi men 12 tamyzy aralyghynda halyq arasynda jýrgizilgen jappay saualnama nәtiyjelerin jariya etti. Saualnamagha 17 oblys pen respublikalyq manyzy bar qalalar – Astana, Almaty jәne Shymkent qalalarynan 18 jastan asqan respondentter qatysty. Irikteu kólemi 8000 respondentti qúraydy.

Áleumettanulyq saualnamagha sәikes respondentterdin 76,3 payyzy elimizding Konstitusiyasynyng mazmúnymen jәne negizgi erejelerimen tanys. Jas ereksheligine qaray jastar Konstitusiyanyng mazmúnynan kóbirek habardar ekenin aita ketken jón. Osylaysha, 18-29 jas aralyghyndaghy respondentterding 79,1%-y Konstitusiyany jaqsy biledi/oqydy nemese jalpy týsinikke iye. Odan keyingi toptarda kórsetkish kelesidey: 30-45 jas (77,5%) jәne 46-60 jas (74,9%). 61 jastan joghary (72,5%) egde jas tobynda kórsetkish salystyrmaly týrde tómen.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

Saualnama nәtiyjeleri qazaqstandyqtardyng sayasy ózgerister men reformalardy jiti baqylaytynyn kórsetti. Azamattar olardy zang ýstemdigin nyghaytu jolyndaghy manyzdy qadamdar retinde qabyldaydy. 2022 jylghy konstitusiyalyq ózgerister qogham ýshin manyzdy boldy, búl azamattardyng osy reformalardyng negizgi nәtiyjeleri turaly habardar boluynyng joghary dengeyimen rastalady. Osylaysha, úsynylghan 15 bastamanyng ishinde qazaqstandyqtar ýshin eng manyzdy ýshtikke mynalar kirdi:

1. Preziydenttik ókilettikti bir rettik 7 jylgha ózgertu – 34,7%.

2. Jer, onyng qoynauy jәne basqa da tabighy resurstar halyqtyng airyqsha menshigi degen normanyng bekitilui – 27,8%.

3. Konstitusiyalyq sotty qúru – 23,9%.

Respondentter kelesidey normalardy da eske aldy:

— Mәjilisting sanyn 98 deputatqa deyin qysqartu (14,6%),

— ólim jazasyn tolyghymen alyp tastau (13,4%),

— Preziydentke, Konstitusiyalyq Sottyng tóraghalary men mýshelerine, Ortalyq saylau komissiyasyna, Jogharghy esep palatasyna sayasy partiyalargha mýshelikke shekteuler engizu (13%);

— Adam qúqyqtary jónindegi uәkilge konstitusiyalyq mәrtebe beru (10,3%),

— Parlament Mәjilisining ókilettigi men mәrtebesin kýsheytu (9,7%)

— partiyalyq tizimderge jәne mandattardy bólu kezinde әielderge, jastargha jәne mýgedekterge 30% kvota engizu (9,5%).

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

Osy bastamalardy is jýzinde iske asyru túrghysynda «Últtyq qor – balalargha» baghdarlamasyn atap ótken jón, oghan sәikes Últtyq qordyng jyldyq investisiyalyq kirisining 50%-y 18 jasqa deyingi balalardyng jinaq shottaryna audarylady. Búl últtyq baghdarlama «Ádiletti Qazaqstan» qaghidattaryna sәikes tabighy resurstardan týsetin tabysty qayta bólu arqyly óskeleng úrpaqtyng túraqty bolashaghyn nyghaytugha jәne qamtamasyz etuge arnalghan.

Jalpy, zertteu nәtiyjeleri azamattardyng joghary habardar boluyn da, 2022 jylghy konstitusiyalyq ózgeristerdi qoghamnyng maqúldaghanyn kórsetedi.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

Ýsh jyldan keyin azamattar konstitusiyalyq reformalardyng manyzdylyghyn jәne olardyng kýndelikti ómirindegi ong әserin atap ótedi. Sonyng nәtiyjesinde elimizde jýrgizilip jatqan reformalar qazaqstandyqtardyng kópshiligi ýshin joghary qúndylyqqa iye. Jýzege asyrylyp jatqan reformalar «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» qaghidasynyng tiyimdiligin kórsete otyryp, halyqtyng býgingi súranysyna jauap beredi.

Qatysushylar reformalardyng tabysty jýzege asuy qoghamnyng keng qoldauy men olardyng mәnin dúrys týsinusiz mýmkin emestigin atap ótti. Osy orayda qúqyqtyq mәdeniyetti qalyptastyru jәne Konstitusiyany memlekettik qúrylymnyng negizi әri azamattardyng qúqyqtary men bostandyqtarynyng kepili retinde keninen nasihattau basty basymdyq retinde belgilendi.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

KISY GPS júmysyna QR Preziydentining janyndaghy Memlekettik basqaru akademiyasynyng Almaty qalasyndaghy filialynyng diyrektory Aynúr Idrisova, QR GhJBM GhK Filosofiya, sayasattanu jәne dintanu instituty diyrektorynyng orynbasary Ermek Toqtarov, QR ÚGhA Bilim jәne qoghamdyq damu ghylymdary ortalyghynyng jetekshisi Jenisbek Tólen jәne basqa da sarapshylar qatysty.

Otyrysta Konstitusiyanyng rólin nyghaytu, onyng qaghidattaryn talqylaugha azamattardyng qatysuyn keneytu jәne búl qúndylyqtardy kýndelikti ómirge siniru – eldegi demokratiyany ornyqty damytudyng basty sharttary ekeni atap ótildi.

Suret: kisi.kz saytynan alyndy.

Abai.kz