Bizding qazaq hat jazyp qol qoysa, kisi atyn jazsa orysshalap ketedi: «jamanbay amanbayov» dep , jazady. Jamanbay hat jazyp, qol qoysa, ózi de Amanbayov dep, qol qoyady. Búl Ivan Ivanovichtyng tәrjimasy.

Búl bizge orysqa qaraghan song júqqan minezding noghay qotyry. «ov», «ov» dep, jazyp otyrghan jigetterding ózderi sóilegende jamanbaydyng ózin ghana ataydy.

Bizding týrik tilining salty, zany osy: búrynghy ataqty biyler bizge belgili ózderining ghana attary men:

Tóle bi, qaz dauysty Qazybek bi, Eredige, Mamay, Noghay, Jәnibek, Áytek.... búlardyng kimning balasy ekenin óz eli ghana biledi. Bizge jaqyn biylerding әkeleri ghana bizge mәlim: Janybek әkesi Qoshqar, Qazybek әkesi Keldibek. Noghaydy Berke hannyng inisining balasy, deydi tarih jazushylar, Noghaydyng әkesin tarihta bilmey qalghan.

Búrynghy batyrlar da óz attarymen atalghan – ne pәlenning úly dep atalghan:

Shora batyr, Alpamys batyr, Oraq batyr. Qara qypshaq Qobylandy, Aqbaltyrúly Uaq, Mәnjýr úly Shuaq, Kenesúly Kenjebay.

Bizben jaqyn týrik Stanboldaghy týrik. Tarih búlardy bizding Qanly deydi. Qazaq ishinde qanly ruynyng kóbi Jetisuda. Týrikting til salty dәl bizdiki siyaqty: búlardyng ataqty azamattary óz attary men qana atalady.

Ánuar-bek, Talat-bek, Mústafa-kamal, Rizabek. Búlardyng әkesin týrikte bolmasa, ózge jerde esh kim bilmeydi.

Orysta tarih jazghan Karamziyn, aqyn Pushkin hatty anyq jalpy orys júrtynyng tilimen jazghan. Gazet, kitap jazghan, júrtyn aghartam degenderge Pushkin joly qasqa jol bolyp shyqqan.

Bizge de gazette, jurnalda, kitapta, kensede qazaq júrtynyng til saltyna týskeni on. Biz óz júrtymyzdyng til zanyna týssek, elge jyldam jaqyndasamyz, elge janasqan sayyn el aghartqan is gýldeydi.

Sýitip bizding aitayyq degenimiz «ov» dy orysqa qayyryp, qazaqtyng taza tilining saltyn qoldanu kerek deymiz. Búdan bylay qol qoyghanda, ne sóz arasynda bireudi ataghanda «Baytúrsynúly Ahmet, Dulatúly Mirjaqyp, Hodjanúly Súltanbek» dep jazu dúrys deymiz. Maqalagha qol qoyghanda, hat jazghanda... Ahmet, Mirjaqyp, Qoyshybay, Jamanbay dep qana jaza salsada bolady.

Bir-eki sóz «ov» dyng etegine namaz oqyghan meshandargha: esh nәrseni tese qarap, teksermey, toq qaryngha mәz bolyp jýre beretún, ne dindi, ne bilimdi, ne túrmysty, ne tóreni synamaghan, baygha, tórege eliktegen, ómirin malsha ótkizgen adamdy A.I. Gertsen «meshaniyn» degen.

Ár júrttyn, әr uaqyttyng týrli-týrli meshany bolady.

Amerikada baylar Europanyng aq-sýiekterining atyn satyp alady: búl op-onay meshannyng aqsýiek tóre bolghany.

Tatar arasynda kim kóringen «apndy» bolady. Grek júrtynda Afina deytún – qala bar. Grek júrty bilimi, sheberligi osy Afinada gýldengen. Afina qalasy aqyl, bilim kindigi bolghan. Sokrat, Platon, Aristoteli – osy Afina oqymysty bilgishting úyasy bolghan.

Týrikte «apndy» Afina azamaty degen bolady. «Apndy», «apndy»-dy tatar arasynda meshandar shygharghan: op-onay oqymysty, bilgish bolghany.

Bizding qazaqtyng búryn oqu-oqyghany tórege eliktegen, eltip jýrip, sary týimege jerik bolghan. Sary týime taghyp, op-onay tóre bolghany.

Osy kýngi myqynnan salbyraghan alty atargha jerik. Búl op-onay kommunist bolghany.

Meshanin dәl qoyan: jaz jerdey súr, qys qarday appaq.

Sary týime tóre qylmaydy, alty atar kommunist qylmaydy, biraq, múny meshanin biluge bolmaydy.

Qay júrttyng meshany bolsa da syngha soqyr: «qúday» meshandy syngha soqyr qylyp jaratqan.

Bizding qazaqtyng shala oqyghany «ovqa» jerik. «ov» ben atyn jazsa bilgish bola qalady: aiuangha bir taban jaqyn, tóre de bola qalady.

Tórelik, bilgishtik «ov» da emes ekenin meshanin qaydan bilsin?!

Gazet, jurnal, jana kitap jazghan kósem azamattar, kenseler qazaq tilining saltyna, zanyna týsse, «ov» dy aqy iyesine qayyryp, Tilenshiúly Alshymbay, Óskembayúly Qúnambay, Qúnambayúly Abay degen, jolgha týsse, júrtymyzben ilasugha ong bolady.

Temir qazyq.

Búl maqala, osydan 95 jyl búryn 1923 jyly Mәskeudegi "Kýnshyghys baspasynan" shyqqan "Temirqazyq" jurnalynda basylghan dýniye. Búl baspany ol kezde Nәzir Tóreqúlov basqaryp, Álihan Bókeyhan bastaghan bir top qazaq aghartushylary júmys jasaghan...

Temirqazyq jurnalyna jazushylar:

Ábdolla Bókeyhanúly, Ábdrahman Baydildaúly, Ámirjan Sityqúly, Sh. Nausharuanúly, Súltanbek Qojanúly, Saniyar Aspandiyarúly, Ghabbas Toghjanúly, Ghazy Múrzaúly, Ghapar Myrzәliúly, Qyr balasy, Qoshmúhamet Kemengerúly, Symaghúl Sәduaqasúly, Symaghúl Qazbekúly, taghy basqalar.

Abay myrza

Abai.kz